Türkiye'nin Yazgısı
     ve Dünya Ekonomik Buhranı








      ”Türkiye'nin şu ana kadar gerçekleştirdiği orta-uzun vadeli borçlanmaların vade yapısına göre, 2001 ve izleyen yıllarda gerçekleştirmek zorunda olduğu toplam dış borç servisi ise 116 milyar 470 milyon dolar düzeyinde bulunuyor.
      Ancak, izleyen dönemde alınacak olası yeni borçlara bağlı olarak bu tutar da büyüyecek. Sözkonusu ödemelerin 80 milyar 791 milyon dolarlık bölümünün ilk beş yıl içinde gerçekleştirileceği dikkati çekiyor.
      Mevcut stokun vade yapısına göre Türkiye, 2001 yılında 25 milyar 310 milyon, 2002'de 16 milyar 157 milyon, 2003'te 16 milyar 590 milyon, 2004'te 12 milyar 329 milyon, 2005 yılında 10 milyar 405 milyon, 2006 ve sonrasında da 35 milyar 679 milyon dolar tutarında dış borç ödeyecek.
      Türkiye geçen yılın tümünde 25 milyar 53 milyon dolarlık dış borç servisi gerçekleştirdi. 2000 yılındaki ödemelerin 18 milyar 481 milyon dolarını anapara, 6 milyar 572 milyon dolarını faiz oluşturdu. Geçen yılki dış borç servisinin 2 milyar 936 milyon doları anapara, 2 milyar 434 milyon doları da faiz olmak üzere toplam 5 milyar 370 milyon dolarlık bölümü tahvil borçlanmalarına yönelik olarak gerçekleştirildi.” (Gazete haberleri)
 
 
      Geçen yılın Kasım ayının son haftasında patlak veren ”mali kriz” sonrasında IMF'nin ”acil yardım programı” çerçevesinde 10 milyar dolar vereceğinin ilan edilmesiyle birlikte ”piyasaların ateşi”nin düşmesine paralel olarak gelişen siyasal olaylar (cezaevlerine yönelik operasyonlar ve ”post modern darbe” tartışmaları vb.) ekonomideki gelişmelerin hemen bir yana bırakılmasını getirmiştir. IMF'ye verilen ”3. ek niyet mektubu”nda ifade edilen uygulamaların halkın yaşam koşullarının daha da ağırlaşmasından başka bir sonuç vermeyeceği hemen herkesçe bilindiği halde, ”adam sendecilik” ve ”kadercilik” tam bir duyarsızlık ve tepkisizlik ortamı yaratmaktadır. ”An”ı yaşamanın genel bir yaşam anlayışı haline dönüştüğü, olayların kendi bütünlüğünden kopartılarak tekil ve parçasal olarak kavranıldığı ve bu kavrayışla, her tekil ya da parçasal olay ve olgunun sanki kendi yalıtılmışlığı içinde gelişeceği ve etkisinin bu yalıtılmışlık alanı ile sınırlı kalacağı sanısı, ister istemez olayların gelişiminin ve süreçlerin izlenmesini sınırlı bir çevrenin ”işi” haline dönüştürmüştür. Öte yandan, ülkemizde ve dünyada meydana gelen gelişmeler, değişmeler ve bunları belirleyen olaylar ve olgular, hemen her durumda tekil bireylerin uzun dönemli yaşantılarını belirleyen ve değiştiren sonuçlar verdiği ve vereceği gerçeği, hemen hergün tekil bireyin somut yaşantısının yalıtılmış sınırlarını zorlamakta ve bu somutlukta da kendisini varetmektedir.
      Bugün ülkemizde uygulanan IMF ”istikrar tedbirleri” ikinci yılına girdiğinde, Kasım sonunda patlak veren ”mali kriz” ve ”likidite sıkışıklığı”yla birlikte çok daha büyük değişimlerin ve kalıcı sonuçların ortaya çıkacağı bir ortam yaratmıştır. IMF'nin ”istikrar tedbirleri” nin amacının ülkenin dış borçlarının ödenmesini garanti altına almak olduğu gerçeği, dünya ekonomik buhranının ABD'ye yansımasıyla birlikte daha yıkıcı sonuçlar doğurması kaçınılmaz hale gelmiştir.
      Amerikan ekonomisinde 8 yıldır süren sürekli büyüme sürecinin sonuna gelinmesi, yani ABD Rezerv Büro'nun açıklamasıyla ifade edersek, ”ekonomide ağır bir durgunluk durumunun ortaya çıkması”, dünya ekonomik buhranının 1997 yılından itibaren gelişim çizgisinin ulaşabileceği son noktayı ifade etmektedir. Sözcüğün tam anlamıyla, emperyalizmin yeni-sömürgecilik yöntemlerinin ikinci büyük buhranı, hemen her açıdan gelişmiş durumdadır. Gelişen bu buhran, 1980 yılında patlak veren birincisi gibi, sermayenin aşırı birikimi ve metaların aşırı üretimi temelinde gelişmiştir. Ancak 1980 dünya ekonomik buhranında ekonomik durgunluk ile enflasyon birlikte gelişirken (stagflasyon), günümüzde monatarist uygulamaların özenle devam ettirilmesi sonucu ”enflasyonist baskı”yla birlikte gelişmektedir. Bunun yanında, günümüzde ABD ekonomisinde belirginleşen durgunlukla birlikte son noktasına ulaşan bugünkü dünya ekonomik buhranı, alternatif sistemin, yani sosyalist sistemin varolmadığı koşullarda ortaya çıkan ilk buhrandır.
      Bugün ekonomik buhranın, ABD ekonomisinde görünür hale gelen durgunlukla birlikte, sistemin bütününü etkileyen bir niteliğe ulaşmasının ilk sonucu, ABD Rezerv Büro'nun (Merkez Bankası) Ocak ayı içinde faiz oranlarını onbeş gün arayla iki kez 0,5 puan düşürmesi olmuştur.
      Bir ay içinde ABD'deki faiz oranlarının 1 puan düşerek %4,5'e çekilmesiyle eş zamanlı olarak Amerikan otomotiv sektöründe ”stokların eritilemez boyuta ulaştığı” haberleri kamuoyuna ulaşmaya başlamıştır. Özellikle General Motors ile DaimlerChrysler gibi iki büyük otomotiv tekelinin ”stokları”, yani aşırı üretimleri, bir yandan dünya çapında tüketim malları sektöründe üç yıldır süre gelen ve giderek dayanıklı tüketim malları sektörünü etkisi altına alan aşırı-üretim buhranının, tüm çabalara rağmen, ”lokalize” edilemediğinin açık görüngüsü olmuştur.
      Mitsubishi gibi Japon otomotiv tekelinin dünya piyasalarında etkisini yitirdiği, G. Kore' nin Daewoo otomobil şirketinin iflas ettiği bir dönem sonrasında General Motors ve DaimlerChrysler'in ”aşırı stoklar” yüzünden üretime ara vermek zorunda kaldıkları ve binlerce işçiyi işten çıkarmayı planladıkları (DaimlerChrysler 26 bin, General Motors 16 bin işçi çıkarmayı planlamıştır) bir evrede, geri-bıraktırılmış ülkelerin dış borçları yeniden gündemin birinci sırasına tırmanmaktadır.
      Emperyalizmin yeni-sömürgecilik yöntemlerinin özü, içte ekonominin askerileştirilmesine paralel olarak, ”daha az masrafla, daha geniş pazar imkanı sağlayan, daha sistemli ve ulusal savaşlara yol açmayacak, daha üst seviyeye çıkmış emperyalizmin problemlerini daha fazla tatmin etmeye dayanmaktadır. En temel metodu, sermaye ihraç ve transferinin terkibindeki değişikliktir. Sermayenin 5-6 elemanı arasında yeni bir oran yaratılmıştır. Şöyle ki, savaş öncesi nakit sermaye ihracı, sermayenin isim, patent hakkı, yedek parça, teknik bilgi, teknik eleman, vs. gibi diğer elemanlarına kıyasla çok daha fazla yer tutarken, savaş sonrası dönemde özellikle 1960'dan sonra bu işleyiş tersine dönmüş, nakit sermaye ihracının dışındaki sermayenin yukarda özetlediğimiz elemanları ağırlık kazanmıştır.” ^[1*]
      Yeni-sömürgecilik yöntemlerinin bu niteliği, geri-bıraktırılmış ülkelerde orta ve hafif sanayinin kurulması sonucunu doğurmuş ve bu sanayiler doğrudan geri-bıraktırılmış ülkenin iç pazarı için üretim yapan emperyalist tekellerin bir uzantısı durumunda olmuştur. Tümüyle dışa bağımlı olan bu sanayiler, sürekli ara malları ithal etmek zorunda olan sanayi kuruluşlarıdır. Bu nedenle, geri-bıraktırılmış ülkelerdeki emperyalizme bağımlı sanayilerin gelişmesi, aynı zamanda ithalatın sürekli büyümesi anlamına gelmektedir.
      Diğer yandan, emperyalist ülke ekonomilerinin askerileştirilmesi, aynı zamanda geri-bıraktırılmış ülkelerin askeri mallar alımının sürekli büyümesini gündeme getirmiştir. Geri-bıraktırılmış ülke ekonomilerinde ithalatın ve dış ticaret açığının sürekli büyümesinin ikinci nedeni de bu askeri mallar ithalatı olmaktadır.
      Özellikle 1980 dünya ekonomik buhranı sonrasında, özellikle Amerikan emperyalizminin, içte, hafif ve orta sanayi sektörlerinde yeni teknolojilerin üretime uygulanmasını finanse etmesine paralel olarak (düşük faiz oranlarıyla) emperyalist ülkelerde ortaya çıkan tüketim malları üretimindeki artış, geri-bıraktırılmış ülkelerde ithalatın ”liberalizasyonu” yla birlikte bu ülkelerin iç pazarlarına yöneltilmiştir. 1990 sonrasında geri-bıraktırılmış ülkelerde, emperyalist ülkelerin tüketim mallarının ithalatında ortaya çıkan büyük ”patlama”, dış ticaret açığını daha da büyütmüştür.

	1999	2000
	Ocak-Kasım	Ocak-Kasım	Değişim
(milyon $)
İhracat	24.355,8	24.707,0	%1,4
İthalat	36.252,5	49.672,6	%37,0
Dış Ticaret Açığı	-11.896,6	-24.965,6	%109,9
İhracatın İthalatı Karşılama Oranı	67,2	49,7
İthalatın mal gruplarına göre dağılımı
	1999	2000
(milyon $)	Ocak-Kasım	Ocak-Kasım	Değişim		Oranı
Sermaye Malları	7.602,3	10.176,5	%33,9	%20,5
Ara Malları	23.853,6	32.651,7	%36,9	%65,7
Tüketim Malları	4.482,1	6.668,1	%48,8	%13,4
Seçilmiş mallara göre ithalat
(Ocak-Kasım 2000)
(bin $)
MineralYakıtlar, Mineral Yağlar	8.497.375
Ham Petrol	(3.725.193)
Kazanlar, makinalar	6.982.563
Elektrik makina ve cihazları	5.643.520
Kara taşıtları	5.021.932
Demir ve çelik	2.547.230
Plastik ve mamulleri	2.013.707
Organik kimyasal ürünler	1.888.751
Gemiler vb.	1.114.459
Pamuk ve pamuk ipliği	999.038
Eczacılık ürünleri	962.776
Kağıt ve karton	853.047
Tütün ve mamulleri	340.384
[Kaynak: Devlet İstatistik Enstütüsü verileri, 2001]

      Ülkemiz somutunda ifade edersek, DİE'nün 2000 yılı Kasım ayı dış ticaret verilerine göre, 11 aylık dış ticaret açığı ”tüm zamanların rekorunu” kırmıştır.
      2000 yılının 11 aylık döneminde ithalat 49 milyar 672 milyon dolar, ihracat 24 milyar 707 milyon dolar olmuştur. Buna göre, 1999 yılının ilk 11 aylık döneminde 11 milyar 896 milyon dolar olan dış ticaret açığı, 2000 yılının aynı döneminde 24 milyar 965 milyon dolara yükselmiştir. İthal edilen malların %13,4'ü tüketim mallarından oluşurken, yatırım mallarının (sermaye malları) oranı %20,5 olmuştur. Kalan tüm ithalat ara mallar ithalatıdır. Bunların içinde demir-çelik, organik kimyasal ürünler, kazan ve elektrik makina ve cihazları, kara taşıtları, pamuk ve pamuk ipliği ilk sırayı almaktadır. (İthalat içinde petrol %7,5'lik bir yere sahiptir)
      Görüldüğü gibi, yeni-sömürgecilik yöntemlerinin uygulanması ile oluşturulan hafif ve orta sanayinin ithalat ihtiyacı (ara mallar), tüm ithalat içinde %65,7'lık bir oranı oluşturmaktadır.
      Diğer yandan, ithalatın ”liberalizasyonu”yla birlikte, doğrudan emperyalist ülkelerden ithal edilen tüketim mallarında artış olmuştur. Bu artışın 2000 yılının 11 aylık dönemindeki değeri 6 milyar 668 milyon dolardır. Bu miktar, turizmden elde edilen gelire eşdeğerdir.
      Herkesin bildiği gibi, ithal edilen malların paralarının ödenebilmesi için döviz gerekmektedir. Bunun gerçek ve ekonomik yolu, ara malları ihtalatının üretimde kullanılması sonucu ortaya çıkan malların ihracatıdır. Ekonomi dilinde, ihracatın ithalatı karşılama oranı olarak tanımlanan bu döviz kaynağı, 2000 yılının 11 aylık döneminde, %67,2'den %49,7' ye gerilemiştir. Böylece ortaya çıkan 25 milyar dolarlık açık ”başka kaynaklardan” sağlanmak zorundadır. Bunun bir yolu turizm olarak, ülke insanlarının yabancı ”tatilciler”e hizmet etmesi karşılığı sağlanan gelirlerdir. Diğer yol ise, dış borçlanmadır. Yazımızın başında da belirttiğimiz gibi, 2000 yılı sonu itibariyle dış borçlar 116 milyar 470 milyon dolara yükselmiştir. Ve IMF ile yapılan anlaşma gereğince bu borçların 80 milyar dolarlık bölümü beş yıl içinde ödenecektir. Ve herkesin kolayca anlayacağı gibi, 25 milyar doları aşan ithalat borçlarının bile ek dış borçlarla ödendiği bir ülkede, 80 milyar dolarlık dış borç ödemesinin yeni dış borçlanmayla yapılacağı açıktır. Bunun ekonomik gerçekliği ise, bundan sonra alınacak her dış borcun faizlerinin giderek artacağıdır. Bunun somut ifadesi ise, artan dış borçlar ve sürekli yükselen dış borç ödemeleridir. İşte IMF'nin garanti altına aldığı dış borç ödemeleri böylesine bir süreklilik içindedir.
      Bir başka deyişle, emperyalizm ve emperyalist finans kuruluşları, bizim gibi ülkeleri sürekli artan borç içinde tutmaktadırlar. Bu durum, onların istedikleri zamanda, istedikleri malların ithalatının yapılmasını sağlayan zemini oluşturmaktadır.
      Emperyalist ekonomilerin içine girdikleri aşırı-üretim buhranı, kaçınılmaz olarak yeni ve büyük talep yaratılmasını gerektirmektedir. Bunun yolu, geri-bıraktırılmış ülkelerin ithalatını artırmaktır. Ve her ithalat artışı yeni borçlanma olduğundan, aynı zamanda para-sermayenin faiz gelirlerinde artış anlamına gelmektedir.
      Fakat bugün ABD ekonomisinin içine girdiği durgunluk, emperyalizmin bu sömürü mekanizmasının, 1980'lerde olduğu gibi tıkandığını göstermektedir. Yeni-sömürgecilik yöntemiyle emperyalizmin kendisine yeni pazarlar yaratması, kaçınılmaz olarak belli bir evreden sonra işe yaramaz hale gelmektedir. Çünkü üretim araçlarının geldiği boyut, kapitalist üretim ilişkileri tarafından karşılanamayacak seviyeye ulaşmıştır. Sonuç, bunalımdır.
      Her bunalım döneminde olduğu gibi, emperyalist ülkeler bunalımın yükünü geri-bıraktırılmış ülkelere yüklemek durumundadır. Dolayısıyla, ekonomik buhranın her gelişimi, geri-bıraktırılmış ülkelerdeki yaşam koşullarını daha da ağırlaştırmaktan ve halkın yoksullaşmasını hızlandırmaktan başka bir sonuç vermemektedir. Tüm geri-bıraktırılmış ülkeler, dünya ekonomik buhranının gelişimi ve derinleşmesine paralel olarak bir dizi ”istikrar tedbiri”ni uygulamaya sokmak zorundadır. Herkesin bildiği gibi, bu ”istikrar tedbirleri” IMF tarafından belirlenmekte ve onun gözetimi ve denetimi altında yürütülmektedir.
      Bu yıl, Türkiye, 25 milyar dolar dış borç ana para ve faiz ödemesi ile 30 milyar dolara yaklaşan dış ticaret açığını karşılamak zorundadır. Bunlara ek olarak alınan askeri mallar için gerekli 10 milyar dolar dövize gereksinme vardır. Böylece Türkiye'nin 2001 yılında ”bulması” gereken döviz miktarı 70 milyar dolara yakındır. Bunun 10 milyar dolarlık bölümünün turizmden sağlanacağı ve ihraç edilebilir herşeyin ihraç edilerek aynı miktarda bir ek gelir sağlanacağı varsayılsa bile, ”bulunması” gereken döviz miktarı 50 milyar dolar seviyesinde olmaktadır.
      İşte bu aşamada, emperyalist sistemin içinde bulunduğu ekonomik buhranın ivedi koşulları içinde, özelleştirilebilir her şey özelleştirilerek ek bir gelir sağlanmaya çalışılmaktadır. IMF'nin üzerinde durduğu Telekom ve TEDAŞ'ın özelleştirilmesi 2001 yılı için 10 milyar dolarlık bir ek gelir sağlaması hesaplanmaktadır. Böylece, Türkiye, evinde satabileceği herşeyi satan iflas etmiş bir tüccar durumuna düşmüştür. Ancak bunların da yeterli olmadığı ortadadır. Kaçınılmaz olarak, bütçenin ”faiz dışı gelirleri”nin artırılması gerekmektedir. Bunun anlamı ise, vergilerin artması ve daha geniş kesimlerin daha fazla vergilendirilmesidir. Bunun halk açısından anlamı, daha az tüketmek olmakla birlikte, ekonomi açısından Türk parasının değer kaybetmesi ve faiz oranlarının yükselmesidir.
      Devletin elinde döviz olarak satabileceği herşeyin (KİT'ler) satılması doğrudan döviz geliri olmakla birlikte, ülke içinden vergi yolu ile toplanan para Türk lirası durumundadır. Bunun dövize çevrilebilmesi için, hazinenin dolar ya da Euro'ya endeksli tahvil çıkartmaktan başka bir yolu yoktur. Bu tahvillerin gerçek karşılıkları ülke içinde ”faiz dışı gelirlerden” elde edilmiş T.L olduğundan, her durumda T.L'nin ülke içindeki alım gücü ve alabileceği mallarla belirlenen bir fiyata sahip olacaktır. Para getirebilir tüm KİT'lerin satıldığı bir ortamda, bunun anlamı T.L'nin değer kaybetmesi, yani devalüasyon yapılmasıdır. Bugün için IMF denetimi altında T.L'nin gerçek değerinin altında fiyatlandırılmasının getirdiği ek değer kaybıyla birlikte, olası bir devalüasyonun ülke tarihinin en büyük devalüasyonu olması kaçınılmaz görünmektedir. Böylece Latin-Amerika ülkelerinde görülen onar yıllık aralıklarla yapılan büyük devalüasyonlar ülkemiz gündemine girmiştir.
      Diğer taraftan, her türlü propaganda olanakları kullanılarak halk kitlelerine mevcut KİT'lerin özelleştirilmesi ile bu ”darboğaz”ın aşılacağı ”umudu” verilmeye çalışılmaktadır. Oysa ki, satılanların yerine yenileri konulmayacağından (özelleştirme, aynı zamanda özelleştirilen KİT'lerin faaliyet alanlarında devletin her türlü yatırımının sona erdirilmesidir), özelleştirmelerin sonuna gelindiğinde, ülkenin sıradan bir sömürge haline dönüşmesi gündeme gelecektir. Türkiye'nin yazgısı burada yatmaktadır (Porto Rico'lulaşmak).
      Telekom ve TEDAŞ'ın özelleştirilmesi, gelinebilecek son noktayı oluşturmaktadır. Yukarda da ifade ettiğimiz gibi, içinde bulunulan koşullarda bu özelleştirmelerin hiçbir işe yaramayacağı açıktır. ”Almadan vermek, Allah'a mahsustur”. Ülkenin içine girdiği bu dış borç çıkmazından çıkması olanaksız olduğu kadar, sonuçları geçmiş dönemle kıyaslanmayacak kadar büyük olacaktır. Artık ”yoksullaşma”dan sözetmek bile, ülkenin geleceği açısından anlamsızlaşacaktır. Ve kitlelerden özenle saklanan ve her yol kullanılarak öğrenmeleri ve kavramaları engellenen gerçek de burada yatmaktadır.
      Bitmeyen dış borçların ana para ve faiz ödemelerinin sürekliliğinin sağlanmasının tek yolu, çalışabilir herkesin, verilebilir en düşük ücretten ve yapılabilir her işte çalıştırılmalarıdır. Bunu yaparken, olabildiğince az tüketmeleri (en düşük ücret alınması tek başına yeterli değildir) de zorunludur. Bunun en emin yolu, fiyatlar ile ücretler arasındaki makası açmaktan geçer. Yani olabilecek en düşük ücretle çalışan kitleler ödenebilecek en yüksek fiyattan mal almak zorundadırlar. Özelleştirilmiş bir Telekom, telefon ücretlerinin olabildiğince artırılmasının olanaklarını emperyalist tekellere verirken, aynı şekilde özelleştirilen bir TEDAŞ elektrik fiyatlarının istenildiği ölçüde artırılmasını olanaklı hale getirecektir. Bunun sonucu ise, en az haberleşme ve en az aydınlatma, en az elektrikli ev eşyası kullanmadır. İşte Türkiye'nin otoyollarla başladığı ”çağ atlama”nın ulaşmak üzere olduğu yer burasıdır.
      Tüm bu gelişmelerin, tekil bireylerin ve ailelerin yaşamlarında nasıl bir alt-üst olma etkisi yapacağı, kendi çıkarı dışında birşeyi düşünmemeye alıştırılmış yeni bir kuşağın yaşamını nasıl değiştireceği konusunda fazla birşey söylemeye de gerek yoktur. Ve bunun siyasal yansısı ise, ”İthalat Patlamasından Faşist-Mafya Cumhuriyetine”^[2*] yazımızda belirttiğimiz gelişme, yani ”post-modernist” darbenin doğal ve kaçınılmaz sonucudur. Öyle bir ortamda, kimsenin ”demokrasi”den söz etmeye ne zamanı, ne de gücü olacaktır. 19 Aralık 2000 günü cezaevlerine yönelik operasyonun yapılış tarzı (tüm cezaevleri duvarlarının iş makinalarıyla yıkılması) kimseye birşey ifade etmemişse de, 2001 yılında pek çok ”duvar”ın yıkılarak daha görünür olacağını şimdiden söyleyebiliriz.
      Bütün sorun, ülkenin ve insanların bugün karşı karşıya olduğu bu ”yazgı”dan kurtulup kurtulamayacağıdır. Her zaman olduğu gibi, ne denli ”soyut”, ne denli ”gerçek dışı”, ne denli ”hayal” olarak nitelenirse nitelensin, sorun, devrim sorunudur. Türkiye'nin gerçek yazgısı da budur.






Konuyla bağlantılı yazılar:
*** Ekonomik Buhranlar
*** Türkiye ve Dünya Ekonomisindeki Son Gelişmeler
*** Dünya Ekonomik Buhranı ya da Yeni-Sömürgeciliğin Bunalımı
*** "Globalleşen" Dünyada Anti-Emperyalist Bir İktidar Yaşayabilir mi?
*** İşte Emperyalist-Kapitalizm!
*** Kapitalizm ve "Modernizasyon"
*** Kapitalizmin Sürekli ve Genel Bunalımı ve "Yeni" Teoriler
*** İthalat Patlamasından Faşist-Mafya Cumhuriyetine








---

Dipnotlar
^[1*] Mahir Çayan, Kesintisiz Devrim II-III
^[2*] Kurtuluş Cephesi, İthalat Patlamasından Faşist-Mafya Cumhuriyetine, Sayı: 56, Temmuz-Ağustos 2000