I. Cumhuriyet'ten II. Cumhuriyet'e
     Feodal-Tacirlerin
     Önlenemez Yükselişi

      "Türkiye'nin şu anda bir şeye karar vermesi lazım, Türkiye Refah Partisi ile Adil Düzen'e geçecek, bu kesin şart. Geçiş dönemi yumuşak mı olacak, sert mi olacak, tatlı mı olacak, kanlı mı olacak? 60 milyon buna karar verecek. Biz diyoruz ki, bu geçişi tatlı yapalım, bu geçişi barış içinde, bu geçişi yumuşak yapalım." (Necmettin Erbakan'ın 13 Nisan 1994 tarihinde Refah Partisi Meclis Grubunda yaptığı konuşma.)

"Ezber Bozmayan"
Tarihsel Gerçekler

"Mahalli Mütegallibe, Toprak Ağaları ve Tefeci-Bezirgan" Kesiminin
Gelişimi ve Tasfiyesi

Tefeci-Bezirgan Sermayesinin
Ticaret Sermayesine Dönüşümü
ve Gelişimi

Dipnotlar
[1] "Zorun tarihte ekonomik evrim karşısında oynadığı rol açıktır. İlkin her siyasal zor, önce toplumsal nitelikte ekonomik bir göreve dayanır ve ilkel toplulukların dağılmasının toplum üyelerini özel üreticiler durumuna dönüştürdüğü, yani onları ortak toplumsal görevlerin yöneticilerine daha da yabancı kıldığı ölçüde artar. İkinci olarak, toplumdan bağımsız kılındıktan, hizmetkar durumundan efendi durumuna geldikten sonra siyasal zor, iki yönde etkili olabilir. Ya normal ekonomik evrim yönünde; bu durumda, ikisi arasında bir çatışma yoktur, ekonomik evrim hızlanır. Ya da zor, ekonomik evrime karşı çıkar ve bu durumda, birkaç istisna dışında, ekonomik evrim karşısında her zaman yenik düşer... Bir ülkede ... devletin iç zorunun, şimdiye değin hemen her siyasal iktidar bakımından belirli bir aşamada olduğu gibi, ülkenin ekonomik evrimi ile çatışma durumuna girdiği bir yerde, savaşım her zaman siyasal iktidarın yıkılması ile sonuçlanır. Ekonomik evrim, istisnasız ve acımasız kendi yolunu açar." (Engels, Anti-Dühring, s. 271.)
[2] Bugün solda hemen hemen hiç kullanılmayan bu tanımda yer alan "mahalli mütegallibe", yerel zorbalar anlamına gelir ve Anadolu eşrafını ifade eder. Bezirgan ise, Farsça olup, "tüccar" demektir.
[3] "... ülkedeki kapitalizm, kendi iç dinamiği ile değil, yukardan aşağıya geliştirilmiştir. Dolayısıyla yerli tekelci burjuvazi, daha baştan, çekirdek halindeyken emperyalizmle bütünleşerek gelişmiştir. (Emperyalizm içsel bir olgu durumuna geldiği için bu oligarşi içindedir). Ancak bu gelişen tekelci-burjuvazi tek başına emperyalizmle ittifakını sürdürerek emperyalist üretim ilişkilerini muhafaza edecek güçte değildir. Dolayısıyla, yabancı ve yerli tekellere zorunlu olarak bağlı olan toprak burjuvazisi ve feodal kalıntılarla yönetimi paylaşmaktadır." (Mahir Çayan, Kesintisiz Devrim II-III.)
[4] Bu olayı "milli görüş"çüler şöyle anlatmaktadırlar:
      "İşte bu süreçte sömürü dünyalarını krizler üzerine inşa eden Siyonizm, 'kaos ve kriz' formülünü Türkiye'de uygulamaya karar vermişti. Adım adım darbeye giden Türkiye'de, DP iktidarı önce baskı altına alınıyor, ancak baskılar DP'yi iktidardan uzaklaştıramayınca 1957 ve 58 devalüasyonları devreye sokuluyordu. Öyle ki, devalüasyon operasyonlarından sonra 2.80 TL olan 1 ABD doları 9.20 TL'ye yükseliyordu. Türk Lirası dolar karşısında dört misli değer kaybına uğramıştı. Adnan Menderes zamanındaki bu devalüasyon operasyonları Gümüş Motor için de zorlu bir dönemin başlangıcı olarak görülmüştü. Gümüş Motor'un temeli 1956'da atılmış ancak fabrikanın temeli atıldıktan sonra iki yıl içerisinde iki devalüasyon yapılmıştı. Devalüasyonlar Fabrikanın sermayedarlarını da zora sokmuştu. Üretim için paraya ihtiyaç vardı, ancak Gümüş Motor'un zengin ortakları kendi işlerinde bile büyük sıkıntılarla karşı karşıya kalmıştı." (M. Kurdaş, Milli Gazete, 20 Temmuz 2007.)
[5] Burada feodal üretim ilişkilerinden daha çok yarı-feodal üretim ilişkilerinden söz etmek gerekir. Yukardan aşağıya gelişen kapitalizm koşullarında tarımsal üretim, geleneksel feodal köylü tarımından küçük meta üretimine yönelir. Bu küçük meta üretimi de, öz itibariyle feodal üretimden farklıdır. Bu farklılığa rağmen, yine de klasik anlamda kapitalist tarımsal üretim değildir. Köylülüğün küçük meta üretimi aracılığıyla kapitalizme "eklemlenmesi" teorilerinin çıkış noktası da burasıdır.
[6] Bu dönemde emperyalizmin yeni-sömürgecilik yöntemleriyle yukardan aşağıya geliştirilen kapitalizm egemen üretim ilişkisi haline gelirken, feodal üretim ilişkisi kısmen tasfiye olmakla birlikte varlığını sürdürmüştür. (Yarı-feodal üretim ilişkileri esprisi.) Üretim ilişkilerindeki bu gelişim ve dönüşüm sonucunda, yarı-feodal sürecin tefeci-bezirgan sermayesi, kapitalist "iktisat"ta küçük ve orta sermaye olarak tanımlanır.
[7] Bu, köylülerin kent tüketim normlarını benimsemeleridir. Bunun sonucu olarak iç ticaret hadleri köylülük aleyhine daha da büyümüş, köyde yaratılan artı-değer tüccar sermayesi tarafından köy dışına aktarılmıştır. Bu da, tüccar sermayesinin gelişmesine ve büyümesine yol açar. Ancak burada gelişen ve büyüyen tüccar sermayesi, yeni tüketim alışkanlığının ortaya çıkardığı malların ticaretini yapan kesimdir. Böylece köylülük iki farklı tüccar kesimiyle karşı karşıya gelmiştir. Birincisi köylünün pazar için ürettiği ürünleri pazarlayan tefeci-tüccar sermayesi; ikincisi ise köylünün kent tüketim normlarını benimsemesiyle ortaya çıkan malların ticaretini yapan sermayedir. Daha ilerde göreceğimiz gibi, 1980’lere kadar bu ikinci tüccar sermayesi (işbirlikçi ticaret sermayesi ve onun Anadoludaki uzantıları) egemen unsur iken, 1980 sonrasında tefeci-tüccar sermayesi giderek etkisini ve gücünü artırmıştır.
[8] "... silahlı propaganda, I. Erim Hükümetinin gerçek yüzünü ve emellerini, oligarşinin en gerici, en azgın ve terörist yönetimi olduğunu açığa çıkarmıştır. Böylece, Amerikan emperyalizminin ve işbirlikçi yerli burjuvazinin oyununu alt üst ederek, maskesini alaşağı etmiş, kademeli planını bozmuştur. 'İlerici, reformist, Atatürkçü' görünümü altındaki açık faşizmin erken doğum yapmasını sağlayarak, küçük-burjuva aydın çevreler de dahil olmak üzere kamuoyunun gözlerini açtı...
      Küçük-burjuva aydın kamuoyunun desteğini kaybeden emperyalizm-işbirlikçi (tekelci) burjuvazi ikilisi, bu sefer zorunlu olarak, sömürüyü disipline etmeye yönelik bir dizi rasyonelleştirme tedbirlerinden (sarı reformlarından) tavizler vererek, tekrar bu tedbirlerinden zarar görecek olan öteki gerici sınıf ve zümrelerle ortak müşterekler etrafında anlaşmışlardır." (Mahir Çayan, Kesintisiz Devrim II-III.)
[9] Kırım göçmeni olan baba Ülker, gerçek adıyla İslam Berksan, küçük çapta başladığı işlerini giderek geliştirmiş, ancak hiçbir zaman orta boy işletme olmaktan öteye geçememiştir. "Hacıbey" olarak iş piyasasında tanınan baba İslam'ın ölümünden sonra soyadlarını mahkeme kararıyla değiştiren oğulları Asım ve Sabri Ülker'ler, kurdukları değişik ilişkilerle şirketlerini geliştirmişlerdir. Ülker Gıda Sanayi'nin başında bulunan Sabri Ülker, bisküvi alanındaki faaliyetlerini, 24 Ocak Kararları'ndan sonra ihracata yönelterek elde ettiği teşviklerle geliştirmiş; özellikle Libya ve Kuveyt'e yönelen dış satışlar ve alınan vergi iadeleriyle bir dizi yeni şirket kurmuştur. Sabri Ülker'in yönetiminde, Birlik Pazarlama, Ülker Beynelmilel Nakliyat, Formamak Ambalaj Maddeleri, Topkapı Makine, Polisan Plastik Sanayi, Bomsaş Mukavva ve İstanbul Dış Ticaret Şirketleriyle bir topluluk, yani bir holding haline gelmiştir.
      Ülker'lerin faaliyetlerini genişlettikleri alanlar, tümüyle ana şirket olan Ülker Gıda Sanayi'yle ilgilidir. Oluşturulan pazarlama şirketi ile ülke içinde kendi dağıtımını yapabilmektedir. Bu yolla, çeşitli aracı kuruluşları, ya ortadan kaldırmakta, ya da kendine bağlamaktadır. Dış ticaret şirketi aracılığıyla, tekelci-ticaret burjuvazisine olan bağımlılığını azaltmaya çalışılırken, nakliyat şirketi aracılığıyla iç ticaret burjuvazisi karşısında da aynı konumu elde etmektedir. Topkapı Makine şirketiyle, bisküvi fabrikalarının gereksindiği makineleri ithal etmekte ve kısmen de kendisi üretmektedir. (Bu gibi durumlarda, çeşitli devlet teşviklerinden yararlanmaktadırlar ve öte yandan imalat sanayinde tekel oluşturan işbirlikçi-burjuvazi karşısında görece avantaj sağlamaktadırlar.) Bisküvi ve diğer ürünlerin paketlenmesinde kullanılan plastik torbalar, Polisan Plastik Sanayi aracılığıyla sağlanırken, büyük ambalajlamada kullanılan mukavva kutular, Bomsaş Mukavva şirketiyle sağlanmaktadır. Tüm bu faaliyetleriyle Ülkerler, toplam 5.000 işçi çalıştıran bir gıda tekeli olmaya yönelmiştir. Nitelikli işgücü ise, üniversite bitirmiş imam-hatiplilerden sağlanmaktadır. AKP döneminde Ülkerler Tayyip Erdoğan'ın ortaklığıyla daha da büyümüşlerdir.
[10] Bu gelişmede 12 Eylül askeri yönetiminin, dolayısıyla oligarşinin açık desteği belirleyici olmuştur. 12 Eylül döneminde, bir yandan açık askeri terörle kitle pasifikasyonu yürütülürken, diğer yandan din, bir pasifikasyon aracı olarak kullanılmıştır. 82 Anayasasıyla din derslerinin zorunlu hale getirilmesinin temel nedeni de bu pasifikasyondur. Bu amaçla "islami sermaye"nin gelişmesine göz yumulmuştur. Bu durum, Amerikan emperyalizminin Sovyetler Birliği'ne karşı geliştirdiği "yeşil kuşak" projesi çerçevesinde şeriatçı kesimleri destekleme politikasının ülkemizdeki uzantısıdır.
[11] T. J. Dunning, akt. Marks, Kapital, Cilt: I, s. 779