[BİRİNCİ BÖLÜM]
SIR JAMES STEUART

[“Devirden Doğan Kâr” ile Zenginliğin Pozitif Artışı
Arasındaki Ayrım]

      Fizyokratlardan önce artı-değer –yani kâr biçiminde kâr– yalnızca değişim ile, metanın değerinin üstünde satılmasıyla açıklanırdı. James Steuart, genelde bu sınırlı görüşün ötesine geçe­medi; aslında o, bu görüşün bilimsel yayıcısı olarak görülmelidir. “Bilimsel” diyorum. Çünkü kapitalist bireye, metayı değerinin üze­rinde satması sonucu kalan artı-değerin yeni bir iîenginlik yaratıl­ması olduğu yanılsamasını Steuart paylaışmamıştır. Bu nedenledir ki pozitif kâr ile göreli kâr arasında ayrım yapar.       “Pozitif kâr, hiç kimse için herhangi bir kaybı ifade etmez; kayna­ğı emeğin, yeteneğin ya da yaratıcılığın artmasındadır ve toplumsal zenginliği artırıcı ya da çoğaltıcı bir etki yapar. ... Göreli kâr ise bi­rileri için bir kaybı ifade eder; taraflar arasındaı zenginlik dengesi­nin değiştiğini gösterir, ama toplumsal fonların bir artışı anlamına gelmez. ... Bileşik kârı tanımlamak kolaydır: kârın ... bir bölümü po­zitif, bir bölümü göreli ... olan bir türüdür. ... İki çeşit, aynı işlem içinde, birbirinden ayrılmaksızın birarada olabilir.” [Principles of Political Economy, [Ekonomi Politiğin İlkeleri] c. I, The Works of Sir James Steuart, etc, [Sir James Steuart’ın Yapıtları] editör Ge­neral Sir James Steuart, oğlu vb., 6 cilt, Londra, 1805, s. 275-276.) [sayfa 33]       Pozitif kârın kaynağı “emeğin, yeteneğin ya da yaratıcılığın artması”dır. Nasıl kaynaklandığını, Steuart açıklama girişiminde bu­lunmuyor. Bunu izleyen ifadesiyle, yani bu kârın “the public good”u [“toplumsal zenginliği”] artırıcı ve çoğaltıcı etki yaptığı şek­lindeki ifadesiyle, öyle anlaşılıyor ki Steuart, emeğin üretken gücü­nün gelişmesi sonucu, üretilen kullanım-değeri kitlesinin artma­sından başka bir şeyi kastetmemektedir; ve bu pozitif kârı, kapita­listlerin –her zaman değişim-değerinde bir artışı öngören– kârından büsbütün ayırır. İzleyen açıklamaları, bu yorumu tam olarak doğruluyor. Hele şu sözleri:       “Malların fiyatında [....] birbirinden büsbütün farklı olarak iki şe­yin gerçekten varolduğunu düşünüyorum; [...] metanın gerçek değe­ri ve devirden doğan kâr” (agy, s. 244).       Demek ki, malların fiyatı, birbirinden büsbütün farklı iki öğe­den oluşmaktaıdır; birincisi onların gerçek değeri, ikincisi, profit upon alienation [devirden doğan kâr] – onların bir başkasına dev­redilmesi, satılması yoluyla gerçekleştirilen kâr.
      ||22l| Bu profit upon alienation [devirden doğan kâr] öyleyse, malların fiyatının, gerçek değerinin üstünde olmasından ya da malların, değerlerinin üstünde satılmasından doğmaktadır. Bu durumda, bir taraftaki kazanç, her zaman öte tarafta bir kayıp de­mektir. Bir addition to the general stock [toplam fonlarda artış] ya­ratılmamıştır. Kâr, yani artı-değer görelidir ve gelip into “a vibration of the balance of wealth between parties” [“taraflar arasında zenginlik dengesinin değişmesi”ne] dayanır. Steuart’ın kendisi de artı-değerin bu biçimde açıklanabileceği düşüncesini reddeder. Onun, “vibration of the balance of wealth between parties” [“taraflar arasında zenginlik dengesinin değişmesi”] teorisi, artı-değerin yapısına ve kaynağına her ne kadar az değinse de surplus value’nun [artı-değerin] farklı sınıflar arasında ve farklı kategori­lerde (kâr, faiz, rant) dağılımının incelenmesi önemini korumakta­dır.
      Steuart’ın, kapitalist bireyin tüm kârını bu “relative profif’le [“göreli kâr”la], yani devirden doğan kârla sınırladığı şu açıklama­sında görülmektedir:       “Real value” [“gerçek değer”], diyor, “genel olarak ülkenin bir emekçisinin, ... bir günde, bir haftada, bir ayda ... ortalama olarak gerçekleştirebileceği emeğin “quantity”si [“miktar”ı] ile belirlenir. İkincisi: “geçim araçlarının ve, hem kişisel gereksinimlerinin karşı­lanması hem işinin gerektirdiği aletleri edinmesi için, zorunlu gi­derlerinin değeri ile, yukardaki gibi ortalama olarak hesaplanması gereken değer ile ...” Üçüncüsü: “hammaddelerin değeri ile ...” [sayfa 34] (agy,s. 244-245) “Bu üç kalem bilinirse, üretim fiyatı belirlenir, Bu fiyat, üçünün toplamından, yani gerçek değerden düşük olamaz; onun üstünde olun kısım imalatçının kârıdır. Bu, [...] taleple oranlı ola­caktır; öyleyse, koşullara göre dalgalanacaktır” (agy, s. 245). “Böyle­ce giderek gelişen imalatı sürdürmek için büyük bir talep gerekliliği belirir ... sınai girişimciler [...] sağladıkları kârlarına göre, kendi ya­sşam tarzlarını ve harcamalarını düzenlerler” (agy, s. 246).       Bundan anlaşıldığına göre, “manufacturer”ın [“imalatçı”nın], bireysel kapitalistin, kârı her zaman göreli kârdır; her zaman pro­fit upon alienation’dır [devirden doğan kârdır]; her zaman meta fi­yatının, gerçek değerinin üstündeki fazladan, değerinin üstünde satılmasından elde edilmektedir. Öyleyse, tüm metalar kendi değerlerinden satılsalardı, kâr diye bir şey olmazdı.
      Steuart bir bölümü tümüyle bu konuya ayırmıştır: “How profits consolidate into prime cost” [“kârların üretim maliyeti içine girme biçimini”] ayrıntılı olarak inceler (agy, c. III, s. 11 vd).
      Steuart bir yandan, metaların kendi değerlerinin üstünde sa­tılmalarının, ve bundan hasıl olan kârın, artı-değer yarattığını ve zenginliğin pozitif artışı olduğunu öne süren moneter ve merkantil sistemlerin yaklaşımını reddeder;1 ama öte yandan onların, bi­reysel sermayenin kârının, fiyatın değerden fazla olan kısmından ||222|, profit upon alienation’’dan [devirden doğan kârdan] başka bir şey olmadığı biçimindeki görüşlerini benimser. Ama bu kâr, ona göre yalnızca görelidir, bir taraftaki kazanç, öteki tarafın kaybıyla telafi edilmiştir; öyleyse bu hareket sonuç olarak “a vib­ration of the balance of ıvealth betıveen parties”den [“taraflar ara­sındaki zenginlik dengesinin değişimi”nden] başka bir şey değil­dir.
      Öyleyse bu durumda Steuart, moneter sistemin ve merkantil sistemin rasyonel ifadesidir.
      Sermaye kavramı konusunda onun önemi, belirli bir sınıfın mülkü olarak üretim koşulları ile emek-gücü arasındaki ayrışma sürecinin nasıl oluştuğunu göstermesidir.[13] Sermayenin doğuş sü­recine –bunu geniş-ölçekli sanayinin koşulu olarak görmekle bir­likte, gene de doğrudan sermayenin doğuşu olduğunu gömleksi­zin– ciddi biçimde eğilmiştir. Steuart bu süreci, özellikle tarımda inceler, ve doğru olarak, asıl imalat sanayisinin, tarımda gerçekle­şen bu ayrışma süreciyle ortaya çıktığını düşünür. Adam Smith’in yazılarında bu ayrışma sürecinin zaten tamamlanmış olduğu [sayfa 35] varsayılmıştı.
      (Steuart’ın kitabı 1767’de (Londra’da), Turgot’nunki 1766 da, A. Smith’inki 1775’te.)2 [sayfa 36]

---