[GENEL PLANIN ANAÇİZGİLERİ][1]
(1) Tarihsel giriş: doğabilimdeki gelişme nedeniyle bu alanda metafizik görüş olanaksız hale gelmiştir.
(2) Almanya'da Hegel'den bu yana teorik gelişme seyri (eski önsöz).[2] Diyalektiğe dönüş, bilinçsizce, dolayısıyla çelişik olarak ve yavaş yavaş yer alır.
(3) Evrensel iç-ilişkinin bilimi olarak diyalektik. Temel yasalar: niceliğin ve niteliğin dönüşmesi — kutupsal karşıtların karşılıklı etkisi ve en uç noktada birbirlerine dönüşmeleri — çelişki yoluyla gelişme ya da yadsımanın yadsınması — gelişimin sarmal biçimi.
(4) Bilimlerin iç-ilişkisi. Matematik, mekanik, fizik, kimya, biyoloji. St. Simon (Comte) ve Hegel.
(5) Farklı bilimlerde aperçus[1*] [düşünceler, görüşler] ve [sayfa 31] bunların diyalektik kapsamları:
1. Matematik: diyalektik yardımcı araçlar ve ifadeler — gerçekten oluşan matematik sonsuzluk.
2. Gök mekaniği — şimdi bir süreç içersinde çözülmüştür. — Mekanik: hareket noktası yalnızca hareketin yokedilmezliğinin olumsuz ifadesi olan eylemsizlik idi.
3. Fizik — molekül hareketlerinin birbirine geçişi Clausius ve Loschmindt.
4. Kimya: teoriler, enerji.
5. Kimya: teoriler, enerji.
(6) Bilginin sınırları. Du-Bois-Reymond ve Nägeli.[3] — Helmholtz, Kant, Hume.
(7) Mekanik teorisi. Haeckel.[4
]
(8) Plastidule ruh — Haeckel ve Nägeli.[5
]
(9) Bilim ve öğreti — Virchow.[6]
(10) Hücre durumu — Virchow.
(11) Darvinci politika ve toplum teorisi — Haeckel ve Schmidt.[7] — İnsanın emek yoluyla farklılaşması. — Ekonominin doğabilime uygulanması. Helmholtz'un "iş"i (Populäre Vorträge, II).[8
]
(1) Genel olarak hareket.
(2) Çekme ve itme. Hareketin iletilmesi.
(3) Buna uygulanan enerjinin sakinimi [yasası]. İtme + çekme. — İtmenin toplamı = enerji.
(4) Yerçekimi — göksel cisimler — yersel mekanik.
(5) Fizik. Isı. Elektrik.
(6) Kimya.
(7) Özet.
(a) 4'ten önce: Matematik, Sonsuz çizgi. + ve — eşittir.
(b) Gökbilimde: işin gel-git yoluyla yapılması.
Helmholtz'da çifte hesap, s. 120.[2*]
Helmholtz'da "kuvvetler", II, s. 190.[3*]
[sayfa 32]
[1*] Toplu bakış; kısa açıklama. -ç.
[2*] Bkz: Bu kitabın 108-114. sayfalan. — Ed.
[3*] Bkz: Bu kitabın 104-108, sayfaları. —Ed.
[1] Bu planın 1878 Haziranından sonra hazırlanmış olması gerekir. Burada, 1878 Mayıs-Haziran aylarında yazılmış olan [Anti]-Dühring'e eski önsöz ve Haeckel'in 1878 Haziranında yayınlanmış olan Freie Wissenschaft und freie Lehre ("Özgür Bilim ve Özgür Öğretim") başlıklı broşürü anılıyor. Planın 1880'den önce hazırlanmış olduğu da, burada, Doğanın Diyalektiği'nin "Hareketin Temel Biçimleri", "Isı", ve "Elektrik" gibi bölümlerinin belirtilmemesinden anlaşılmaktadır. Bunlar, 1880-I882'de yazılmıştı. Burjuva Alman darvincisi Haeckel ve Schmidt'in bu planın 11. maddesinde anılması ile Engels'in Lavrov'a yazdığı 10 Ağustos 1878 tarihli mektubun karşılaştırılması, bu planın anaçizgilerinin Ağustos 1878'de yazılmış olduğunu varsaymanın dayanağını veriyor. -31.
[2] "[Anti]-Dühring'e Eski Önsöz. Diyalektik Üzerine" kastediliyor (bkz: bu kitapta s. 59-70). — 31.
[3] Burada, (1) 45. Alman Doğa Bilginleri ve Fizikçileri Kongresinde, Leipzig'de, 14 Ağustos 1872'de okunan E. Du Bois-Reymond'un "Über die Grenzen des Naturerkennens" ("Doğa Bilgisinin Sınırları") başlıklı raporu (Leipzig'de 1872'de kitap halinde yayınlandı); (2) 50. Alman Doğa Bilginleri ve Fizikçileri Kongresinde, Münih'te, 20 Eylül 1877'de okunan Karl Wilhelm von Nägeli'nin, "Die Schranken der naturwissenschaftlichen Erkenntnis" ("Doğabilimsel Bilginin Sınırları") başlıklı raporu (Kongre bültenine ek olarak basılmıştır) kastediliyor. -32.
[4] Burada Engels'in değindiği doğabilimsel materyalizm yandaşlarının mekanik görüşüdür. Ernst Haeckel bunların tipik bir temsilcisiydi. -32.
[5] Haeckel, canlı protoplazmanın en küçük parçacıklarına plastidüller adını vermişti. Bu parçacıkların herbiri, onun teorisine göre, çok karmaşık nitelikte bir protein molekülüdür ve bir tür temel "ruh"a sahiptir.
"Plastidül ruh" sorunu, ilkel canlı organizmalarda embriyon nitelikte bilinçliliğin varlığı, bilinçlilik ile onun maddî özü arasındaki ilişki, Münih'te 1877 Eylülünde toplanan 50. Alman Doğa Bilginleri ve Fizikçileri Kongresinde tartışılmıştı. Kongrenin 18, 20 ve 22 Eylül günlerindeki genel toplantılarında konuşan Ernst Haeckel, Kari Wilhelm von Nâgeli ve Rudolf Virchow, sorunu büyük bir dikkatle ele aldılar. Haeckel, Freie Wissenschaft und freie Lehre ("Özgür Bilim ve Özgür Öğretim") broşüründe bir bölümü, Virchow'un saldırılarına karşı, konu ile ilgili görüşlerini savunmaya ayırmıştı. -32.
[6] Engels, Rudolf Virchow'un "Die Freiheit der Wissenschaft im modernen Staat" ("Modern Devlette Bilim Özgürlüğü") konuşmasını kastediyor. Bu konuşmada bilim öğretiminin özgürlüğünün sınırlanması önerilmişti. Freie Wissenschaft und freie Lehre broşürünü yayınlayan Ernst Haeckel, Virchow'a karşı çıkmıştı. -32.
[7] Temmuz-Ağustos 1878'de Engels, sosyalizme saldıran burjuva darvincileri eleştirmeye niyetlendi. Oskar Schmidt'in 51.Alman Doğa Bilginleri ve Fizikçileri Kassel Kongresinde (Eylül 1878) "Darwinismus und Social-Democratie" ("Darvincilik ve Sosyal-Demokrasi") başlıklı bir rapor okuyacağı haberi bu fikrin doğmasına neden oldu. Engels, haberi, 18 Temmuz 1878 tarihli Nature dergisinde okudu (Cilt XVIII, n° 455, s. 316). 51. Kongreden sonra Oskar Schmidt'in raporu broşür halinde yayınlandı (Oskar Schmidt, Darwinismus und Socialdemocratie, Bonn 1878). 10 Ağustos 1878 dolaylarında Engelsin, Ernst Haeckel'in Freie Wissenschaft und freie Lehre (Stuttgart 1878) adlı broşürü eline geçti. Bu broşürde, darvincilik, sosyalist hareketle bağıntılı olduğu suçlamasından temizlenmeye çalışılıyor ve Oskar Schmidt'in bazı sözleri anılıyordu. Engels, 19 Temmuzda, Oskar Schmidt'e ve 10 Ağustos 1878'de Lavrov'a birer mektup yazarak, bu sözleri yanıtlamak istediğini bildirdi. -32.
[8] Helmholtz, Populare wissenschaftliche Vorträge ("Halk İçin Bilimsel Dersler"), Zweites Heft, Braunschweig 1871. Helm-holtz, özellikle 137-179. sayfalarda "ş"in fiziksel kavramı üzerine sözediyor. Engels, "Hareketin Ölçüsü. — İş" bölümünde "iş"in kategorisini inceliyor (bu kitabın 115-133. sayfalarına bakınız). -32.
[9] Bu anaçizgiler aslında büyük kısmıyla "Hareketin Temel Biçimleri", bölümünün planıdır. Öte yandan, buna, yani "Hareketin Temel Biçimleri", "Hareketin Ölçüsü. — İş", "Gel-Git Sürtünmesi", "Isı", "Elektrik" bölümlerine uygun düşen tüm bir bölümler grubu vardır — konu ve dönem olarak birbirine bağlıdırlar. Bütün bu bölümler, 1880 ve 1882 arasında yazılmıştır. Anaçizgiler daha erken, olası ki, 1880'de yazılmıştır. -32.
