Kredi Kartlı
     "Kamu Emekçileri"nden
     İşbirlikçi Ticaret Burjuvazisinin
     "Ofis Kadınları"na

OLGULAR

GERÇEKLER

Konsolide Bütçe Gerçekleşmeleri Temmuz 2004 (Milyar TL)
GELİRLER	60.659.165
Vergi Gelirleri	48.304.528
Dolaysız Vergiler	15.023.281
Dolaylı Vergiler	33.281.247
HARCAMALAR	76.587.785
FAİZ DIŞI HARCAMALAR	41.550.337
Personel Giderleri	17.090.462
Sos. Güv. Kurumları Devlet Primi	2.169.494
Mal ve Hizmet Alımları	3.727.878
Sermaye Giderleri	1.952.422
Sermaye Transferleri	133.475
Borç Verme	900.317
Yedek Ödenekler	37.240
Cari Transferler	15.539.049
KİT Görev Zararları	290.342
Emekli Sandığı'na	4.797.001
BAĞ-KUR'a	3.016.000
SSK'ya	2.930.003
İşsizlik Sigortası Fonu'na	242.722
SYDTF'ye	51.300
Özerk Kurumlara	538.130
Kredi ve Yurtlar Kurumu'na	599.991
Tarımsal Destekleme Ödemeleri	1.813.840
- Doğrudan Gelir Desteği	1.721.500
- Ürün Destekleme	55.122
- Hayvancılığın Desteklenmesine	30.007
- Tarım Reformu Projesi	7.211
- Diğer Tarımsal Destekleme	0
Emeklilere Vergi İadeleri	451.664
Yurtdışına Yapılan	153.556
Diğer Cari Transferler	654.500
FAİZ HARCAMALARI	35.037.448
İç Borç Faizi	31.223.690
Dış Borç Faizi	3.683.257
FAİZ DIŞI DENGE	19.108.828
BÜTÇE DENGESİ	-15.928.620

      Temmuz 2004 bütçe gerçekleşmelerine göre, toplam harcamaların %22'si personel harcamalarına, %20'si cari transferlere, %46' sı faizlere gitmiştir. İç ve dış borçların faizleri için ödenen para, vergi gelirlerinin %75' ini oluşturmaktadır.
      Görüldüğü gibi, devletin vergi gelirleri T. Özal'la başlatılan popülist söylemle, "yol, su, elektrik" olarak geri dönmemekte, neredeyse tamamı iç ve dış borçların faiz ödemelerine gitmektedir. Bu durumda, eğitime, sanata, kültüre vb. daha çok kaynak ayrılmasıyla sorunların çözüleceğini düşünenler için varolan "kaynak", iç ve dış borç faiz ödemelerine aktarılan bütçe kaynakları olmaktadır. Bu borç faiz ödemeleri azaltılabildiği oranda "kaynak" yaratılmış olunacaktır. Böylece sorun, borç faiz ödemelerinin düşürülmesi, yani borçların azaltılması haline dönüşür. Bir başka deyişle, ülkedeki sorunun eğitimle çözüleceğine kendisini inandırmış olanlar için eğitime sağlanacak kaynak, borçların azaltılmasıyla, yani ödenmesiyle ortaya çıkmaktadır.
      İç borçlar TL cinsinden olmasına karşın, "sıcak para" olarak adlandırılan "yurtdışı kaynaklı kısa vadeli sermaye hareketleri" sonucu ülkeye giren yabancı paralar ağırlıktadır. Dolayısıyla iç borçların ödenmesi, tıpkı dış borçların ödenmesi gibi, ülkenin döviz gelirlerini artırması ile olanaklıdır.
      Böylece "ödemeler dengesi" denilen hesaplar gündeme gelir. Burada da cari işlemler açığının, yani ülkenin döviz gelirleri ile giderleri arasındaki farkın herşeyin temelinde yattığı görülür. Görülür ki, cari işlemler açığı, yani döviz gelirleri ile giderleri arasındaki fark ithalata bağımlı bir ülke olmanın kaçınılmaz sonucudur. Yüksek faizle yapılan iç ve dış borçlanmadan sağlanan kaynaklar, doğrudan ya da dolaylı olarak ithalatın finansmanı için kullanılmaktadır. Bir başka deyişle, iç ve dış borçlanma yoluyla elde edilen kaynaklar ithalat azaltacak yeni yatırımlara yönetilmemektedir ve yöneltilmesi de olanaksızdır.^[6*]
      Ülkedeki temel sanayi kuruluşları patent hakkı, know-how ve ara mallar ithalatı yoluyla dışa bağımlıdır. Bu dışa bağımlı sanayilerin üretimlerini sürdürebilmeleri için patent hakkı vb. ödemeler ile ara malları ithalatı için gerekli bedel döviz olarak bulunmak ve ödenmek zorundadır. Aksi halde üretim yapılamaz hale gelir. Bu andan itibaren sorun, dışa bağımlı sanayilerin gereksinme duydukları dövizlerin bulunması sorununa dönüşür.
      Sorun artık eğitime, kültüre, sanata, sosyal hizmetlere, tarıma kaynak bulunması sorunundan çıkmış, basbayağı "döviz nereden bulunur" sorununa dönüşmüştür. Bulunması gereken asgari döviz miktarı, dışa bağımlı sanayilerin yıllık olarak ödemesi gereken patent, know-how vb. karşılığı dövizler ile ara malları ithalatının gerektirdiği döviz miktarıdır. Eğer bu paralar ihracat karşılığında sağlanamıyorsa, bulunmasının tek yolu dış borçlanma olmaktadır. Dolayısıyla asgari döviz miktarı, yıllık olarak ödenmesi gereken dış borç ana para taksitleri ile faizlerini de kapsayacak boyutta olmak zorundadır.
      Sakıp Sabancı rahmetlisi gibi, "akıllı" ve kendisi gibi "akıllı" ekonomist küçük-burjuva danışmanlara sahip olan işbirlikçi burjuvaya göre sorun kolayca çözülür: Önce uluslararası finans kuruluşlarından "devlet garantisiyle" kredi alınır. Alınan kredinin bir kısmı ile yabancı şirketlere patent, know-how karşılığı ödemede bulunulur ve kalan kısmıyla fabrika inşa edilir, ara mallar ithal edilir ve üretime başlanır. "Mukayeseli üstünlükler tablosu"na göre ülke "ucuz işgücü" üstünlüğüne sahip olduğundan, yapılan yatırım sonucu, ithal edilen ara mallar "nihai mallar" haline dönüştürülür. Bu dönüşüm sırasında "ucuz işgücü" ile ara mallarına eklenen "katma değer"le "nihai mallar" ülke dışına ihraç edilir. İhracattan elde edilen gelirlerle de dışardan alınan krediler ödenir, ülke sanayileşir, üretim artar, istihdam büyür, işsize iş, aş bulunur. Ve üstüne üstlük, Sabancı Holding gibi, bir de kâr sağlanır.
      Bu "akıllı" çözümde sihirli değnek ihracattır. Dışardan alınan patent ve ara mallar ile ülke içindeki "ucuz işgücü"nün "katma değeri" bir araya getirilerek ortaya çıkan "ürün" ihraç edildiğinde maliyetinin üstünde bir fiyattan satılırsa cari işlemler fazlası verilecektir. Tersi durumda ise cari işlemler açığı ortaya çıkar. "Allahın rahmetine" kavuşmuş Sakıp Sabancı'nın deyişiyle, yabancının parası ile, yabancının patentiyle ve yabancının ara mallarıyla yabancıya mal satarak ülkenin kalkınması planlanmaktadır. Yani bir taşla üç-beş kuş vurulacaktır. Ama şu uluslararası rekabet ve bu rekabete bağlı uluslararası fiyatlar olmasa!
      Bir kapitalist ülke düşünelim! Kendi kapitalistinin parasıyla, bilgisiyle ve ara mallarıyla üretilmiş bir "montaj sanayi ürünü"nün kendi iç pazarında, kendi satış fiyatından daha yüksek fiyatla satılabilsin ve bu fiyat farkıyla o "montaj sanayi ürünü" üreticisi daha fazla kâr elde edebilsin. Böyle "hayırsever ve aptal" bir kapitalist ülkenin ve pazarın bu kapitalist sistem içinde varolduğuna inanmak için kişinin ya geri zekalı ya da demagog olması gerekir. Doğal olarak, Sakıp Sabancı gibi, her kapitalist kâr-zarar hesabı yapmasını bilir ve emperyalist ülkelerin kapitalistleri bu amaçla yanlarında yüzlerce muhasebeci çalıştırır. Ve o bilir ki, kendi parasıyla, kendi bilgisiyle (patent, know-how vb.) ve kendisinin ürettiği ara mallarıyla üretilen bir malın değeri, hiç bir zaman ve hiç bir koşulda kendisinin ürettiği aynı malın değerinden yüksek ya da eşit olamaz. Kendi ürettiği malın değerinden daha düşük değere sahip bir malın kendi iç pazarına daha düşük fiyatla satıldığında, kendi malına olan talebi düşüreceğini de iyi bilir. İhracatçı şirketin ülkesinin yapmış olduğu her türlü sübvansiyon da gözönüne alınarak, ithal malın satış fiyatı belirlenir. Kendi devleti tarafından sübvanse edilmiş ve ucuz işgücüne dayanan ithal malın fiyatı ile kendi malının fiyatı arasındaki farklılık gümrük vergileri, kotalar vb. yoluyla telafi edilir. Edilemeyen farklılıklar ise kredi faiz oranları, patent ücretleri vb. yoluyla telafi edilir. Sonuçta, Sakıp Sabancı gibi işbirlikçilere kredi sağlayan, patent veren ve ara malları tedarik eden emperyalist ülke tekelinin amacı, bu işten kârlı çıkmaktır. Bu öylesine bir kârlılıktır ki, aynı ürünün üretimi için yatırdığı kendi sermayesinden daha fazla bir kâr elde etmeyi hedefler. Bu hedefe ulaştığı oranda, bir yandan sermaye ve ara malları ihracatına daha fazla ağırlık verirken, diğer yandan ülke içindeki kendi üretim birimlerini tasfiye eder. Böylece geri-bıraktırılmış ülkelerde üretilen ve emperyalist pazarlarda satılan malların üretiminden daha yüksek kâr elde eder. Ancak emperyalist ülke tekeli bu kârının sürekli olması için, bu bağımlılık ilişkisinin sürekli olması gerektiğini de iyi bilir. Dolayısıyla bu bağımlılığın devamlı olması için gerekli önlemleri de alır.
      Birinci önlem ekonomiktir. Verilen kredilerin ve patent anlaşmalarının koşulları, dışa bağımlılığı sürekli kılacak nitelikte olur. Aksi halde kredi alan şirket, bir süre sonra borçlarını ödeyerek yatırımın tüm kârına el koyar. Bir başka deyişle, anlaşmalar yoluyla bir şirketin ya da ülkenin kendi sanayisini geliştirmek ve üretimini artırmak amacıyla kullanması engellenmeye çalışılır. Diğer yandan faiz oranları ve döviz kurları aracılığıyla borçlunun borcunu tümüyle ödemesinin önü kesilir. Bunlar etkili olmazsa ikinci yola başvurulur.
      İkinci yol, sermaye ve ara malları ithalatına bağımlı ülkenin bu bağımlılığını ortadan kaldırıcı bir uygulama yapamaz hale getirilmesidir. Bu ise, o ülkenin siyasal ve askeri olarak denetim altına alınması demektir.
      Böylece dış borçlanma ve ithalata bağımlılık sürekli hale getirilir. Yani cari açık sürekli bir olgudur.
      Sürekli cari açık koşullarında bulunan bir ülkenin karşı karşıya olduğu en temel sorun, cari açığı kapatmak amacıyla yeniden dış borçlanmaya ihtiyaç duyması ve bunun sonucu olarak faiz oranlarının sürekli yükselmesidir. Bu durumda daha düşük faizle döviz bulma arayışı gündeme gelir.
      Daha düşük maliyetle döviz geliri sağlama olarak ekonomik dilde ifade edilen bu arayış, ülkenin döviz elde edilebilir tüm olanaklarının envanterinin çıkartılmasıyla başlar. Dövize çevrilebilir herşey dövize çevrilecektir. Ülkemizde olduğu gibi Boğaz köprüsü gelirlerinden başlamak üzere satılabilecek her türlü maddi varlıklar satışa çıkartılır. "Özelleştirme" adı altında ülkenin maddi varlıklarının yabancılara satılması yoluyla elde edilen dövizlerle cari açık kapatılmaya çalışılır. Bu yapılabildiği oranda faiz oranları düşer.
      Ama halk deyişiyle, "hazıra dağ taş dayanmaz". Maddi varlıkların satışından elde edilen gelirlerin sonuna gelindiğinde "alternatif" döviz kaynakları gündeme gelir. En bilinen döviz kaynağı da "beyaz sanayi" gibi adlarla süslenen turizmdir. Şimdi sırada turizm vardır, dolayısıyla dışardan alınan krediler turizm alanına yöneltilir. Yüksek faizle dışardan alınan krediler, neredeyse faizsiz olarak turizm alanında yatırım yapacak olan "hür müteşebbislere" devredilir. "Turizm teşvikleri"yle yapılan "beş yıldızlı oteller" hızla yükselir. Turist sayıları ve turizm gelirleri yıldan yıla yükselmeye başlar. Böylece cari işlemler açığını kapatacak bir ek gelir sağlanmış olur.
      Sunuma ve planlamaya göre, devlet teşvikleri ile kurulan turizm işletmelerinin gelirleri, bir yandan hazineye ek vergi geliri sağlayacağı gibi, diğer yandan Merkez Bankası'nın kasalarının dövizle dolmasına yol açacaktır. Ama nasıl oluyorsa olur, ne vergi gelirlerinde artış olur, ne de Merkez Bankası kasalarına maliyetsiz bir döviz girişi. Turizm sektöründeki büyüme, "kayıt dışı ekonomiyi" canlandırırken, döviz ticaretinin yönünü de değiştirir. Turizm işletmecileri, gelirlerinin bir kısmını "yabancı turizm işletmecileri" üzerine kaydettiklerinden hazineye vergi vermezler. Diğer taraftan elde ettikleri dövizi yüksek faizli iç borçlanma senetleri karşılığında devlete satarlar.^[7*]
      Sonuçta düşük maliyetli döviz arayışı da hüsranla sonuçlanır. Ancak cari açık sorunu devam ettiği için arayış da devam eder.
      Artık marjinal alanlar kalmıştır. Konferans turizmi, kilise konserleri, sanat-kültür festivalleri gibi marjinal alanlarda yapılan faaliyetlerle düşük maliyetli döviz arayışı devam eder. Formula-1 yarışı, NATO zirvesine "evsahipliği" yapma, olimpiyat ya da dünya kupası düzenleme bu arayışın diğer yönleri olarak ortaya çıkar. Ancak bu "sektörler" marjinal oldukları için, elde edilecek döviz gelirlerinin cari işlemler açığında sözü edilmeye değmeyecek kadar küçük olması karşısında son kaynağa el atılır: ülke toprakları.
      Bu dışa bağımlı ekonomik yapının, cari işlemler açığını kapatmaya yönelik girişimlerinin sosyal sonuçları ise çok daha yıkıcıdır.
      Turizm gelirleriyle cari işlemler açığını kapatma politikası, kaçınılmaz olarak "turizm yatırımları"nın "insan kaynakları"nı gündeme getirir. Turizm sektöründe çalışacak kalifiye ve ucuz eleman yetiştirilmesi amacıyla eğitim sistemi değiştirilir. Bir yandan garson, komi, resepsiyon memuru, kat görevlisi gibi sıfatlarla hizmet yapacak elemanların eğitimi için turizm meslek liseleri ve yüksek okulları açılır. Diğer yandan yabancı "konukları" eğlendirmek, tatillerini "hoşça geçirmelerini sağlamak" amacıyla "animatörler"e, "hostesler"e, havuz görevlilerine, diskotek çalışanlarına ihtiyaç vardır. Ek olarak "yabancı konukların doğal ihtiyaçlarını karşılamak" amacıyla "call girl"ler iş başı yapmak zorundadırlar. Yaygınlaştırılan deyimle, bunlar da "bir iştir" ve birileri yapacaktır. Genç nüfus, "tatil yaparak para kazanmak" amacıyla turizm bölgelerindeki bu işlere yöneltilmiştir. Artık "konuklara" sürekli gülümseyen, onların isteklerini kendi istekleri gibi algılayıp yerine getiren, "hizmet verdiğim konuklarımın memnuniyeti benim mutluluğumdur" vizyonuna ve misyonuna sahip bir nüfus ortaya çıkartılmıştır. Sözcüğün tam karşılığı ile "hizmetçi ruh" egemen kılınmıştır. İşbirlikçilik zihniyeti "hizmetçilik zihniyeti" ile evrimleşmiş ve kitleselleşmiştir.
      Bu gelişmeler işbirlikçi burjuvazinin ihracat "hamlesi"yle birlikte ortaya çıkan yeni hizmetlerle birleşerek, turizm sektöründen ticaret sektörüne kadar her alana yayılmıştır. "Ofis kadınları"nın "halkla ilişkiler" adı altında "müşteriyi memnun etme" misyonları en sıradan "call girl" düzeyine düşerken, arka planda işbirlikçi burjuvazinin emperyalist tekellerle yapmış olduğu kredi ve patent anlaşmaları yatmaktadır. Şöyle ki,
      Emperyalist ülke tekelleriyle yapılan anlaşmalarda yer alan temel hüküm, üretilen ürünün hangi ülkelere ve hangi koşullarla ihraç edileceğine ilişkindir. Patent anlaşmasıyla belirlenen bu hükümler gereği ülkemizdeki dışa bağımlı sanayilerin temel ihracat alanları Ortadoğu ülkeleridir.^[8*] Emperyalist ülkelere yönelik ihracat ise kotalara tabidir. T. Özal döneminde başlatılan "ihracata yönelik sanayileşme hamlesi"yle emperyalist ülkelerdeki orta ölçekli sanayi kuruluşlarıyla ticari ilişkiler geliştirilmiştir. Konjonktürel nitelikte olan bu ilişkilerdeki gelişme karşısında işbirlikçi burjuvazi ticari hizmetler "departmanları"nı büyütmüşlerdir. Bir başka deyişle, işbirlikçi burjuvazinin "yabancı müşteri ilişkileri departmanı" çalışanlarının sayısı artmıştır. Çoğunluk AB merkezli bu orta ölçekli işletme ilişkileri için birkaç yabancı dil bilen, "Avrupai" yaşamı tanıyan "ofis kadınları" işe alınmıştır. Onların tek işi, turizm sektöründe olduğu gibi, "müşteriyi memnun etmek"tir. Her memnun edilen müşteri karşılığında kariyeri yükselen bu "ofis kadınları", büyük kentlerin eğlence sektörünün başlı başına müşterisi ve çalışanı haline gelmişlerdir. "Konukları"nı götürdükleri eğlence sektöründen provizyon alan bu "ofis kadınları", turizm sektöründe açıkça görüldüğü gibi, "hem eğlenip, hem para kazanan" insan tipinin orta sınıf uzantılarıdır.
      İşte bu ekonomik ilişkiler ve onun sosyal sonuçları bürokrasiye uzanmıştır. "Eğlenirken para kazanan" kesimlerin bürokratik işlerini yapan "kamu emekçileri", hem eğlenceden, hem paradan pay talep eder hale gelmişlerdir. T. Özal'ın deyişiyle, "benim memurum işini bilir" olmuştur.
      Sonuç olarak, ekonomik çarpıklıkların, yolsuzlukların, toplumsal yozlaşmaların, ahlaki bozulmaların temelinde ülkenin emperyalizme bağımlılığı yatmaktadır. Emperyalizme olan bağımlılığın sona erdirilmesi, ülkenin gelişmesi, kalkınması ve halkın yaşam düzeyinin yükseltilmesi için ne denli zorunlu ise, aynı ölçüde bu bağımlılık ilişkileri sayesinde para kazananların kaybetmesi de o denli kaçınılmazdır.
      Ve bütün "medyatik" propagandalar da bu noktada devreye girer. Emperyalizme bağımlılığın yaratmış olduğu işbirlikçi ilişkiler içinde yaşamlarını sürenler ne denli bu ilişkiler nedeniyle "kişisel bunalım"a düşerlerse düşsünler, yaşam tarzlarını topyekün ellerinden alacak bir anti-emperyalist mücadeleye ve devrime o denli düşman edilmişlerdir. Oysa tüm kaybedecekleri sadece kişisel bunalımları, psikolojik sorunları ve yozlaşmış insan ilişkilerinden ibarettir. Bu küçük ve orta burjuvaların bu gerçeği görmemeleri için her türlü "medyatik" olanak seferber edilmiştir. Bu seferberlikte "medya"nın en yaygın kullandığı "argüman" ise, devrimcilerin "kaba-saba kişiler" olduğu, "köylü" oldukları, her türlü "güzelliğe" düşman oldukları, insanların "ince ve narin ruhlarına" aykırı tipler olduklarına ilişkin eski "solcular"ın yazılarında sunulan imajdır.
      Bu imajın etkisiz kaldığı zamanlarda ve yerlerde "teorik" ahkamlar devreye sokulur. "Globalleşen dünya" ile başlayan ve böyle bir dünyada "bağımsızlığın" öneminin kalmadığı, yerini "karşılıklı bağımlılığın" aldığı zırvalarıyla süregiden teorik söylemler yetersiz kaldığında ise "medya"nın köşe yazarları devreye girer. Köşe yazarlarının görevi, işbirlikçi sanayi ve ticaret burjuvazisinin "bir gece varoşlardan gelecekler ve hepimizi kesecekler" korkusunu "çalışanlarının" ortak vizyonu haline getirmektir. Devrimcilerin her türlü yolsuzluğun, suistimalin, ülke kaynaklarının talan edilmesinin vb. hesabını soracaklarını açıkça ilan etmiş olmaları bu köşe yazarlarının görevlerini yerine getirmelerinde güç ve ilham kaynağı olur. Yapılmış bazı yanlış eylemler de bu amaç için kullanılır. Emperyalizmin ve işbirlikçilerinin bu ideolojik ve demagojik saldırıları karşısında legal "sol"un "hümanist, ekolojist ve güleryüzlü sosyalizm" söylemleri de aynı amaçlar için kullanılabilir bir araç haline getirilmiştir.

Dipnotlar
^[1*] Bu "kamu emekçileri"nin 223.000'i "katma bütçeli kurumlar"dan sayılan üniversitelerde görev yapmaktadırlar.
^[2*] Kaynak: Emekli Sandığı.
^[3*] Bu "festival kültürü" ilk kez Dikili belediyesinin "sol" başkanı döneminde başlamıştır. İlk anda bu tür festivaller sayesinde "alışverişin artacağını" düşünen esnaf tarafından hararetle desteklenmiştir. Ancak gelen "sanatçıların" para bırakmadığını, tersine belediye gelirlerinin "konukların ağırlanmasında" tüketildiğini gören esnaf bu tür festivallerin "sponsorluğundan" çekilmiştir. Bunun sonucu olarak ilk yapılan belediye seçimlerinde "solcu" başkan seçimleri kaybeder.
^[4*] Bu tür sıfatlar "ayrıcalık" işaretleridir. "Ofis boy"la başlayan bu "ayrıcalık" sıfatları basit dilde ifade edildiğinde tüm "sihrini" kaybeder. Ofis boy, pek çok işyerinde kullanıldığı anlamıyla "odacı" demektir. Ofis kadınları ise herkesin bildiği sekreter tipleridir. Burada sözü edilen "ofis kadınları" tipik sekreterler olmakla birlikte, yüksek öğretim sahibi olduklarından ve birkaç dil bildiklerinden "özel statü" sahibi sekreter"dirler. Departman şefi vb. "resmi" sıfatları da vardır.
^[5*] Bu tip "ofis kadınları"na akıl veren de çoktur. Bu tür akıl vericiler "kariyer için temel koşullar"ı şöyle sıralamaktadır:
      "- Seyahat etmeye engel bir hal olmamalı
      - Eğer yükselmek istiyorsanız yerleşim yerinizi değiştirmenizi engelleyecek bir durum sizin için söz konusu olmamalı.
      - Uygun firma seçimi
      - Çok katı bir hiyerarşik yapıya sahip olmayan, orta sınıf bir işletme yükselmek için ideal bir iş yeridir.
      - Uygun maaş talebi
      - Her şeyden önce iş görüşmesine gitmeden önce kendi değeriniz hakkında bilgi sahibi olun.
      - İyi ilişkiler kurun
      - Zirvedeki işlerin yüzde 60'ı 'el altından' dağıtılmaktadır.
      - Yaptırımcı olun
      - Alçak ama kararlı bir ses tonu ile konuşun. Siz konuşurken insanlar aralarında konuşmaya başlarsa siz hemen susun. Doğrudan onların gözlerinin içine bakın ve ancak onlar sustuktan sonra konuşmanızı kaldığınız yerden sürdürün. Bunu iki kez yaptığınız anda salonu hakimiyetiniz altına almış sayılırsınız.
      - Öğrenim, tecrübe, mesleki gelişime açık olmak, başarılı bir iş yaşantısı ve ilişkilerinin yanı sıra belirli öğrenim kolunda birazcık da akademik deneyim işi kapmanız için yeterli."
^[6*] Kimilerinin iddia ettiği gibi iç ve dış borçlanma yoluyla elde edilen kaynaklar "popülist politikacılar" tarafından tüketilmemiştir. Dışa bağımlı bir ekonomide bu borçlanmayla sağlanan kaynakların yatırıma yöneltilmesi olanaksızdır.
^[7*] Elbette bu durum karşısında "kemalistler" ya da Kenan Evren tipli Genelkurmay başkanları "faiz vermiyorum" diyerek rest çekebilirler. Ama uygulamada dövizlerin ortadan kaybolduğunu gördüklerinde, çektikleri restin blöften öte anlamı olmadığını da kısa sürede anlarlar. Bu anlayışla olsa gerek, bu kafa sahipleri emekliliklerini "turizm beldeleri"nde geçirirler.
^[8*] Patent anlaşmalarında ihracat bölgesi olarak Ortadoğu'nun belirlenmiş olması nedeniyle işbirlikçi burjuvazi Arap ülkelerindeki Baas rejimlerinden nefret ederler. Onların "bağlantısızlar" politikaları nedeniyle "bağlantısızlar hareketi" ülkelerinden mal ithal etmeleri işbirlikçi burjuvazinin ihracatını önemli ölçüde sınırlamıştır.