Dünya Ekonomisinde
     Durgunluk








      2001 yılının Ocak ayına girildiğinde, ekonomi haberlerinin ilk sırasında ABD ekonomisinde başgösteren durgunluk "eğilimi" ile Japon ekonomisinde "süregiden" durgunluk yer almaya başlamıştır.
      ABD Merkez Bankası'nın (FED) faiz oranlarını birbiri ardına 0,5 puanlık indirimlerle Mayıs ayı itibariyle %5,5'den %4'e çekmesi, ancak buna rağmen ABD ekonomisindeki durgunluk "eğilimi"nin varlığını koruması, bir kez daha dünya ekonomik buhranının şiddetlenmesini gündeme getirmiştir.
      2000 yılının ortalarından itibaren dünya ticaret hacminde görülen büyük daralmanın, kaçınılmaz olarak üretimde düşüşlere neden olacağı hemen tüm burjuva ekonomistleri tarafından bilinir olduğu halde, bunun ABD ekonomisindeki yansıları, sürekli olarak durgunluk "eğilimi" olarak sunulmuştur. Burjuva ekonomistlerinin bu sunuş tarzı, tüm ekonomik gelişmeleri "psikolojik faktörler"le açıklama eğilimleriyle çakışmaktadır. Böylece son on yıldır dünya ekonomisinde görülen gelişmeleri açıklamak bir yana, kavramakta bile yetersiz kalmışlardır.
      Dünya ekonomisinde son on yıldır meydana gelen gelişmeleri burjuva ekonomistlerinin açıklamada yetersiz kalışları, hemen her durumda SSCB'nin dağıtılmışlığı koşullarında dünya pazarlarında meydana gelen genişlemeye rağmen, dünya ticaretinde aynı oranda bir büyümenin ortaya çıkmamasıyla görünür olmuştur.
      Öte yandan, aynı dönem içinde ortaya çıkan 1993, 1997, 1998 ve 2000 yılındaki bölgesel krizler ve bunlara karşı alınan her önlemin bir sonraki krizi daha da ağırlaştırması ve yaygınlaştırması, dünya ekonomisinde 1997 yılından bu yana büyüyerek gelişen durgunluğun tüm emperyalist ekonomileri içine alan boyutlara ulaşmasına neden olmuştur.

Dünya üretimindeki değişmeler
(IMF ve Dünya Bankası sınıflamasına göre)
	1992	1993	1994	1995	1996	1997	1998	1999	2000	2001
ABD	3.1	2.7	4.0	2.7	3.6	4.2	4.3	4.2	5.0	1.5
Japonya	1.0	0.3	0.6	1.5	5.0	1.6	-2.5	0.3	1.7	0.6
Almanya	2.2	-1.1	2.3	1.7	0.8	1.5	2.2	1.5	3.0	1.9
Fransa	1.5	-0.9	2.1	1.8	1.1	2.0	3.4	2.7	3.2	2.6
İtalya	0.8	-0.9	2.2	2.9	1.1	1.8	1.5	1.4	2.9	2.9
İngiltere	0.1	2.3	4.4	2.8	2.6	3.5	2.2	2.0	3.0	2.6
Kanada	0.9	2.3	4.7	2.8	1.7	4.0	3.1	4.2	4.7	2.3
"Gelişmekte Olan Ülkeler"	6.4	6.4	6.7	6.1	6.5	5.8	3.2	3.8	5.8	5.0
"Geçiş Ülkeleri"	-14.4	-7.6	-7.6	-1.4	-0.6	1.7	-0.7	2.4	5.8	4.0
Dünya Ticaret Hacmindeki Değişmeler (Yıllık)
Toplam	4.7	3.8	9.0	9.1	6.7	9.7	4.2	4.6	12.4	6.7

      1997 Asya Kriziyle birlikte Güney Doğu Asya ülkeleri ile Japonya'da başlayan mali kriz ve durgunluğun 1998 Rusya krizi ile genişlemesi ve giderek Brezilya, Arjantin ve Türkiye'yi kapsayan boyutlara ulaşması karşısında ABD ekonomisindeki %4'ler seviyesindeki 5 yıllık büyüme sürecinin sona ermesi, dünya ticaret hacmindeki %50'lere varan gerilemeyle birleşerek, emperyalist sistemin bütününü etkisi altına alan bir durgunluk ortaya çıkarmıştır. Ancak IMF'nin geri-bıraktırılmış ülkelere verdiği stand-by ve diğer kredilerle 2000 yılında dünya çapında ek bir talep yaratılarak emperyalist ülkelerdeki, özellikle de ABD'deki üretim fazlasının satılması sağlanmış ve böylece aşırı-üretimin meydana getirdiği durgunluk 2001 yılına ertelenmiştir. Bunun ülkemizdeki yansısı ise, 2000 yılında tarihinin en büyük dış ticaret açığının verilmesi olmuştur (25 milyar dolar).
      Ancak bu gelişmelerin en önemli sonucu ekonomi-politika alanında olmuştur. 1980 dünya ekonomik buhranıyla birlikte, 1945 sonrasında dünya çapında uygulanan, devletin ekonomiye müdahalesini esas alan Keynescilik terkedilmiş ve yerine "monetarizm" (sıkı para politikası) geçirilmişken, 1990'lardaki gelişmeler "monetarizm"in aşırı-üretim buhranlarına karşı hiçbir etkiye sahip olmadığını açığa çıkarmıştır. Böylece, dünya çapında IMF devreye sokularak, emperyalist ülkeler için ekonomilere müdahale edilmesi kaçınılmaz olmuştur. 1990 yılında 13.911 milyar dolar olan IMF kredileri, 1995 yılında 23.385 milyar dolar, 1998 yılında 45.069 milyar dolar ve 2000 yılında 58.921 milyar dolara yükseltilmiştir. Ve 2001 yılına girildiğinde tüm bu müdahaleler işe yaramamış ve başta ABD ekonomisi olmak üzere tüm emperyalist ülkeler durgunluk içine girmişlerdir.
      Günümüzde emperyalist ülkelerin içine girdikleri durgunluk, geçmiş dönemlerin ekonomik buhranlarıyla eşdeğerdir. Bu durum kavranılmadığı sürece, ne emperyalist ekonomilerdeki gelişmeler, ne de geri-bıraktırılmış ülkelerde uygulanan ekonomi-politikalar doğru olarak açıklanamaz.       "Emperyalizmin üçüncü bunalım döneminde ağırlık kazanan ekonominin askerileştirilmesi, tekellerin çeşitli ülkelerde çeşitli mallar üreterek kârlarını geçmişe göre oldukça garanti altına almaları, ekonomiye artan oranda devlet müdahalesi, sürekli enflasyon ve yeni-sömürgecilik metotları, emperyalist ülkelerde ekonominin devrevi hareketinde değişiklikler yapmıştır. Klasik cycle'nin dört aşaması (durgunluk, çöküş, canlanma, refah) durgunluk ve canlanma olarak ikiye inmiştir."^[1*]       Ekonominin devrevi hareketinin dört aşamadan iki aşamaya (durgunluk ve canlanma) inmesi, ekonomik buhranın şiddetinin zamana yayılması demektir. Bunun için kullanılan temel araç, devletin ekonomiye müdahale etmesi ve bunun sonucu ek bir talep yaratılmasıdır.       "Bununla beraber, devlet herhangi bir munzam satın alma gücü yaratamaz. Demek ki, resesyon ne kadar şiddetli ise 'ikame' satın alma gücünün yaratılması o kadar gerekli olur ve enflasyon yaratıcı eğilimlerin patlak vermesine yol açar. Kapitalizmin çöküş çağında devletin karşısına çıkan ikilem buhran ile enflasyon arasındaki seçmedir. İkincisi belirlenmedikçe (artmadıkça) birincisi önlenemez."^[2*]       "Devletin ekonomiye müdahalesi" olarak tanımlanan keynesci ekonomi-politikanın esası, kapitalist ekonominin irsi hastalığı olan aşırı-üretim buhranlarına karşı devlet harcamalarını artırırak, üretim malları sektörüne ek bir talep yaratmaktır. Böylece tüketim malları sektöründe başlayan aşırı-üretim buhranının etkisini sınırlandırmak ve şiddetini azaltmak amaçlanmaktadır. Bir başka deyişle, keynesci enflasyonist politika, devlet harcamalarını artırarak ya da piyasadaki para emisyonunu artırarak talepte bir artış yaratmayı ve bu yolla aşırı-üretimin emilmesini hedefler. Enflasyon oranının düşük olduğu dönemlerde ve ülkelerde sınırlı oranda kullanılabilir olan bu araç, özel ve kamu borçlarının büyümesine ve yıllar süren bir borç birikimine neden olmaktadır. 1958-1974 döneminde emperyalist ülkelerde bu politika, durgunluk (stagnation) ile enflasyonun birlikte görülmesine (stagflasyon) neden olmuştur. Bunun üzerine, keynesci enflasyonist politika geri-bıraktırılmış ülkelere ihraç edilmiştir. Böylece emperyalist ekonomilerin aşırı-üretim krizlerine karşı keynesci politika, 1990'ların moda deyişiyle, "global" ölçekte uygulamaya sokulmuştur.
      1974 sonrasında emperyalist ülkelerde stagflasyon dönemi başlarken, geri-bıraktırılmış ülkelerde "ithal enflasyon" dönemi başlamıştır.
      1980 dünya ekonomik buhranına gelindiğinde, keynesci enflasyonist politika tüm geri-bıraktırılmış ülkelerde olabildiğince geniş ölçekte uygulanırken, emperyalist metropollerde "monetarizm" (sıkı para politikası) uygulamaya sokulmuştur.
      "Monetarizm", devletin ekonomiye müdahalesinin sona erdirilmesi olarak sunulmakla birlikte, asıl olarak devletin tüketim malları sektörüne ek talep yaratmayı amaçlayan enflasyonist politikalarının sona erdirilmesinden başka birşey değildir. Her türlü sosyal harcamaların kısılması, devlet personelinin azaltılması vb. uygulamalarla gündeme gelen "monetarizm", keynesci politikanın bu alanlardaki uygulamalarını sona erdirmesi olurken, askeri mallar üretiminde devlet harcamalarının olabilecek en üst seviyeye çıkartılmasını sağlamıştır.
      Öte yandan geri-bıraktırılmış ülkelere ihraç edilen keynesci enflasyonist politikalar, emperyalist ülkelerin tüketim mallarına olan talebi büyütülmüştür. Bu amaçla, geri-bıraktırılmış ülkelere verilen krediler genişletilmiştir. Böylece, bir yandan geri-bıraktırılmış ülkelerin emperyalist ülke tüketim mallarına olan talep artırılırken, öte yandan aşırı-sermaye birikimiyle azalan kâr oranları, yüksek faiz oranlarıyla telafi edilmeye çalışılmıştır.
      1983 yılına gelindiğinde emperyalist ülkelerdeki stagflasyon olgusu etkisizleştirilmiştir. Ancak bu kez, geri-bıraktırılmış ülkelerin büyüyen dış borçları ödeyemez hale gelmeleri yeni bir bunalıma neden olmuştur. Burjuva ekonomistlerinin tanımıyla "borç krizi", 1983-1985 yılında emperyalist ülke ekonomilerini, hem durgunluk, hem de mali krizle karşı karşıya getirmiştir.
      Bunun üzerine "global" Merkez Bankası olarak IMF devreye sokulmuş ve geri-bıraktırılmış ülkelerle tarihinin en büyük stand-by anlaşmalarını yapmıştır. Bu dönemde yapılan stand-by anlaşmalarının sayısı 87'ye ulaşmış ve verilen IMF kredilerinin toplam miktarı 55.269 milyar SDR^[3*] olmuştur (66.322 milyar dolar).

IMF'yle yapılan stand-by anlaşmaları
(Milyon SDR olarak)
	Stand-By	Toplam
1953	2	55
1954	3	113
1955	3	113
1956	3	98
1957	9	1,195
1958	9	968
1959	11	1,013
1960	12	351
1961	12	416
1962	21	2,129
1963	17	1,520
1964	19	2,160
1965	23	2,154
1966	24	575
1967	25	591
1968	31	2,227
1969	25	538
1970	23	2,381
1971	18	502
1972	13	314
1973	12	282
1974	15	1,394
1975	12	337
1976	17	1,443
1977	17	5,475
1978	19	5,877
1979	15	2,643
1980	22	3,803
1981	22	10,795
1982	23	16,206
1983	30	25,025
1984	30	18,569
1985	27	11,675
1986	24	4,907
1987	23	5,391
1988	18	4,540
1989	14	6,608
1990	19	13,911
1991	14	14,652
1992	22	19,203
1993	15	15,279
1994	16	8,428
1995	19	23,385
1996	21	27,918
1997	14	17,996
1998	14	45,069
1999	9	48,334
2000	16	58,921


      1983'de patlak veren "borç krizi"yle birlikte "ihracata yönelik sanayileşme" adı altında yeni bir uygulama tüm geri-bıraktırılmış ülkelerde başlatılmıştır. Bundan amaç, geri-bıraktırılmış ülkelerin dış borçlarını düzenli olarak ödeyebilmeleri için gerekli dövizi bulmalarını sağlamaktır. O güne kadar geleneksel olarak tarım ürünleri ihracatcısı konumunda bulunan geri-bıraktırılmış ülkeler, bu tarihten itibaren ülke içi üretimlerinin satılabilir olan her ürününün ihracatına yöneltilmişlerdir. Diğer yandan ise, geri-bıraktırılmış ülkeler, dış borçlarını düzenli ödeyebilmek için "rekabet gücü olan" ürünler üretmeye yöneltilirken (ki buna Dünya Bankası "yapısal değişim" adını vermektedir), aynı zamanda devlet garantili dış borçlara karşılık olarak devlet gelirlerine ipotek konulmuştur. 1990'lara gelindiğinde emperyalist ülkelerdeki sermaye birikiminin dev boyutlara ulaşması ve buna bağlı olarak kâr oranlarının düşmesi üzerine, ipotek konulmuş devlet gelirlerinin kaynaklarının "özelleştirilmesi"ne geçilmiştir. Bir başka deyişle, ipotekli mallara haciz konulmuş ve "özelleştirme" adı altında satışına geçilmiştir.
      1990'larda başlatılan ipotekli malların satışı olarak "özelleştirme", geri-bıraktırılmış ülkelerin dış borçlarının tahsilini sağlayarak, emperyalist ülkelerin mali krize girmesini engellemiştir.
      Ancak bu kez de, geri-bıraktırılmış ülke devletlerinin gelirlerinde büyük düşme olmuştur. Bunun üzerine yeniden "yapısal reformlar" adı altında "monetarist" uygulamalara dönülmüştür. "Yapısal reform" paravanası altında yapılan uygulama, geri-bıraktırılmış ülkelerde devletin sosyal harcamalarının kısılması ve "faiz dışı gelirlerin" artırılması şeklinde olmuştur.
      Meksika, Brezilya ve Arjantin'de yapılan uygulamalar 1993 kriziyle birlikte "yeniden gözden geçirme"yi gerekli kılmıştır. 1993 krizi, dünya ticaret hacminin daralmasına paralel olarak emperyalist ülkelerin içine girdikleri yeni bir durgunluk ile birlikte başlamıştır. Ve bir kez daha emperyalist ülke ekonomilerinin aşırı-üretimlerinin satılabilmesi için ek talep yaratılması gündeme gelmiştir. Böylece yeniden başa dönülerek geri-bıraktırılmış ülkelere IMF aracılığıyla yeni krediler açılması gündeme gelmiş ve bu kredilerle emperyalist metalara ek bir talep yaratılmaya çalışılmıştır.
      1997 Asya krizine kadar dünya ticaretinde görülen büyük büyümenin temelinde IMF aracılığıyla geri-bıraktırılmış ülkelere verilen krediler yatmaktadır. 1995-1997 döneminde verilen IMF kredilerinin toplamı 83 milyar dolara ulaşmıştır. IMF kredileri, 1998'de 54 milyar dolar, 1999'da 57,5 milyar dolar ve 2000 yılında 71 milyar dolara yükselmiştir.
      Bu gelişmenin dünya çapındaki sonuçları ise, her zaman olduğu gibi, geri-bıraktırılmış ülkelerin dış borçlarında olağanüstü artış ve ithalatın büyük boyutlara ulaşması olmuştur.
      1980 dünya ekonomik buhranı döneminde geri-bıraktırılmış ülkelerin dış borç toplamı 586 milyar dolar iken, 1990'da 1.459 milyar dolara ve 2000 yılında 2.527 milyar dolara yükselmiştir.
      1989 yılında Meksika'nın 93 milyar dolar dış borcu 1999 yılında 164 milyar dolara yükselirken, aynı dönemde Brezilya'nın dış borçları 114 milyar dolardan 221 milyar dolara ve Arjantin'in dış borçları 65 milyar dolardan 144 milyar dolara yükselmiştir.
      Yine aynı dönemde Meksika'nın ithalatı 42 milyar dolardan 155 milyar dolara, Brezilya'nın ithalatı 21 milyar dolardan 57 milyar dolara ve Arjantin'in ithalatı 6 milyar dolardan 32 milyar dolara ulaşmıştır.
      Ancak 1998 yılında Brezilya ile başlayan ve 2000 yılında Arjantin ile Türkiye'ye yansıyan dış borçların ödenemez hale gelmesi, bir kez daha geri dönüş yolunu açmıştır.
      Böylece 1990'dan günümüze kadar, emperyalist sistem, toprak olarak genişleyen dünya pazarlarına rağmen, üçer yıllık aralıklarla ortaya çıkan ekonomik buhranların yaratmış olduğu bir kısır döngüye girmiştir. Alınan tüm önlemlere ve uygulamalara rağmen bu kısır döngü kırılamamış ve emperyalist sistem sürekli bir durgunluk içine girmiştir. Bu sürekli durgunluğun belirgin özelliği ise, bir ya da birkaç emperyalist ülke birkaç yıl durgunluk içindeyken, diğer emperyalist ülkelerde büyüme görülmesi ve bir sonraki dönemde durgunluk-büyüme ilişkisinin tersine dönmesidir.
      1993 ve 1997 krizleriyle birlikte emperyalist ülkelerdeki aşırı-sermaye birikiminin metaların aşırı-üretimine eşdeğer boyutta bir sorun haline geldiği de görünür olmuştur. Emperyalist ülkelerdeki aşırı-sermaye birikimi, bir yandan metaların aşırı-üretimine neden olurken, diğer yandan sermayenin sürekli olarak değer kaybetmesine neden olması karşısında geri-bıraktırılmış ülkelerdeki "özelleştirme" uygulamalarına hız verilmiştir. "Özelleştirme" demagojisiyle geri-bıraktırılmış ülkelerin tüm iç üretim birimlerinin emperyalist sermaye tarafından satın alınmasının yolu açılmıştır. Böylece geri-bıraktırılmış ülkelerdeki emperyalist ülkelerin doğrudan sermaye yatırımlarında artış ortaya çıkmıştır. Burada uygulanan yöntem, geri-bıraktırılmış ülkelerin iç pazarında kâr oranı yüksek sektörlerin bir bütün olarak emperyalist sermayenin yatırım alanı haline getirilmesidir.

      Geri-bıraktırılmış ülkelerin emperyalist metalara olan talebini artırmak amacıyla verilen kredilerin büyüklüğü ve bunların geri ödenmesinde ortaya çıkan bunalımlar karşısında bir "çare" olarak da görünen doğrudan yabancı sermaye yatırımlarındaki artışın ilk sonucu ise, emperyalist ülkelerde işsizliğin artması olmuştur. Diğer yandan, doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının (nakit sermaye ihracı) yüksek kâr oranı elde edebilmeleri amacıyla geri-bıraktırılmış ülkelerdeki işçi ücretlerinin olabildiğince düşürülmesi ve bu amaçla kırsal nüfusun kentlere göç ettirilmesi, bu ülkelerdeki sosyal bunalımın daha da derinleşmesine neden olmaktadır. Gerek emperyalist ülkelerde işsizlik oranlarındaki artışın, gerekse geri-bıraktırılmış ülkelerde kırsal nüfusun kentlere güçünün yaratmış olduğu sorunların çözülebilmesi için, devletin sosyal yardım harcamalarının artırılması kaçınılmaz hale gelmektedir. Bu da, aynı kaçınılmazlık içinde, devlet giderlerinin artması ve enflasyonun yükselmesi demektir. Ve bir kez daha ve yeniden keynesci politikalara dönülmesi kaçınılmaz olmaktadır.
      Diğer taraftan metaların aşırı-üretiminin ortaya çıkardığı durgunluk karşısında emperyalist ülkelerde iç talebin artırılması da zorunlu hale gelmektedir. "Bilindiği gibi iç pazar emekçilerin ferdi tüketimini artırmakla mümkündür. Ancak çalışan nüfusun gerçek gelirlerinde esaslı yükselmelerle iç pazar genişleyebilir."^[4*] Bu ise, bir yandan sermayenin kâr oranlarının düşmesine neden olacağı gibi, diğer yandan devlet harcamalarının artırılmasını ve devletin ekonomiye müdahalesinin büyümesini zorunlu kılar. Böylece emperyalist ekonomiler bir kez daha enflasyon-buhran ikilemi ile yüzyüze gelmektedirler.
      SSCB'nin dağıtılmışlığı koşullarında emperyalist pazarların toprak olarak genişlemesine rağmen, emperyalist sistemin karşı karşıya olduğu aşırı-üretim buhranları olanca şiddetiyle devam etmektedir. Emperyalist sistemin temel sorunu sermayenin ve metaların aşırı-üretimidir. Dolayısıyla alınan ve alınacak tüm önlemler, her durumda bu sermayenin ve metaların aşırı-üretiminin yaratmış olduğu sorunları çözmeyi hedeflemektedir. Bu aşırı-üretim sorunu çözülmediği sürece, emperyalist ülkelerin durgunluktan çıkmaları olanaksızdır. Son beş yıldır kullanılan tüm suni uyarıcılara rağmen, emperyalist ekonomilere egemen olan durgunluktan çıkılamamıştır.
      Emperyalist ülkelerin sermayenin aşırı-üretimi karşısında geliştirdikleri formül iki yönlüdür. Birinci yön, fazla sermayeyi geri-bıraktırılmış ülkelere yüksek faiz oranlarıyla borç vermek ve bu borçlar aracılığıyla emperyalist ülke metalarına ek bir talep yaratmaktır. İkinci yön ise, geri-bıraktırılmış ülkelerde doğrudan sermaye yatırımı için gerekli koşulları ve olanakları yaratmaktır. Bunun temel aracı ise "özelleştirme" olmuştur.
      Birinci yön, geri-bıraktırılmış ülkelerin dış borçlarının olağanüstü artışına neden olurken, aynı zamanda bu ülkelerin dış borçlarını düzenli ödeyebilmelerinin koşullarını da ortadan kaldırmıştır. Özellikle geri-bıraktırılmış ülkelere verilen dış borçların yapısında meydana gelen değişim, borç ödemelerini tümüyle olumsuz hale getirmiştir.
      1980 yılında geri-bıraktırılmış ülkelerin toplam 586 milyar dolarlık dış borçalarının 365 milyar doları, yani %62'si devlet borçlarından ve devlet garantili borçlardan oluşmaktadır. 2000 yılına gelindiğinde geri-bıraktırılmış ülkelerin toplam 2.527 milyar dolarlık dış borçlarının 800 milyar doları devlet borçları iken, özel sektör borçları 1.727 milyar dolara yükselmiştir. Bunun 534 milyar doları garantisiz özel sektör borçları ve 402 milyar doları kısa vadeli borçlardır.
      1980'lerde "mucize" olarak sunulan "ihracata yönelik sanayileşme" politikaları ile 1980 dünya ekonomik buhranı koşullarında ortaya çıkan borç krizi aşılabilmişse de, 1990 sonrasında emperyalist ülkelerdeki tüketim malları üretimindeki büyük artışlar geri-bıraktırılmış ülkelerin ihracatını geriletmiş ve bunun sonucu "ihracata yönelik sanayileşme" adı altında yapılan tüm yatırımlar işlevsiz kalmıştır. Ülkemiz somutunda tekstil sektöründe açık biçimde görülen bu olgu, aynı zamanda emperyalist ülkelerin tüketim mallarının ithalatındaki büyük artışlarla tam bir iflasa yol açmıştır.
      İşte bu ortamda "özelleştirme" kısa vadeli borçların tahsili olarak gündeme getirilmiştir. Bir başka deyişle, "özelleştirme", geri-bıraktırılmış ülkelerin dış borçlarına karşılık olarak ülke içi varlıkların satılması olarak uygulamaya sokulmuştur.
      Dünya Bankası verilerine göre, 1990-99 döneminde dünya çapında 315,7 milyar dolarlık "özelleştirme" yapılmıştır. Bunun 1/3'ü 1997-1998 yılında, yani Asya Krizi ortamında gerçekleşmiştir. Son on yılda yapılan "özelleştirme"lerin 177 milyar dolarlık bölümü, yani %56'sı Latin-Amerika'da olmuştur. Brezilya, 71 milyar dolarla (sadece 1998 yılında gerçekleştirilen "özelleştirme" 32 milyar dolardır) ile ilk sırayı alırken, Arjantin 44 milyar dolarla (1999 yılında gerçekleştirilen 16 milyar dolarlık petrol şirketinin "özelleştirmesi" ile) ikinci sırada yer almaktadır. Latin-Amerika'nın diğer büyük ekonomisi olarak gösterilen Meksika'daki "özelleştirme"nin son on yıllık toplamı 31,7 milyar dolardır; bunun 11 milyar dolarlık bölümü 1991 yılında gerçekleştirilmiştir.
      Ancak tüm "özelleştirme"lere rağmen, Meksika 1994 yılında, Brezilya 1999 yılında, Arjantin ise 2000 yılında yeniden "mali kriz"le karşı karşıya kalmışlardır. Bunların gösterdiği gerçek ise, yapılan tüm propagandaya rağmen, "özelleştirme"lerin geri-bıraktırılmış ülkelerin dış borçlarının ödenmesinde sadece birkaç yıllık bir etkiye sahip olduğudur.
      Görüldüğü gibi, emperyalist ekonomilerin karşı karşıya oldukları sermayenin ve metaların aşırı üretimi, geri-bıraktırılmış ülkelerin tüm iç varlıklarının, ister meta olarak, ister sermaye malı olarak satılmalarıyla çözümlenebilir bir sorun değildir. Kapitalist üretimin ayrılmaz ve kaçınılmaz bir parçasını oluşturan aşırı-üretim, günümüzde her dönemdekinden çok daha büyük boyutlara ulaşmıştır. Son elli yılın "en hızlı gelişen" ekonomisi olarak Japon ekonomisinin son on yıldır karşı karşıya kaldığı sorunlara bakıldığında, aşırı-üretimin günümüzdeki boyutları ve sonuçları daha açık görünür olmaktadır.
      Japonya'nın II. yeniden paylaşım savaşı sonrasındaki hızlı gelişimi ve dünya pazarlarında artan oranda yer alışı, Japonya'yı dünyanın üçüncü büyük ekonomisi haline getirmiştir. 1990'lara gelindiğinde yıllık 400 milyar dolarlık ihracat yapan Japonya, hemen her yıl 100 milyar dolar düzeyinde bir dış ticaret fazlasına sahip olmuştur. Ancak Japon ekonomisindeki büyüme hızı, her zaman olduğu gibi, büyük miktarlara varan stokların oluşmasına neden olmuştur. Yıllar boyu büyük Japon bankalarının verdiği ihracat kredileri ile beslenen ihracat, aynı zamanda ithalatçı ülkelere açılan kredilerle desteklenmiş olmasına rağmen, özellikle geri-bıraktırılmış ülkelerin dış borçları ödemede karşı karşıya kaldıkları sorunlar, en şiddetli biçimde Japon ekonomisine yansımıştır. 1997 Asya Krizi ile Japonya' nın Asya ülkelerine vermiş olduğu kredilerin ödenemez hale gelmesiyle birlikte, ekonomi tam anlamıyla durgunluk içine girmiştir. Bunun sonucu olarak 1998 yılında Japon ekonomisi %2,5 küçülmüştür. 1998 yılında "Acil Önlemler Paketi"nin uygulamaya sokulmasına rağmen ekonomide önemli bir canlanma ortaya çıkmamış ve 1999 yılında "Ekonomik Yeniden Doğuş" adı verilen önlemler devreye sokulmuştur.
      Japonya'nın gerek ihracatı sürdürmek ve artırmak için, gerekse durgunluktan çıkış için alıdığı tüm önlemler, kamu harcamalarının artırılması temelinde gerçekleşmiştir. 1997 yılında GSYİH 493 trilyon yen iken, kamu borçlarının tutarı 368 trilyon yen olmuştur (Borçların GSYİH'ya oranı %74,7). 2000 yılına gelindiğinde Japonya'nın GSYİH'sı 498 trilyon yen olurken, kamu borçları toplamı 577 trilyon yene yükselmiştir. Böylece kamu borçlarının GSYİH'ya oranı %115,8 seviyesine yükselmiştir. Ancak kamu borçlanması yoluyla aşırı-üretime karşı ek talep yaratılması yönündeki bu uygulamalar, gerek iç talepte, gerekse ihracatta beklenen gelişmeyi sağlayamamıştır.
      Böylece Japon ekonomisinin son on yılda içine girdiği aşırı-üretim buhranı, bir yandan emperyalist sistemin bir bütün olarak bu buhranlar karşısında çaresiz kaldığını, diğer yandan da, tüm propagandif söylemlere karşın devletin ekonomiye artan oranda müdahalesinin kaçınılmaz olduğunu göstermiştir. 1980 dünya ekonomik buhranı sonrasında emperyalist ülkelerde alt yapıların yenilenmesi ve yeni teknolojilerin üretim sürecine sokulmasıyla birlikte ortaya çıkan üretim artışları günümüzdeki aşırı-üretimin büyüklüğünü belirleyen temeli oluşturmuştur. Emperyalist aşamada üretici güçlerin gelişiminin frenlendiği koşullarda 1980 sonrasında meydana gelen bu gelişme, aynı zamanda emperyalizmin üretici güçlerin gelişimini neden frenlemek zorunda kaldığının da bir göstergesi olmuştur. (Her ne kadar bu dönemde emperyalist ülkelerde yeni teknolojilerin üretime uygulanmasıyla birlikte Marksizm-Leninizmin bu saptamasının "geçersiz olduğu" ilan edilmişse de, 1990'ların dünyası, emperyalizmin üretici güçlerin gelişimini frenlemekten öte durdurmak zorunda kaldığını da göstermiştir.)
      Diyebiliriz ki, günümüzde ABD ekonomisinin içine girdiği durgunluk, 1997 yılından buyana süregelen ekonomik buhranın dünya çapında genelleşmesine ve emperyalist sistemin bütününde egemen olmasına neden olacak boyutlara ulaştırmıştır. 2001 yılında dünya ticaret hacmindeki büyük daralma, tümüyle geri-bıraktırılmış ülkelerde egemen üretim ilişkisi haline getirilen dışa bağımlı kapitalizmin bir sonucu olmuştur. Bir başka deyişle, 1980 dünya ekonomik buhranının açık biçimde gösterdiği gibi, emperyalizmin yeni-sömürgecilik yöntemleri, sözcüğün tam anlamıyla bunalıma girmiş ve sürekli yeni bunalımlar üreten bir sürece girmiştir. Tümüyle emperyalist ülkelerin durumuna ve bunun ortaya çıkardığı taleplere uygun olarak geri-bıraktırılmış ülkelerde geliştirilen kapitalizm (yukardan aşağı), sürekli dış borçlanmayla ayakta durabilmektedir. Emperyalist ülkelerde sanayi ve tarımsal üretimde meydana gelen yoğunlaşma ve büyümenin getirdiği üretim fazlası, geri-bıraktırılmış ülkelerdeki her türden üretim biriminin karşısına dikilmiştir. Geri-bıraktırılmış ülkelerdeki her türden sanayi kuruluşunun "özelleştirme" adı altında satılması ya da kapatılması, tarımsal üretimin sınırlandırılması ya da tümüyle tasfiye edilmesi, emperyalist ülkelerdeki üretimin gelmiş olduğu seviye karşısında kaçınılmaz bir son durumundadır. Bu son, emperyalist ülkelerin karşı karşıya oldukları aşırı-üretim buhranını, yani ekonomik durgunluğu aşmak için kısa dönemli sonuçlar ortaya çıkarsa bile, orta ve uzun vadede geri-bıraktırılmış ülkelerin emperyalist metaların ithalatını karşılayabilecek hiçbir gelire sahip olmamalarını getirecektir. Bu durumda, geri-bıraktırılmış ülkeler, sadece işgücü pazarı olarak belli bir gelir elde edebilecek durumda kalırken, aynı zamanda emperyalist tekellerin doğrudan yatırımlarına bağımlı hale geleceklerdir. Emperyalist tekellerin geri-bıraktırılmış ülkelerdeki doğrudan yatırımlarının büyümesi ise, emperyalist metropollerdeki sanayilerin kaydırılmasını kaçınılmaz kılarak, buralardaki işsizlerin sayısını artıracaktır. Emperyalist ülkelerde artan işsizlik, kaçınılmaz olarak devletin ekonomiye artan oranda müdahalesini gerektirecek, sosyal harcamaların artırılmasını zorunlu kılacak ve sonuç olarak emperyalist ekonomilerde enflasyon yeniden yükselişe geçecektir.
      Diğer yandan, geri-bıraktırılmış ülkelerin alabildiğine ucuz işgücü deposu haline getirilmesine paralel olarak, buralarda üretilen metaların emperyalist metropollere ihracı, kısa dönemde emperyalist ülkelerde tüketim malları sektöründe fiyat düşmesine neden olsa da, emperyalist ülke iç pazarlarına yönelik üretim yapan sanayiler büyük oranda tasfiye olmakla yüzyüze kalacaktır. Bu da, kısa dönemde tüketim mallarında meydana gelen fiyat düşüşleriyle kamu desteği ortaya çıkarsa da, iç pazara yönelik üretim yapan sanayilerin tasfiyesi işsizliği daha da artıracaktır. Böylece, emperyalist ülkelerde, çokuluslu tekeller ile iç pazara yönelik üretim yapan tekeller arasındaki çelişki giderek keskinleşecektir. Bunun olası bir sonucu ise, tüm emperyalist ülkelerde, devletin ekonomiye artan oranda müdahalesine bağlı olarak himayecilik eğilimlerinin gelişmesi ve egemen olmasıdır. Bunun politik plandaki yansısı ise, emperyalist ülkelerde "milliyetçi" ve "himayeci" politikaların yükselişi olmaktadır.
      Emperyalizmin III. bunalım döneminde iki aşamalı (durgunluk-canlanma) ekonominin devrevi hareketininin süresinde meydana gelen kısalmalar, durgunluğun çöküntüye dönüşmesine neden olabileceği gibi, aynı zamanda kitlelerin uzun dönemli bir belirsizlik içinde yaşamalarına da neden olacaktır. Bu belirsizlik ortamında bulunacak olan kitleler "milliyetçi" ve "himayeci" politikalara kanalize edilemediği koşullarda sisteme karşı bir hareketin ortaya çıkması dinamiklerini de içinde barındırmaktadır. Sözün özü, emperyalist sistemin içinde bulunduğu ekonomik durgunluk, sistemin bir bütün olarak tıkanmasından başka birşey değildir. Üretimin toplumsal niteliği ile ürünlerin kapitalist özel mülkedinilmesi arasındaki çelişki, her dönemdekinden daha fazla keskinleşmektedir.






Konuyla bağlantılı yazılar:
*** Türkiye Devriminin Acil Sorunları-I
*** Deflasyon, Yapısal Uyum, Döviz Çıpası, Kemal Derviş, vs.
*** Ne Oldu?
*** Alternatifi Olmayan Tek Ekonomi-Politika
*** Arjantin "Modeli"
*** Türkiye'nin Yazgısı ve Dünya Ekonomik Buhranı
*** Emperyalist Sömürü ve 5 Nisan Kararları
*** Ekonomik Buhranlar
*** Türkiye ve Dünya Ekonomisindeki Son Gelişmeler
*** Dünya Ekonomik Buhranı ya da Yeni-Sömürgeciliğin Bunalımı
*** "Globalleşen" Dünyada Anti-Emperyalist Bir İktidar Yaşayabilir mi?
*** İşte Emperyalist-Kapitalizm!
*** Kapitalizm ve "Modernizasyon"
*** Kapitalizmin Sürekli ve Genel Bunalımı ve "Yeni" Teoriler
*** İthalat Patlamasından Faşist-Mafya Cumhuriyetine






---
Dipnotlar
^[1*] THKP-C/HDÖ, Türkiye Devriminin Acil Sorunları-I, s: 51, Eriş Yay.
^[2*] E. Mandel, Marksist Ekonomi Elkitabı, Cilt: II, s: 267, Ant Yay., Akt. Türkiye Devriminin Acil Sorunları-I, s: 52, Eriş Yay.
^[3*] Özel çekme hakları anlamına gelen "special drawing rights-SDR" IMF tarafından 1970 yılında oluşturulan uluslararası bir ödeme ve rezerv aracı. Fiziki para varlığı değil, bir hesap birimi olan SDR'ye göre altın veya döviz gibi bir karşılık bulundurmaya gerek yoktur. Değeri sepet para tekniğine göre oluşturulan SDR, ABD Doları, Japon Yeni, Alman Markı, Fransız Frankı ve İngiliz Sterlini'nden oluşmaktadır. 1 SDR, 1,2 dolardır.
^[4*] Mahir Çayan, Kesintisiz Devrim II-III