Bu Kriz
     O Kriz mi?

1929 "Büyük Krizi"

ABD	GSYİH (Milyar $)	Büyüme Oranı	İşsizlik Oranı	Kapasite Kullanımı
1929	103,6	-	3,2	83
1930	91,2	–8,6	8,7	66
1931	76,5	–6,4	15,9	53
1932	58,7	–13,0	23,6	42
1933	56,4	–1,3	24,9	52
1934	66,0	10,8	21,7	58
1935	73,3	8,9	20,1	68
1936	83,8	13,0	16,9	80
1937	91,9	5,1	14,3	83
1938	86,1	–3,4	19,0	60
1939	92,2	8,1	17,2	72
1940	101,4	8,8	14,6
Kaynak: U.S. Department of Commerce. Bureau, 2004.

      ABD ekonomisinde Ekim 1929'da başlayan "büyük buhran" 1930 yılında diğer emperyalist ülkelere yansımıştır. Böylece Amerikan ekonomisinde başlayan bunalım, 1930'dan itibaren emperyalist dünya ekonomisinin genel bunalımı haline dönüşmüştür. Böylece 1929 ekonomik bunalımı emperyalist ekonomilerde yaklaşık on yıllık bir durgunluğa yol açmıştır. Durgunluk, Avrupa ve Asya'daki savaş hazırlıklarıyla birlikte etkisini yitirmeye, yerini askeri mallar üretiminden kaynaklanan bir büyümeye bırakmıştır.
      İşte "o kriz, bu kriz mi" denilen 1929 "büyük depresyonu", "büyük buhranı", "büyük kriz" öz olarak böyle gerçekleşmiştir.
      Temmuz 2007'den günümüze kadar sürüp giden "mortgage krizi"nin ne ölçüde 1929 krizine benzediği ne kadar tartışma konusu olursa olsun, sorunun özünün kapitalizmin kalıtımsal hastalığı olan aşırı-üretim buhranı olduğu bir gerçektir. Ve bilinmelidir ki, ister 1929 boyutunda bir ekonomik kriz patlak versin, ister 1929'dan daha az şiddetli bir kriz ortaya çıksın, her durumda kapitalizm varlığını sürdürdüğü sürece, bu ve benzeri krizler (bunalım, buhran ve kriz sarmalı olarak) varlıklarını sürdürecektir.

Dipnotlar
[1] K. Marks, Kapital, Cilt: III, s. 434.
[2] Marks sermayenin bu çiftleşmiş, üçleşmiş halini şöyle tanımlar: "Faiz getiren sermaye ve kredi sistemindeki gelişmeyle, bütün sermaye kendisini çiftleştirmiş ve bazan da üçleştirmiş gibi görünür; aynı sermaye, ya da hatta belki de aynı alacak talebi, çeşitli şekillerde farklı ellerde, farklı biçimlerde görünürler. Bu 'para-sermaye'nin daha büyük bir kısmı tamamen hayalidir. Yedek fon dışında bütün mevduat, banker üzerinden alacak talebidir ve ama mevduat olarak hiç bir zaman mevcut değildir." (Kapital, Cilt: III, s. 417.)
[3] K. Marks, Kapital, Cilt: III, s. 414.
[4] Engels, Kapital'in III. cildine koyduğu bir notta 1847 bunalımını şöyle anlatır:
      "Gilbart'ın daha 1834 yılında, 'ticareti kolaylaştıran şeyin, spekülasyonu da kolaylaştırdığını', bildiğini görmüş bulunuyoruz. Ticaret ile spekülasyon bazı hallerde öylesine sıkıfıkıdırlar ki, hangi noktada ticaretin bittiğini, hangi noktada spekülasyonun başladığını anlamak olanaksızdır. 'Satılmamış metalar üzerinden avans almak ne kadar kolay olursa, bu gibi avanslar o kadar fazla alınır, ve sırf karşılık göstererek avans para almak için meta imali ya da zaten imal edilmiş bulunan metaları uzak piyasalara sevketmek şeklindeki yersiz teşvik o kadar büyük olur. Bir ülkenin tüm iş aleminin böylesine bir sahtekârlık dalgasıyla ne ölçüde kuşatılabileceğini ve bunun sonunun neye varacağını, 1845-47 yılları arasındaki İngiliz ticaret tarihi bütün çıplaklığı ile gözler önüne serebilir. Kredinin neler yapabileceğini bu bize gösterir...
      Çok çekici yüksek kârlar, mevcut likit kaynakların karşılayabileceğinin çok ötesinde girişimlere yol açtı. Ama kredi sağolsun – hem elde edilmesi kolay hem de ucuzdu.Bütün iç borsa değerleri, görülmemiş yükseklikteydi. Öyleyse bu mükemmel fırsat kaçırılır mıydı? İnsanın bütün gücüyle yüklenmesinin tam zamanı değil miydi? Üretilebilen her şeyi, İngiliz mallarına canatan dış piyasalara göndermemek için ne neden vardı? Ve bir yandan Uzak Doğu'ya iplik ve kumaş satarak, öte yandan da İngiltere'ye mal taşıyarak elde ettiği çifte kazancı, fabrikatörün kendisi niçin doğrudan cebe indirmesindi?
      Böylece, Hindistan ile Çin'e, avans ödemeler karşılığında kitle halinde mal gönderme sistemi ortaya çıktı ve çok geçmeden bu aşağıdaki notlarda daha ayrıntılı olarak anlatılan ve kaçınılmaz olarak pazarların aşırı malla dolmasına ve çöküntülere yolaçan bir sistemin, sırf avans almak için mal gönderme sisteminin gelişmesiyle sonuçlandı...
      Hızlı ve kolay ödeme akışı, önce burada, sonra bir başka yerde, ardından da her yerde tıkandı; 1847 Ocağında hala %3-%3½ olan banka iskonto oranı, paniğin ilk patlak verdiği nisan ayında %7'ye yükseldi. Durum, yaz aylarında biraz yatışır gibi oldu (%6½, %6), ama yeni ürün de kötü olunca, panik yeniden ve daha da beter patlak verdi. Resmi asgari banka iskontosu ekimde %7'ye, kasımda %l0'a yükseldi; yani büyük bir poliçeler kitlesi, ya ancak inanılmaz faiz oranlarıyla iskonto ediliyor ya da hiç iskonto edilemiyordu. Ödemelerin genel olarak durması, birkaç önde gelen ve pek çok orta büyüklükte ve küçük firmaların iflasına yol açtı...
      1848 yılı boyunca, iş hayatında 1849 yılında Kıta Avrupa'sında devrimci hareketlerin hızını yavaşlatan ve 1850'lerde görülmemiş bir refahı başlatan, ama ardından gene 1857 bunalımı ile sona eren bir canlılık belirdi." (Kapital, Cilt: III, s. 358-359.)
[5] "Bankacılığın amacı ticarete kolaylık sağlamaktır, ve ticareti kolaylaştıran her şey, spekülasyonu da kolaylaştırır. Ticaret ile spekülasyon bazı hallerde öylesine sıkıfıkıdırlar ki, hangi noktada ticaretin bitip hangi noktada spekülasyonun başladığını anlamak olanaksızdır. Banka bulunan yerlerde, sermaye daha kolay ve daha düşük faiz oranıyla elde edilir. Ucuz sermaye, spekülasyonu kolaylaştırır, tıpkı, ucuz dana etiyle biranın, oburluğu ve ayyaşlığı kolaylaştırması gibi." (J. W. Gilbart'ın The History and Principle of Banking, London 1834 s. 137, 138.)