Londra, 23 Şubat 1891
Azizim Kautsky,
Herhalde önceki günkü tebriklerim şimdiye kadar sana ulaşmıştır. Onun için hemen konuya, yani Marx'ın mektubuna[1*] gelelim.
Bu yazının, düşmanlarımızın eline bir silah vermiş olacağı korkusu temelsizdi. Her vesileyle birçok kötü niyetli imalarda bulunuldu; ama bir bütün olarak böyle amansız bir özeleştiri karşısında düşmanlarımızın tepkisi tam bir bozgun oldu, onlar bunu yapabilen bir partinin nasıl bir iç kuvvet taşıdığını hissettiler! Bana göndermiş olduğun (ki bundan ötürü sana teşekkür borçluyum) muhalefet gazetelerinde yazılanlardan ve okuyabildiğim başka yayından bu anlam çıkmaktadır. Ve eğer doğruyu istersen, bu belgeyi, bu amaçla yayınladım. Bu hareketimin başlangıçta (sayfa 46) şurda burda son derece tatsız bir izlenim yaratacağını biliyordum, ama bu kaçınılmazdı ve bu belgenin içerdiği önemli materyal bence bu mahzuru kat kat gideriyordu. Öte yandan, 15 yıl önce yapılmış bir dobra dobra konuşmayı bugün sindirebileceğini sandığım partinin, böyle bir belgenin yayınlanmasına göğüs gerecek kadar güçlü olduğunu da biliyordum. Böyle bir kuvvet sınavının haklı bir övünme ile değerlendirileceğini ve "hangi parti böyle bir yüreklilik gösterebilir" deneceğini de düşünüyordum. Ama bunu söylemek, Saksonya ve Viyana'da yayınlanan Arbeiter Zeitung'a ve Züricher Zeitung'a düştü.[20]
Neue Zeit[21] n° 21 'de yazının yayınlanması sorumluluğunu üzerine almakla incelik gösteriyorsun, ama unutma ki, bu girişimin başında ben varım ve, üstelik, ben, sana başka türlü hareket etme olanağı da tanımış değilim. Onun için baş sorumluluğun bende kalması konusunda direnmekteyim. Hiç kuşku yok ki, ayrıntılarda görüş farklılıkları olabilir. Dietz'in ve senin uygun bulmadığınız her şeyi çıkardım ve değiştirdim ve eğer Dietz başka pasajlara da işaret etmiş olsaydı, bunlarda da mümkün olduğu kadar uysal davranırdım: size karşı iyi niyetimi her zaman tanıtlamışımdır. Ama sorunun özü, program üzerinde tartışma başladığına göre, bu yazının hemen yayınlanmasında taşıdığım manevi sorumluluktu. Liebknecht'in Halle Kongresindeki raporundan[22] sonra, yazının yayınlanması büsbütün acil, hal aldı. Liebknecht, bu konuşmasında, belgeden çıkarmış olduğu bazı parçalara sahip çıkıyor ve kendi görüşü gibi ileri sürüyor ve geri kalanını, belgenin sözünü etmeksizin eleştiriyor. Hiç kuşku yok ki, Marx, buna karşı özgün metni ileri sürerdi ve aynı şeyi yapmak benim için görev oldu. Ne yazık ki, o sıra, bu belge elimde değildi, ancak çok sonraları uzun bir süre aradıktan sonra bulabildim.
Bebel'in mektubunda Marx'ın Lassalle'a karşı davranışının, eski lasalcıları öfkelendirdiğini söylediğini yazıyorsun. Olabilir. Şimdiye kadar gerçek tarih hakkında hemen hemen kimsenin bir fikre sahip olmadığı ve ulusu aydınlatmak için hiçbir şey yapılmadığı bir gerçektir. Eğer bu adamlar, Lassalle'ın tüm ününün, yıllar boyu, Marx'ın da izniyle, onun araştırmalarının sonuçlarını kendi malı imiş (sayfa 47) gibi, üstelik Lassalle iktisat alanında yetersiz olduğuna göre, onları yanlış biçimlere sokma pahasına maledinmesinden ileri geldiğini bilmiyorlarsa, bu, benim kusurum değil. Ama ben, Marx'ın yazınsal mirasını yönetmekle yükümlü bir kimseyim ve, bu sıfatımla, sorumluluklarım var.
Lassalle, yirmialtı yıldan beri tarihin malıdır. Eğer bir süre için, sosyalistlere-karşı yasanın[23] yürürlükte olmasından ötürü, tarihsel eleştiri, onun hakkında susma yolunu tutmuşsa, eleştirinin bir an önce yapılması ve Marx açısından Lassalle'ın durumunun aydınlığa ensonu kavuşturulması zamanı gelmiş çatmıştır. Hayır, Lassalle'ın gerçek kişiliğini kılık değişimine uğratıp onu göklere yükselten hurafe, partinin bir yasası haline getirilemez. Lassalle tarafından harekete yapılan hizmetler ne kadar büyük sayılırsa sayılsın, onun tarihsel rolü iki yönlü olarak kalmaktadır. Sosyalist Lassalle'ı, demagog Lassalle adım adım izler. Örgütlendirici ve bilinçlendirici Lassalle'ın kişiliğinde, araçlarının seçiminde inançsız ve imansız kimseleri çevresine kabul etmekte sakınca görmeyen, onlardan basit birer araç gibi yararlanmaktan, sonra da onları sıpıtıp atmaktan zevk alan Haltzfeld davasının[24] yöneticisi belirmektedir. 1862'ye kadar, o çok açık biçimde basit bir demokrattı. Prusyalı kökeni, ona, pratikte kuvvetli bonapartçı eğilimler kazandırmaktaydı (Marx'la olan yazışmalarını yakında gözden geçirdim); ondan sonra, tamamen kişisel nedenlerle birdenbire değişti ve propagandaya başladı; ve daha iki yıl geçmemişti ki, işçilerin burjuvaziye karşı Kralcı Parti ile birleşmeleri gerektiğini söylüyor ve karakteri kendisine pek benzeyen Bismarck'la entrikalar kuruyordu. Bu davranışı, kendisi için mutlu bir olay olan öldürülmesi engel olmasaydı, onu, partiye karşı gerçek bir ihanete kadar sürükleyebilirdi. Lassalle'ın yazılı propagandasında, Marx'tan aldığı gerçekler, kendi yanlış çıkarsamalarıyla o kadar içiçe birbirine karışmıştır ki, gerçeği yanlıştan ayırdetmek çok zordur. Marx'ın sert hükümlerinden alınan işçiler, Lassalle'ın yaşamının ancak iki yıllık propaganda dönemini biliyorlar ve zaten onlar bu döneme de pembe gözlüklerle bakmaktadırlar. Ama tarihsel eleştiri, böyle önyargılar karşısında, ebediyen saygı ile duramaz. Marx ile Lassalle arasındaki (sayfa 48) alanı süpürme işi bana düştü. Ve ben, bunu yaptım. Şimdilik bununla yetinebilirim. Zaten şimdi yapacak başka şeylerim var. Marx'ın Lassalle hakkındaki sert yargısının otomatik olarak etkileri olacaktır ve başkalarına açıkça konuşma cesaretini verecektir. Ama aynı şeyi benim yapmam gerekseydi, yapmakta duraksama göstermezdim. Lassalle hurafesini, kesin olarak dağıtmam gerekirdi.
Parlamento grubu tarafından Neue Zeit'ın sansürden geçirilmesi gerektiği yolundaki yüksek sesle ilan edilen görüş pek hoş. Bunu, sosyalistlere-karşı yasa zamanının (her şeye karşın gerekli olan ve mükemmel biçimde uygulanan) Reichstag'daki sosyalist fraksiyonun otokrasisinin anısına mı borçluyuz, yoksa eskiden Schweitzer tarafından aşırı ölçüde merkezileştirilmiş olan örgütün anısına mı? Bismarck'ın sosyalistlere-karşı yasasından henüz kurtulmuş olan Alman sosyalist bilimini Sosyal-Demokrat Partinin görevlilerinin kendileri tarafından uygulanan, düşünülmüş olan ve uygulanan bir yeni sosyalist yasaya bağımlı tutmak fikri, parlak bir fikir doğrusu! Ama çok şükür ki, bu gibi istekler gerçekleşmeyecek.
Vorwärts'taki makale[25] beni pek rahatsız etmedi. Liebknecht'in bu konunun tarihini yazmasını bekleyeceğim, ve o zaman her ikisine de mümkün olduğu kadar dostça bir biçimde yanıt vereceğim. Vorwärts'ın yazısında doğrultulması gereken birkaç yanlış var (örneğin, bizim, birliği istemediğimiz gibi; olayların Marx'ın yanıldığını gösterdiği gibi vb.), bu yazıda doğrulanması gereken bazı noktalar da var. Yanıtımda tartışmaları kendi açımdan sona erdireceğimi umuyorum, meğer ki yeni saldırılara ya da yanlış beyanlara karşı bir kez daha kendimi savunmaya mecbur edilmeyeyim.
Köken'in[2*] yayınlanması üzerine çalışmakta olduğumu Dietz'e söyle. Ama şimdi de Fischer'den bugün aldığım mektupta, benden, üç yeni önsöz istenmektedir![26] (sayfa 49)
Senin F. E.
İlk kez, Rusya'da
Bolşevik, n° 22, 1931
dergisinde yayın1anmıştır
[1*] Karl Marx, Gotha Programının Eleştirisi (bkz. bu cildin 11-12. sayfaları. -Ed.
[2*] Engels, Ailenin, Özel Mülkiyetin ve Devletin Kökeni adlı yapıtının dördüncü Almanca baskısını hazırlıyordu, -Ed.
[20] Burada Engels, Şubat 1871 tarihli sayılarında Marx'ın Gotha Programının Eıeştirisi'nin yayınlanmasını onaylayan mektuplar çıkartan sosyal-demokrat gazeteleri kastediyor.
Arbeiter-Zeitung. - Avusturya Sosyal-Demokrat Partisinin 1889'dan itibaren Viyana'da çıkan ve Victor Adler'in yönetimindeki organı. 1890'larda Engels'in bazı makalelerini yayınlamıştır.
Süchsische Arbeiter-Zeitung. - 1840'tan 1908'e kadar Dresden'de yayınlanan günlük Alman Sosyal-Demokrat gazete; 1890'ların başlarında "gençler" adını taşıyan yarı-anarşist muhalefet grubunun organıydı.
Züricher Post. - 1879-1936 arasında Zürih'te yayınlanan demokrat bir gazete. -47.
[21] Die Neue Zeit. - Alman Sosyal-Demokrat Partisinin 1883'ten 1923'e kadar Stuttgart'a yayınlanan teorik organı, 1885 ile l894 arasında Engels'in bazı makalelerini yayınlamıştır. -47, 409, 602.
[22] Liebknecht, Halle Sosyal-Demokrat Kongresinde (bkz: açıklayıcı not 4) parti programı konusunda bir rapor sunmuştu. -47.
[23] Sosyalistlere-karşı yasa, Almanya'da 21 Ekim 1878 tarihinde yürürlüğe girdi. Bu yasa Sosyal-Demokrat Partinin bütün örgütlerini, işçilerin yığın örgütlerini ve işçi basınını yasaklıyordu. İşçilerin yığın eylemlerinin baskısı altında bu yasa 1 Ekim 1890'da kaldırıldı. -48, 108, 140, 522, 589, 590.
[24] Burada Lassalle'ın 1846-56 yıllarında yürüttüğü, Kontes Sophie Hatzfeldt'in boşanma davasına değiniliyor. Lassalle'ın, eski bir aristokrat ailesinin bir üyesini savunurken, ezilenlerin davası için yürütülen savaşıma benzetmeler yaparak, bu davanın önemini abartması kastediliyor .-48.
[25] Vorwãrts. Berliner Volksblatt. - 1884'te kurulmuş olan ve 1891 'den itibaren bu adı almış olan günlük bir Alman sosyal-demokrat gazete, 1891'den itibaren Almanya Sosyal-Demokrat Partisinin merkez organı olmuştur. Engels burada bu gazetenin 13 Şubat 1891 tarihli sayısında çıkan başyazıya değinmektedir. Bu yazıda Reichstag'daki sosyal-demokrat grubun Marx'ın Gotha programına yönelttiği eleştirileri ve Lassalle konusundaki değerlendirmelerini onaylamayışları dile getiriliyordu. -49.
[26] Fischer, Engels'e yazdığı 20 Şubat 1891 tarihli mektupta parti yönetiminin Marx'ın Fransa'da İç Savaş ve Ücretli Emek ve Sermaye adlı yapıtlarını, ve Engels'in de Ütopik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm adlı yapıtını yeniden yayınlama kararı aldığını bildiriyor ve Engels'den bu yapıtlara önsözler yazmasını istiyordu. -49.
