Öncelikle “Türkiye ekonomisi”, adıyla-sanıyla tam olarak tanımlanmalıdır.
      Türkiye ekonomisi, “ezber”den söylenirse, 50’li yıllardan itibaren tümüyle dışa, yani emperyalist ülkelere bağımlı bir ekonomidir.
      Emperyalizme bağımlı bir ekonominin durumunu tahlil etmek, her şeyden önce emperyalist ekonomilerin tahlil edilmesini gerektirir. Bağımlı ülke, kendi iç dinamikleriyle hareket edemediğinden, ekonomik durum da ülkenin iç yapısındaki gelişmelerle saptanamaz ve anlaşılamaz. Aksi halde, Şubat 2001 krizinde olduğu gibi, “sorun” ya da kriz, başbakanın (B. Ecevit) cumhurbaşkanına (N. Sezer) “anayasa kitapçığı”nı fırlatmasının bir ürünüymüş gibi sunulabilir.^[*]
      İkinci olarak, ekonomik durum tahlili, verili bir aşamada o ülkenin “kriz” dinamiklerine ne kadar sahip olduğunun saptanması olarak ele alınamaz. Aksi halde, ortaya çıkan manzara, ekonominin ne kadar iyi ya da kötü yönetildiğine ilişkin bir saptama olmaktan öteye geçmez. Böyle olunca da, ekonomik veriler, ekonominin “iyi” ya da “kötü” yönetildiğine ilişkin değerlendirmeler için kullanılır.
      Oysa dışa (emperyalizme) bağımlı ülke ekonomilerinin “iyi” ya da “kötü” durumda oluşları, tümüyle sisteme bağlıdır ve sistemin işleyişi tarafından belirlenir. Bu nedenle de, bağımlı ülkelerin siyasal yöneticilerinin tek işlevi, her durumda, kendi ülke ekonomilerini bağlı oldukları sistemle (emperyalizm) “uyumlu” halde tutmaktır. Diğer bir ifadeyle, bağımlı ülkelerin siyasal yöneticileri, bağlı olunan sistemin verili bir aşamadaki gereksinmelerine uygun kararlar alırlar. Siyasal yönetimler, bu gereksinmelere uygun hareket ettikleri sürece, sistemin egemen unsurları tarafından desteklenirler.
      Ancak emperyalist sistemin ekonomik krizleri, kapitalizmin ayrılmaz ve kaçınılmaz bir ürünü olduklarından, her durumda tüm ülkeleri etkiler. Sistem içindeki hiçbir ülke böylesi bir krizden kaçınamaz. Sistemin ekonomik krizlerinin tekil ülkelere yansısında ortaya çıkan farklılıklar da, o ülkenin siyasal yöneticilerinin “marifeti” ya da “ustalığı” sayesinde değil, her ülkenin sistem içindeki yeri ve konumuyla ilgilidir. Bu bağlamda, tekil ülke ekonomilerinin durumu, bir bütün olarak emperyalist sistemin içinde bulunduğu durum tahlil edilmeden anlaşılamaz ve kavranılamaz.
      Bugün Türkiye’de, ABD’nin 3. Parasal Genişleme’yi (QE3) ne zaman sona erdireceği izlenmektedirler. Bunun sonucu olarak da, ABD ekonomisine ilişkin her türlü veri büyük bir ilgi görmektedir ve tekil ülkeler bunlara göre “pozisyon” almaya çalışmaktadır. Bu da, tekil ülkelerin “pozisyonları”nın kendi iradelerine değil, tümüyle dışa, özellikle ABD’ye bağlı olduğunun açık kanıtıdır.
      Burada emperyalist ekonomilerin bugün içinde bulunduğu durumu değil, bu ilişkiler içindeki Türkiye ekonomisinin genel durumunu ortaya koymakla yetineceğiz.
      Türkiye ekonomisinin genel durumunu saptarken ele alacağımız ilk veri, GSYH ve ekonominin büyüme düzeyi olacaktır.
 

GSYH
	Cari Fiyatlarla		Sabit Fiyatlarla (1998)
	(Milyon TL)	% değişim	(Milyon TL)	% değişim
2004	559.033	22,9	83.486	9,4
2005	648.932	16,1	90.500	8,4
2006	758.391	16,9	96.738	6,9
2007	843.178	11,2	101.255	4,7
2008	950.534	12,7	101.922	0,7
2009	952.559	0,2	97.003	-4,8
2010	1.098.799	15,4	105.886	9,2
2011	1.297.713	18,1	115.175	8,8
2012	1.415.786	9,1	117.675	2,2

      Tablodan görüleceği gibi, 2004-2012 yılları arasında Türkiye’nin GSYH’sı, cari fiyatlarla %153 büyümüştür. AKP iktidarının övünç kaynağı olan bu büyüme, hiç şüphesiz ekonominin gerçek durumunu yansıtmaz. Ekonomide gerçek büyüme oranı sabit fiyatlarla yapılan GSYH hesaplamalarıyla saptanır. Sabit fiyatlarla GSYH, 2004-2012 döneminde (9 yılda) sadece %41 büyümüştür. Bu büyüme, 2008 yılında belirgin bir düşüşün (%0,7) ardından, 2009 yılında %4,8 küçülmeyi kapsayan bir “kriz”den geçmiştir. Diğer bir ifadeyle, ABD’deki “mortgage krizi”nin Türkiye’ye yansımasının bir sonucu olarak 2009 yılında Türkiye ekonomisi “negatif büyüme” göstermiş, yani “kriz”e girmiştir. (Recep Tayyip Erdoğan’ın “teğet geçti” dediği kriz.)
      2009 “negatif büyüme”nin ardından, 2010 ve 2011 yıllarında, ortalama %9 büyüme kaydeden Türkiye ekonomisi, 2012 yılında yeniden küçülmeye başlamıştır. 2011 yılında %8,8 olan büyüme oranı, 2012 yılında %2,2’-ye düşmüştür. 2013 yılının ilk altı ayına ilişkin verilere göre, büyüme oranı %3,7 olarak gerçekleşmiştir. IMF raporlarına göre, Türkiye’nin 2013 yılında %3,8 büyüyeceği tahmin edilmektedir. Bu büyümede, stoklardaki ve kamu harcamalarındaki artış etkili olmuştur. Her durumda, bu büyüme oranı, 2008-2009 krizi öncesinden daha düşüktür. Sanayi üretimine ve imalat sanayi kapasite kullanım oranlarına bakıldığında, 2013 yılında büyümenin %4’ün altında gerçekleşeceği açıkça görülür.
 

Sanayi Üretimi
2004	9,8
2005	5,4
2006	7,8
2007	6,9
2008	-0,9
2009	-9,6
2010	12,4
2011	9,7
2012	2,5
2013/8 ay	2,6

       

Kapasite Kullanım Oranı
2004	81,3
2005	80,3
2006	81,0
2007	80,2
2008	76,7
2009	65,3
2010	72,6
2011	75,4
2012	74,2
2013/9 ay	74,2

      Türkiye ekonomisinin en tipik özelliği, ithalata bağımı oluşudur. Bu nedenle de, döviz kurları, özellikle dolar kuru, ekonomik gelişme açısından özel bir yere sahiptir.
 

Dolar Kuru
	TL	% değişim
2004	1,429	-4,7
2005	1,347	-5,7
2006	1,438	6,8
2007	1,308	-9,0
2008	1,299	-0,7
2009	1,555	19,7
2010	1,508	-3,0
2011	1,678	11,3
2012	1,801	7,3
2013 11 ay	1,890	4,9
2013 Kasım	2,020	12,2

      2011 yılına kadar uygulanan “yüksek faiz-düşük kur” politikası sonucu, dolar kuru baskı altına alınmış ve reel olarak TL büyük ölçüde değerlenmiştir. 2011 yılından 2013 Kasım ayına kadar dolar kuru, 1,678’den 2,020’ye çıkmış ve TL %20 değer kaybetmiştir.
      İthalata bağımlı bir ekonomi açısından TL’nin değer yitirmesi, doğrudan ithal mallarının pahalanmasına, dolayısıyla da iç piyasada ithal malların fiyatlarının artmasına yol açma eğilimindedir. Enflasyon verilerine bakıldığında, dolar kurundaki değişimin sınırlı ölçüde fiyatlara yansıdığı görülmektedir. Bunun temel nedeni, düşük kur üzerinden yapılan ithalat, tüketici kredilerindeki artış ve devletin enerji alanındaki subvansiyonlarıdır.
      Ekonominin döviz kurlarına karşı “hassasiyeti” ekonominin ithalata olan bağımlılığından kaynaklanmaktadır.
 

Dış Ticaret Dengesi
(milyon $)	İhracat	% değişim	İthalat	% değişim	Dış ticaret dengesi
2004	63.167	33,7	97.540	40,7	-34.373
2005	73.476	16,3	116.774	19,7	-43.298
2006	85.535	16,4	139.576	19,5	-54.041
2007	107.272	25,4	170.063	21,8	-62.791
2008	132.027	23,1	201.964	18,8	-69.937
2009	102.143	-22,6	140.928	-30,2	-38.785
2010	113.883	11,5	185.544	31,7	-71.661
2011	134.907	18,5	240.842	29,8	-105.935
2012	152.462	13,0	236.545	-1,8	-84.083
2013/9 Ay	112.493	-0,4	187.623	6,0	-75.130
Kaynak: TÜİK

      Türkiye ekonomisi, 2011 yılında tarihinin en büyük dış ticaret açığını (ve dolayısıyla cari açık) vermiştir. 2012 yılında cari açığı sınırlamak amacıyla Merkez Bankası tarafından alınan kararlara (iç talebi daraltmak amacıyla alınan kararlar) bağlı olarak ithalat %1,8 azalmışsa da, 2013 yılında cari açık yeniden yükselişe geçmiştir. Bunun doğal sonucu da, 2012 yılında azalan cari açığın yeniden büyümesi olmuştur.
 

Cari İşlemler Dengesi
	(Milyon $)
2004	-14.198
2005	-21.449
2006	-31.836
2007	-37.781
2008	-40.438
2009	-12.168
2010	-45.447
2011	-75.092
2012	-48.505
2013/9 Ay	-49.000
Kaynak: TCMB.

      2013’ün ilk dokuz ayında 49 milyar dolar olan cari açık, yıl sonu itibariyle 60 milyar dolar civarında olacaktır. Bu da, bir kez daha cari açığın finansmanı sorununu gündemin ilk sırasına çıkartacaktır.
      Avrupa borç krizi ve FED’in (ABD Merkez Bankası) “3. parasal genişleme”yi sona erdirme kararı, doğal olarak cari açığın eskisi kadar kolayca ve düşük faizle finanse edilemeyeceğini göstermektedir.
      Dış borçların en temel özelliği, özel kesimin giderek artan dış borçlanmasıdır. Bu borçlanma, ağırlıklı olarak bankalar tarafından gerçekleştirilmektedir. Bankaların sağladığı dış krediler (dış borçlar) büyük ölçüde hazine bono ve tahvil alımlarında kullanılmaktadır. Böylece “kamu”nun dış borç “gereksinmesi”, özel kesim tarafından alınan dış borçların iç borca dönüştürülmesiyle azaltılmıştır.
 

	İç Borç	Dış Borç (Milyon $)
	(Milyon TL)	Kamu	TCMB	Özel Sektör	Toplam
2004	224.483	75.668	21.410	63.932	161.010
2005	244.782	70.411	15.425	84.663	170.500
2006	251.470	71.587	15.678	121.096	208.361
2007	255.310	73.525	15.801	161.070	250.396
2008	274.827	78.306	14.066	188.726	281.098
2009	330.005	83.482	13.162	172.447	269.091
2010	352.841	89.081	11.565	191.274	291.920
2011	368.778	94.281	9.334	200.814	304.428
2012	386.542	104.035	7.088	227.894	339.018
2013 Ç2	406.888	108.595	6.395	252.353	367.343

      Bütün bunların sonucu ise, artan faizler ve faiz oranlarıdır.
      Bono ve tahvil faizlerinde görülen yükseliş, açık biçimde yeni borçlanmaların daha yüksek faiz oranıyla gerçekleşebileceğini göstermektedir. Burada faiz oranlarının düşmesini sağlayabilecek tek etmen, FED’in “3. parasal genişleme”yi sona erdirmekten vazgeçmesidir. Bunu da Türkiye’nin, özel olarak Recep Tayyip Erdoğan’ın “hatırı” için yapmayacağı açıktır.
 

10 Yıllık Devlet Tahvili Faiz Oranları (30 Kasım 2013)
Brezilya	12,90
Türkiye	9,18
Hindistan	9,06
Yunanistan	8,92
Endonezya	8,69
Güney Afrika	8,01
Rusya	7,81
Meksika	6,06
İspanya	4,12
Maleyza	4,07
İtalya	4,05
İngiltere	2,77
ABD	2,76
Fransa	2,22
Almanya	1,69
Japonya	0,61

      Düne kadar, yani FED’in 2008 yılından itibaren sürdürdüğü “parasal genişleme” politikası sonucu “global ölçekte” ortaya çıkan büyük para miktarına dayanarak ülkeye akan “sıcak para”yla (düşük faizle borçlanarak) AKP’nin iç borçları çevirebildiği koşullarda bile, bütçe gelirlerinin %13’ü iç borçların faizlerine gitmiştir. 2012 sonu itibariyle iç borç faiz ödemeleri 48 milyar TL iken, 2013 yılında 53 milyar TL olması beklenmektedir.
      Şüphesiz “almadan vermek Allah’a mahsus”muş! Dolayısıyla hükümetin iç ve dış borçların faizlerini ödeyebilmesinin tek yolu, halktan bu miktarda vergi geliri sağlaması gerekir. Bütçe verilerine bakıldığında (2013/11 ay), vergi gelirlerinin %64,4’ü dolaylı vergilerden sağlanmıştır.
 

Konsolide Bütçe Gelirleri
	Gelirler	Vergi Gelirleri	Dolaysız Vergiler	Dolaylı Vergiler
(Milyon TL)
2004	110.721	90.077	27.997	62.080
2005	137.981	106.929	32.673	74.256
2006	173.483	137.480	43.258	86.971
2007	190.360	152.835	51.844	92.560
2008	209.598	168.109	59.023	100.040
2009	215.458	172.440	61.133	101.788
2010	254.277	210.560	66.566	131.263
2011	296.824	253.809	82.057	156.833
2012	331.700	278.751	92.520	169.147
2013/11 Ay	290.080	260.215	80.429	167.533
Kaynak: Maliye Bakanlığı.

      Bir yandan iç ve dış borçlar artarken, iç ve dış borç faiz ödemeleri yükselirken, işsizlik oranı da, bazı iniş-çıkışlar olsa da, hemen her zaman %10’lar düzeyinde olmuştur. (Burada TÜİK’in istatistik oyunlarını bir yana bırakıyoruz. TÜİK, AKP iktidarıyla birlikte sürekli sahte veriler üretmektedir. Bu sahte verilerin en yaygın olduğu alan enflasyon ve işsizlik oranlarıdır. Bu açıdan gerçek işsizlik oranı %10’ların çok üstündedir.)
 

	İşsiz Sayısı (Bin)	İşsizlik Oranı	Genç Nüfus İşsizlik Oranı
2004	2.385	10,8	20,6
2005	2.388	10,6	19,9
2006	2.328	10,2	19,1
2007	2.377	10,3	20,0
2008	2.611	11	20,5
2009	3.471	14	25,3
2010	3.046	11,9	21,7
2011	2.613	9,8	18,4
2012	2.518	9,2	17,5
2013/8 Ay	2.806	9,8	18,7

      İşsizliğin en yüksek olduğu kesim ise, “genç nüfus”tur. 2013 yılının ilk sekiz ayında işsizlik oranı TÜİK verilerinde %9,8 gözükürken, aynı verilerde “genç nüfus”taki işsizlik oranı %18,7’dir.
      Ancak AKP’nin “seçim yatırımları” olanca hızıyla sürmektedir. Daha düne kadar “devletin küçülmesinden” söz edenler, enflasyonun en büyük nedeninin “kamu harcamaları” olduğunu iddia edenler, AKP’nin devlet kadrolarının sayısını sürekli artırması karşısında seslerini çıkaramamaktadırlar.
      2013 yılının ilk dokuz ayının verilerine göre, kamuda kadrolu personel sayısı 2,6 milyona çıkmıştır. Kamu personelindeki artışlar, her durumda seçim öncesi dönemlerde büyük ölçüde atmıştır.
 

(Bin)	Kamu İstihdamı	Kadrolu Personel
2007	2.927	2.077.699
2008	2,948	2.073.070
2009	2.958	2.092.626
2010	3.013	2.159.013
2011	3.099	2.416.159
2012	3.215	2.528.123
2013/9 Ay	3.296	2.635.647

      Bir yanda %10 (“genç nüfus”ta %18,7) işsizlik varken, diğer yanda ücret ve maaşlar yetersizken, insanlar ücret ve maaşlarının artırılması talebinde bulunmak yerine, kredi kartlarının limitlerinin artırılması peşine düşmüşlerdir. Bunun en somut kanıtı grev istatistiklerinde bulunmaktadır.
 

	Grev sayisi	İşyeri	İşçi sayısı	Grevde geçen işgünü
2004	30	47	3.557	93.161
2005	34	57	3.529	176.824
2006	26	44	2.061	165.666
2007	15	793	25.920	1.353.558
2008	15	38	5.040	145.725
2009	13	34	3.101	209.913
2010	11	37	808	37.762
2011	9	26	557	13.273
2012	8	19	768	36.073
Kaynak: Çalışma Bakanlığı.

       
      Tablodan görüleceği gibi, 2004 yılından itibaren kamu ve özel sektörde gerçekleşen grev sayısı sürekli düşmektedir. Son üç yılda kamu kuruluşlarında tek bir grev gerçekleşmemiştir. Özel sektördeki grev sayısı ise bir elin parmaklarını geçmemektedir.
      İşte Türkiye ekonomisinin 2013 yılının son ayındaki genel görünümü böyledir.
      Şimdi bütün “piyasa aktörleri”nin gözleri ve kulakları FED’in “3. parasal genişleme”yi ne zaman sona erdireceğine ilişkin haberlerdedir. Daha bugünden “3. parasal genişleme”nin sona erdirilebileceğine ilişkin haberler dolar kurunun hızla yükselmesine ve 2 TL’yi geçmesine yol açmıştır. İthalata bağımlı olan bir ülkede dolar kurunun böylesine yükselmesinin kaçınılmaz sonucu fiyatların artmasıdır (enflasyon). Artan fiyatlar, iç talebin daralmasına; daralan iç talep, ithalatın azalması yanında iç üretimin düşmesine, dolayısıyla işsizliğin artmasına yol açacaktır. AKP, “üç seçim” dönemine (Mart 2014 Yerel Seçimler, Temmuz 2014 Cumhurbakanlığı Seçimi ve 2015 Genel Seçimleri) girildiği koşullarda böyle bir gelişmenin kendisinin iktidarı kaybetmesine yol açacağını varsaydığından, tüm propaganda olanaklarını kullanarak durumu “idare” etmeye, olası bir ekonomik krizin “sorumluları”nın “faiz lobisi” vb. olarak sunmaya çabalamaktadır.
      Oysa ortadaki “tablo”, dışa bağımlı bir ekonominin hemen her zamanki genel görünümünden başka bir şey değildir. Bağımlılık ortadan kalkmadığı sürece, bu görünüm, şu ya da bu ölçüde varlığını sürdürecektir. Bundan en büyük zararı ise, her zaman olduğu gibi, üreten kesimler, emekçiler ve köylüler görecektir. Önemli olan ekonominin içinde bulunduğu durumu ortaya koymak değil, bu yapı içinde en büyük zarara uğramak durumunda olan halk kitlelerini uyarmak ve bilinçlendirmektir. Ama şu unutulmamalıdır ki, kredi kartlarıyla, tüketici kredileriyle, konut kredileriyle geniş halk kitleleri uzun vadeli olarak düzene bağımlı kılınmışlardır. Bu bağımlılık, mevcut durumun değişmemesi yönünde bir siyasal tutum ortaya çıkarmaktadır. Geniş halk kitleleri mevcut düzenden umutlarını kesmedikleri için de, mevcut düzenin “sürdürücüsü” ve “güvencesi” olarak gördükleri AKP iktidarını her koşulda desteklemek eğilimindedirler.
 

	Tüketici Kredileri	Kredi kartları	Toplam
(Milyon YTL)
2004	12.731	13.717	26.448
2005	29.599	17.227	46.826
2006	47.520	21.466	68.986
2007	67.628	26.352	93.980
2008	83.219	33.419	116.638
2009	93.319	36.465	129.784
2010	129.081	43.652	172.733
2011	168.429	54.999	223.428
2012	194.034	70.435	264.469
2013/10 Ay	239.117	82.010	321.127
(Milyon $)
2004	8.909	9.599	18.508
2005	21.974	12.789	34.763
2006	33.046	14.928	47.974
2007	51.703	20.147	71.850
2008	64.064	25.727	89.791
2009	60.012	23.450	83.462
2010	85.597	28.947	114.544
2011	100.375	32.777	133.151
2012	107.737	39.109	146.846
2013/10 Ay	126.517	43.392	169.908
Kaynak: BDDK.

Dipnotlar
^[1*] Şubat 2001 krizi, 1999 sonlarında başlamış ve Kasım 2000’de belirgin hal almıştır. 1 Aralık 2000 tarihinde İMKB 7.977’e düşmüştür. (1 cent) Bunun yanında, döviz fiyatlarını denetlemek amacıyla Merkez Bankası’nın piyasaya müdahale etmesiyle 6,2 milyar dolar piyasaya verilmiştir. Ardından bankalar döviz satmaya zorlanmıştır. Bu yolla doların değer kazanmasının önüne geçilmeye çalışılmıştır. Bunun sonucu ise, repo faiz oranları %1700’lere ve 20 Haziran 2001 tarihli bonoların faiz oranları %67,32’ye, 21 Şubat 2001 tarihli bonoların faizleri %189,35’lere yükselmiştir. Tüm bunlar 1997 Asya Krizi ile 2000 yılındaki dot.com krizinin Türkiye’ye yansımasının bir sonucudur.