Siyaset, ekonominin yoğunlaşmış ifadesidir.
Bir siyasal iktidarın niteliğini saptamanın tek ve doğru yöntemi, o siyasal iktidarın hangi sınıfların çıkarlarını temsil ettiğini saptamaktan geçer. Bu sınıfsal temsiliyet, hiç tartışmasız, temsil edilen sınıfların çıkarları doğrultusundaki karar ve uygulamalarda kendisini gösterir. Bu yönden bakıldığında, ekonomik veriler, siyasal iktidar ile sınıflar arasındaki ilişkiyi ve bu sınıf ilişkisinde hangi sınıf ya da sınıfların çıkarlarının baskın geldiğini gösteren ölçütlerin başında gelir.
Genel inanç, AKP iktidarının “yeşil sermaye”nin iktidarı olduğu, dolayısıyla “eski” sermayenin zayıflatıldığı, “yeşil sermaye”nin giderek güçlendiği yönündedir. Yani AKP iktidarı öncesinde mevcut oligarşik yapının, giderek “yeşil sermaye”nin etkin bir unsur haline geldiği oligarşik bir yapıya dönüştüğü düşünülür.
Bu düşünce, doğal olarak, on iki yıllık AKP iktidarında sömürücü sınıflar arasındaki ilişki ve çelişkiyi öne çıkartır. Recep Tayyip Erdoğan’ın ya da AKP’nin “mehteran takımı”nın “eski” sermayeye karşı söylemleri dikkatle izlenir. Bu nedenle, Gezi Direnişi sonrasında, Recep Tayyip Erdoğan’ın Divan Oteli’ne yönelik suçlamaları, “yeşil sermaye” ile “eski” sermaye arasındaki çelişkinin keskinleştiği şeklinde yorumlara yol açmıştır.
Oysa bu düşünce sahiplerinin de çok iyi bildiği gibi, AKP iktidarı, mevcut oligarşinin doğrudan ve tam desteğini alarak iktidara gelmiştir. Elbette oligarşinin saf iktidarı değildir. Döneme ve koşullara bağlı olarak sömürücü sınıflar arasında kurulmuş olan “uzlaşma”ya bağlı olarak değişik kesimlerin çıkarlarının ortaklaştırıldığı ve ortaklaştığı bir iktidardır.
Bu sömürücü sınıflar ittifakında, her zaman olduğu gibi, “eski” sermaye, yani işbirlikçi-tekelci burjuvazi (ve emperyalizm) belirleyici ve ağır basan unsurdur. Ancak 90’lı yıllarda sömürücü sınıflar arasındaki parçalanmaların ve bölünmelerin yaratmış olduğu belirsizlikler ve bunun siyasal yansıları (siyasal istikrarsızlıklar), işbirlikçi-tekelci burjuvazi ve emperyalizm ikilisini yeni bir sömürücü sınıflar ittifakı oluşturmaya zorlamıştır.
İşte AKP iktidarı bu yeni sömürücü sınıflar ittifakının ortak iktidarı olarak ortaya çıkmıştır.
Böyle bir “ittifak” koşullarında, “eski” sermayenin çıkarları azamileştirilirken, aynı zamanda “yeşil sermaye” (tefeci-tüccar sermayesi) de sistem içine çekilmiş ve çıkarlarını azamileştirmesi için önleri açılmıştır. Ama her durumda oligarşi ve oligarşik yapı olduğu gibi kalmıştır.
Her yıl yayınlanan İSO’nun (İstanbul Sanayi Odası) “500 Büyük Sanayi Kuruluşu” araştırması, “eski” sermaye ile “yeşil sermaye”nin gücünü ve konumunu (belli koşullarla) oldukça belirgin biçimde ortaya koymaktadır.
AKP’nin iktidar olduğu 2002 yılından günümüze kadar yayınlanan İSO-500 araştırmaları incelendiğinde, “eski” sermayenin ve oligarşinin simgesi olan Koç Holding’in en güçlü ve en büyük sermaye kesimi olduğu ve her geçen yıl gücünü daha da artırdığı görülmektedir.
Ve yine aynı araştırma verilerinin gösterdiği gibi, OYAK (Ordu Yardımlaşma Kurumu) ikinci büyük sermaye grubudur.
“Eski” sermayenin ve oligarşinin her dönemde tartışmasız ikinci gücü olarak kabul edilen Sabancı Holding, gerek miras paylaşımları nedeniyle, gerekse 2000’li yıllarda değişim gösteren emperyalist ilişkilere tam olarak uyum gösteremediğinden gücünü belli ölçüde yitirmiştir (ki bu belli ölçülerde Çukurova Holding için de geçerlidir). Buna karşılık tüm zamanlarda oligarşinin ayrılmaz parçası olan sermaye kesimleri, örneğin Çolakoğlu, Demirören, Zorlu Holding, Akkök, Özilhan/Yazıcılar ve Borusan, AKP iktidarında kendi konumlarını korumuş ve güçlendirmiştir.
“Eski” süreçten farklı olan, “doğrudan sermaye yatırımı” yoluyla iç pazara giren yabancı sermayenin etkin bir unsur haline gelmesidir.
“Yeşil sermaye” ise, Ülker grubu ile simgelenmektedir. Ancak bu yetersiz ve eksik bir değerlendirmedir. Ülker grubu (Yıldız Holding). “tekelci” niteliği ile geleneksel işbirlikçi-tekelci sermaye kesimlerinin arasında yer alır. Ama “yeşil sermaye”, daha çok küçük ve orta sermaye kesimlerinden oluşur. Bu nedenle, AKP iktidarında en çok kollanan ve korunan kesimler bu küçük ve orta sermaye kesimleridir. Bunların toplam ekonomik gücü, hiçbir koşulda Koç Holding’in ekonomik gücüne yaklaşamamıştır. Ancak sömürücü sınıflar arasındaki parçalanma ve bölünme dönemlerine göre daha fazla güçlenmişlerdir. Bunları İSO-500 araştırmasında kısmen görmek olanaklıdır.
Her durumda İSO-500 araştırması, “eski” sermayenin gücünü koruduğunu ve artırdığını göstermektedir.
İSO’nun 2013 yılı 500 Büyük Sanayi Kuruluşu verilerine göre, ilk 10 “büyük şirket” içinde tartışmasız üstünlük yine Koç Holding’e aittir. İkinci “büyük” ise, yine tartışmasız biçimde OYAK (Ordu Yardımlaşma Kurumu) olmuştur.
Bu neredeyse değişmez veriler, AKP iktidarının en temel dayanaklarının “eski” sermaye kesimleri olduğunu açıkça göstermektedir.
(Burada parantez açarak, İSO-500 verilerinin sadece sanayi şirketlerini içerdiğinden, oligarşinin bütününü ve ekonomik gücünü tam olarak yansıtmadığını belirtelim. Örneğin, Shell, Petrol Ofisi (OMV/Avusturya), OPET (Koç Holding), Türk Telekom (Oger/Suudi Arabistan), Türkcell (Çukurova Holding), Enka İnşaat ile BİM (Mustafa Latif Topbaş), Migros, Carrefoursa, Tesco-Kipa gibi “perakendeci”ler İSO-500 listesinde yer almamaktadır. Ayrıca “piyasa yapıcı bankalar” (Akbank, Deutsche Bank, Finansbank, HSBC Bank, ING Bank, Ziraat Bankası, Türk Ekonomi Bankası, Garanti Bankası, Türkiye Halk Bankası, İş Bankası, Vakıflar Bankası, Yapı ve Kredi Bankası) da yer almamaktadır. Bu nedenle, oligarşinin bileşimi kadar ekonomik gücü de İSO-500 verilerinin gösterdiğinden çok daha geniş ve büyüktür.)
2013 |
2012 |
İSO-500 Büyük Sanayi Kuruluşu Sıralaması |
Üretimden satışlar
|
|
1 |
1 |
TÜPRAŞ |
Koç Holding |
39.729 |
2 |
2 |
Ford |
Koç Holding |
9.714 |
3 |
5 |
EÜAŞ |
Kamu |
9.264 |
4 |
3 |
Oyak-Renault |
Renault (Fransa)/OYAK |
8.647 |
5 |
4 |
Arçelik |
Koç Holding |
7.791 |
6 |
6 |
TOFAŞ |
Koç Holding |
5.819 |
7 |
9 |
İçdaş Çelik |
Aslan Ailesi |
5.641 |
8 |
8 |
Ereğli Demir ve Çelik |
OYAK |
5.265 |
9 |
7 |
İskenderun Demir ve Çelik |
OYAK |
5.171 |
10 |
10 |
Aygaz |
Koç Holding |
5.026 |
11 |
12 |
Çolakoğlu Metalurji |
Çolakoğlu |
4.505 |
12 |
29 |
Toyota |
Toyota (Japonya) |
4.204 |
13 |
11 |
PETKİM |
Socar (Azerbaycan) |
3.862 |
14 |
13 |
Mercedes-Benz Türk |
Mercedes-Benz (Almanya) |
3.513 |
15 |
14 |
Vestel Elektronik |
Collar Holding B.V. (Hollanda)/ Zorlu Holding |
3.501 |
16 |
17 |
Unilever |
Unilever (Hollanda) |
2.984 |
17 |
22 |
Tosçelik |
Tosyalı Holding |
2.967 |
18 |
16 |
Türkiye Şeker Fabrikaları |
Kamu |
2.747 |
19 |
23 |
Er-Bakır |
Ahmet Nuri Erikoglu |
2.404 |
20 |
21 |
Milangaz |
Demirören Holding |
2.391 |
21 |
25 |
TPAO |
Kamu |
2.359 |
22 |
20 |
İpragaz |
SHV Energy (Hollanda) |
2.358 |
23 |
24 |
Kroman Çelik |
Yücel Boru |
2.291 |
24 |
26 |
Sarkuysan Elektrolitik Bakır |
Kocaeli |
2.267 |
25 |
37 |
Hyundai Assan Otomotiv |
Hundai (G. Kore)- Kibar Holding |
2.267 |
26 |
15 |
TKİ Kurumu |
Kamu |
2.213 |
27 |
30 |
Vestel Beyaz Eşya |
Collar Holding B.V. (Hollanda)/ Zorlu Holding |
2.038 |
28 |
28 |
Borçelik Çelik |
Arcelor (Almanya)- Borusan |
1.963 |
29 |
|
- |
İstanbul |
|
30 |
39 |
Bosch |
Bosch (Almanya) |
1.927 |
31 |
33 |
Coca-Cola |
Özilhan/Yazıcılar |
1.903 |
32 |
73 |
Eti Gıda |
Kanatlı Ailesi |
1.854 |
33 |
43 |
Ak Gıda |
Akif Şekerci |
1.838 |
34 |
32 |
Türk Traktör |
Koç Holding |
1.836 |
35 |
46 |
Aselsan |
TSK Güçlendirme Vakfı |
1.834 |
36 |
31 |
Philsa |
Philip Morris (ABD)-Sabancı |
1.827 |
37 |
34 |
KARDEMİR |
Yolbulan Ailesi |
1.793 |
38 |
36 |
AKSA |
Sabancı Holding |
1.783 |
39 |
44 |
Konya Şeker |
Pankobirlik |
1.781 |
40 |
27 |
Diler Demir Çelik |
Diler Holding |
1.707 |
41 |
38 |
İzmir Demir Çelik |
Halil Şahin |
1.629 |
42 |
41 |
Eti Maden İşletmeleri |
Kamu |
1.629 |
43 |
45 |
Yıldız Entegre Ağaç San. |
Yıldızlar Holding |
1.622 |
44 |
58 |
Banvit |
Görener-Aabar Investments PJS (Abu Dabi) |
1.582 |
45 |
35 |
Yolbulan Baştuğ Metalurji |
Yolbulan ve Baştuğ Aileleri |
1.569 |
46 |
42 |
Kastamonu Entegre Ağaç |
Kiğılı Ailesi |
1.550 |
47 |
87 |
Otokar |
Koç Holding |
1.535 |
48 |
40 |
Eren Enerji |
Eren Holding |
1.526 |
49 |
53 |
Çay İşletmeleri |
Kamu |
1.511 |
50 |
55 |
Sanko Tekstil |
Konukoğlu Ailesi |
1.506 |
2013 |
2012 |
Fortune-500 En Büyük Şirket Sıralaması |
Net Satış
|
Değişim |
|
1 |
1 |
TÜPRAŞ |
Koç Holding |
41.078 |
-3,2 |
2 |
2 |
OMV Petrol Ofisi |
OMV (Avusturya) |
24.979 |
23,7 |
3 |
4 |
TEDAŞ |
Kamu |
23.206 |
50,2 |
4 |
5 |
THY |
Kamu |
18.777 |
27,2 |
5 |
6 |
Opet |
Koç Holding |
17.846 |
21,3 |
6 |
7 |
TEİAŞ |
Kamu |
15.382 |
4,7 |
7 |
9 |
Shell & Turcas Petrol |
Shell (Hollanda)/Aksoy Holding |
13.997 |
14,3 |
8 |
8 |
Türk Telekom |
Oger (Lübnan) |
13.189 |
3,8 |
9 |
13 |
Enka İnşaat |
Enka Holding |
12.459 |
21,0 |
10 |
14 |
Bim |
Latif Topbaş |
11.848 |
19,6 |
11 |
11 |
Turkcel |
Çukurova Holding |
11.408 |
8,6 |
12 |
15 |
Ford |
Koç Holding |
11.405 |
16,8 |
13 |
10 |
Arçelik |
Koç Holding |
11.098 |
5,1 |
14 |
12 |
EÜAŞ |
Kamu |
10.941 |
5,1 |
15 |
16 |
Ereğli Demir Ve Çelik |
OYAK |
9.781 |
2,2 |
16 |
20 |
Anadolu Efes Biracılık |
Coca Cola/ Özilhan/Yazıcılar |
9.196 |
112,9 |
17 |
19 |
Migros |
BC Partners (İngiltere) |
7.127 |
9,9 |
18 |
18 |
Tofaş |
Koç Holding |
7.038 |
5,0 |
19 |
23 |
Doğuş Otomotiv |
Ferit Şahenk/Doğuş Holding |
6.603 |
28,7 |
20 |
21 |
JTI Tütün |
JTI (Japonya) |
6.355 |
12,9 |
21 |
17 |
Vestel Elektronik |
Collar Holding B.V. (Hollanda)/Zorlu Holding |
6.218 |
-11,5 |
22 |
22 |
Aygaz |
Koç Holding |
6.005 |
7,5 |
23 |
25 |
Selçuk Ecza Deposu |
Ahmet Keleşoğlu |
5.238 |
6,85 |
24 |
38 |
İç İçtaş İnşaat |
İbrahim Çeçen |
5.014 |
55,2 |
25 |
- |
THY Opet Havacılık |
Koç Holding/THY |
4.892 |
20,3 |
26 |
29 |
İstanbul Gaz Dağıtım |
İBB |
4.604 |
17,4 |
27 |
30 |
LC WAİKİKİ Mağazacılık |
Dizdar, Küçük, Kısacık Ve Amouyal Aileleri |
4.399 |
26,0 |
28 |
27 |
Petkim |
Socar (Azerbaycan) |
4.159 |
-4,4 |
29 |
32 |
BSH Ev Aletleri |
Bosch-Siemens (Almanya) |
3.531 |
9,8 |
30 |
31 |
Unilever |
Unilever (Hollanda) |
3.240 |
0,7 |
31 |
35 |
Otokoç |
Koç Holding |
3.116 |
14,5 |
32 |
- |
Tosçelik |
Tosyalı Holding |
2.984 |
29,6 |
33 |
46 |
Teknosa |
Sabanca Holding |
2.957 |
26,7 |
34 |
36 |
Genpa Telekomünikasyon |
Zeynel Abidin Erdem |
2.923 |
6,7 |
35 |
37 |
Türkiye Şeker Fabrikaları |
Kamu |
2.754 |
2,5 |
36 |
45 |
Ülker Bisküvi |
Yıldız Holding |
2.748 |
17,3 |
37 |
42 |
TPAO |
Kamu |
2.711 |
12,9 |
38 |
39 |
Carrefoursa |
Carrufour (Fransa)/Sabancı Holding |
2.601 |
1,9 |
39 |
- |
Bosch |
Bosch (Almanya) |
2.542 |
27,6 |
40 |
- |
Tiryaki Agro Gıda |
Ali Tiryakioğlu |
2.530 |
31,6 |
41 |
44 |
Er Bakır |
Ahmet Nuri Erikoglu |
2.479 |
5,9 |
42 |
43 |
Sarkuysan Elektrolitik Bakır |
Sarkuysan |
2.412 |
1,9 |
43 |
41 |
İpragaz |
SHV Energy (Hollanda) |
2.408 |
-0,2 |
44 |
55 |
Pegasus |
Şevket Sabancı |
2.404 |
25,3 |
45 |
40 |
Tekfen İnşaat |
Feyyaz Berker/Ali Gökyiğit/ Akçağlılar |
2.383 |
-0,6 |
46 |
- |
Kroman Çelik |
Yücel Boru |
2.378 |
3,0 |
47 |
48 |
Gübretaş |
Türkiye Tarım Kooperatifleri Birliği |
2.265 |
1,7 |
48 |
47 |
Tesco Kipa |
Tesco (İngiltere) |
2.252 |
-1,0 |
49 |
52 |
Bizim Mağazaları |
Yıldız Holding |
2.247 |
13,8 |
50 |
51 |
Türk Traktör |
Koç Holding |
2.175 |
10,2 |