|
24 tipik |
Çiftlik emekçileri |
0,5 |
7,2 |
0,0 |
4,5 |
|
| Yoksul Köylüler |
2,8 |
8,7 |
3,9 |
5,6 |
||
| Orta köylüler |
8,1 |
9,2 |
7,7 |
8,3 |
||
| Zengin köylüler |
13,5 |
22,1 |
8,8 |
7,8 |
||
| Toplam |
7,2 |
12,2 |
6,6 |
7,3 |
** | |
|
* [Tablo 3'ün notu] iki çiftlik emekçisi (Şçerbina'nın bütçelerinde n° 14 ve 15), burada, yoksul köylüler grubunun dışında bırakılmıştır, böylece yalnızca 5 yoksul köylü kalmıştır. ** [Tablo 3’ün notu] Bu tablo ile ilgili olarak belirtmek gerekir ki, burada da, verilmiş-topraktaki artışa karşın, kirayla tutulan toprak miktarının büyüyen gönençle orantılı olarak arttığını görüyoruz. Böylece bir başka uyezde daha ait olgular, verilmiş-toprakların birincil önem taşıdığı fikrinin yanlışlığını doğrulamaktadır. Tersine, verilmiş-toprağın, belli bir grubun elindeki toprağa oranının, grubun gönenci arttıkça, azaldığını görmekteyiz. Kirayla tutulan toprağa, verilmiş-toprağı ekleyerek ve verilmiş-toprağın toplam içindeki yüzdesini hesaplayarak, gruplara göre aşağıdaki rakamları elde ederiz: I) %96,8; II) %85,0; III) %79,3; IV) %63,3. Ve bu durum çok doğaldır. Kurtuluş reformu ile, Rusya'da toprağın bir meta haline geldiğini biliyoruz. Parası olan herkes, her zaman, toprak satın alabilir. Zengin köylülerin toprakları ellerinden topladıkları ve verilmiş-toprakların transferi üzerindeki ortaçağ kısıtlamaları yüzünden bu yoğunlaşmanın kirayla tutulan topraklarda daha belirgin olduğu ortadadır. Bu kısıtlamalardan yana çıkan "halkın dostları" bu anlamsız, gerici önlemin yalnızca yoksul köylülerin durumunu kötüleştirdiğini anlamamaktadır: Yıkıma uğrayan köylüler, hiç tarım aletleri olmadığından her durumda topraklarını kiraya vermek zorundadırlar ve bu kiraya verme (ya da satış) üzerindeki her yasaklama, ya toprağın gizlice ve dolayısıyla kiraya veren için en kötü koşullarla kiraya verilmesine ya da yoksul köylülerin bir hiç karşılığında topraklarını "köy topluluğuna", yani gene kulaka teslim etmesine yolaçacaktır. Hurviç'in, bu pek övülen "elden çıkarılmayış" üzerine son derece doğru bir yorumunu aktarmadan geçemeyeceğim: "Bu soru üzerinde aydınlığa kavuşmak için, köylülerin sattığı toprağın alıcılarının kimler olduğunu keşfetmemiz gerekir. Quarterlık paylarının yalnızca küçük bir bölümünün tüccarlar tarafından satın alındığını görmüştük. Bir kural olarak, soyluların sattığı küçük toprak parçalarına yalnızca köylüler sahip olmaktadır. Demek ki, sözkonusu soru, salt köylüler arasında çözümlenmiş olan, ne soyluların, ne de kapitalist sınıfın çıkarlarını etkilemeyen bir sorudur. Böyle durumlarda, köylülerin [narodniklerin] önüne bir lokma atmak, Rus hükümetinin pekala hoşuna gidebilir. Doğuya özgü babaca (oriental paternalizm) bir tavrın, acayip bir sosyalistçe devlet yasakçılığı ile bu uygunsuz birleşmesi (mâsalliance), bundan yararlanacağı varsayılan kişilerin kendilerinin muhalefetiyle karşılaşacaktır. Çözülme sürecinin köyün dışından değil, içinden yayıldığı ortada olduğuna göre, köylü toprağının elden çıkarılmayışı, yalnızca, yoksulların topluluğun zengin üyelerinin çıkarı için bedavadan mülksüzleştirilmeleri anlamına gelecektir. "Topraklarını elden çıkarma hakkından yararlanan quarter sahipleri;[51] arasındaki göçmen yüzdesinin, ortaklaşa toprak sahibi olan eski devlet köylüleri arasındaki göçmen yüzdesinden çok daha büyük olduğunu görüyoruz; şöyle ki, Ranenburg bölgesinde (Ryazan eyaleti) birinciler arasında göçmen yüzdesi %17, ikinciler arasında ise %9'dur. Dankov bölgesinde, bu, birinciler arasında %12, ikinciler arasında ise %5'tir. "Bu farklılığın nedeni nedir? Bir tek somut örnek, sorunu açıklığa kavuşturacaktır. "1881'de Grigoryev'in eski serfleri olan 5 ailelik küçük bir topluluk, Dankov bölgesindeki Bigildino köyünden göç etti. 30 desiyatinlik toprakları 1.500 ruble karşılığında zengin bir köylüye satılmıştı. Göçmenler kendi köylerinden geçinemiyorlardı ve çoğu yıllık emekçilerdi, (istatistiksel Rapor, kısım II, s. 115, 247.) Bay Grigoryev'e göre (Ryazan Eyaleti Köylülerinin Göçü), 6 desiyatinlik ortalama bir köylü toprağının fiyatı olan 300 ruble, köylü ailesinin Güney Sibirya'da çiftçiliğe başlayabilmesi için yeterlidir. Böylece kesinlikle yıkılan bir köylünün, ortaklaşa topraktaki payını satarak yeni ülkede bir çiftçi durumuna yükselmesi olanaklı olmaktadır. Çok nazik bir bürokrasinin yardımcı eli de olmasa, atalarımızın kutsal geleneklerine bağlılık böyle bir günah eğilimi karşısında zor dayanırdı. "Köylülerin göçü üzerine görüşlerim nedeniyle geçenlerde suçlandığım gibi (Severni Vestnik, 1892, n° 5, A. Bogdanovski'nin bir makalesinde), kuşkusuz gene kötümserlikle suçlanacağım, izlenen olağan uslamlama yöntemi şöyle bir yol izliyor: Sunulan durumun, olduğu gibi yaşama uyduğunu kabul edelim, (göçün) kötü sonuçlan, gene de, köylülüğün bugünkü anormal durumu yüzündendir ve normal koşullar altında, itirazlar 'geçerli değildir'. Ama ne yazık ki, bu çok 'anormal' koşullar kendiliğinden gelişmektedir, 'normal' koşulların yaratılması ise, köylülüğün iyiliğini isteyenlerin yetkisinin ötesindedir." (op. cit., s. 137.[52]) |
Hiç kuşku yok ki, 24 tipik çiftliğin genel ortalamaları, uyezddeki köylü çiftliğinin genel gidişinden üstündür. Ama bu uydurma ortalamalar yerine ekonomik kategorileri alırsak, bir karşılaştırma olanaklı olur.
Tipik çiftliklerdeki çiftlik emekçilerinin, hiç çeki hayvanı olmayan köylülerin biraz altında olduklarını, ama onlara çok yaklaştıklarını görürüz. Yoksul köylüler, bir çeki hayvanına sahip olanlara çok yakındırlar (bunların sahip oldukları sığır sayısı, 0,2 daha azdır —yoksul köylüler 2,8 ve tek atı olan köylüler 3,0 sığıra sahiptir— ama öte yandan da, gerek verilmiş, gerek kirayla tutulmuş olan toplam topraklan biraz daha fazladır — 10,7 desiyatine karşı 12,6 desiyatin). Orta köylüler, iki ya da üç çeki hayvanına sahip olanların ancak biraz üstündedir (biraz daha fazla sığıra ve biraz daha az toprağa sahiptirler), zengin köylüler ise, dört ve daha fazla çeki hayvanına sahip olanlara yakın olup, onların biraz altındadırlar. Bu yüzden, bir bütün olarak uyezdde, köylülerin en az onda-birinin, düzenli, kârlı tarımla uğraştıkları ve [sayfa 103] dışarı işine gerek duymadıkları sonucunu çıkarabiliriz. (Bunların gelirleri —bunu belirtmek önemlidir— para ile ifade edilir ve dolayısıyla ticari nitelikte bir tarımı öngörür.) Tamularını, büyük ölçüde, tuttukları emekçilerin yardımıyla sürdürürler: Ailelerin en az dörtte-biri düzenli çiftlik emekçileri çalıştırır, geçici gündelikçi çalıştıranların sayısı bilinmemektedir. Ayrıca, uyezddeki köylülerin yarısından çoğu çiftliklerini tam zararla sürdüren ve dolayısıyla sürekli olarak ve acımasızca mülksüzleştirilerek yıkıma sürüklenen yoksullardır [sayfa 105] (hemen hemen onda-altısı: atı olmayan ve bir atı olan köylüler, %26 + %31,3 = %57,3). Bunlar emek güçlerini satmak zorundadır ve köylülerin dörtte-bir kadarı daha şimdiden geçimlerini tarımdan çok, ücretli-emekle kazanmaktadırlar. Geri kalanlar, dışarı kazançlarıyla kapatılan sürekli bir zararla çiftliklerini şöyle böyle yürüten ve dolayısıyla hiçbir ekonomik istikrara sahip olmayan orta köylülerdir.
Bay Krivenko'nun, gerçek durumu nasıl tahrif ederek yansıttığını göstermek için, bu veriler üzerinde kasten böyle ayrıntılı olarak durdum. Bay Krivenko hiç düşünmeden genel ortalamaları ele alıyor ve bunlarla çalışıyor. Doğal olarak, sonuç, bir uydurma bile değil, yanlışın ta kendisi oluyor. Örneğin, gördük ki, bir zengin köylünün (tipik bütçeler [sayfa 106] arasından) net geliri (+ 197,34 ruble), dokuz yoksul ailenin açıklarını kapatmaktadır (-21,38 x 9= - 192,42). Öyle ki, uyezddeki zengin köylülerin %10'u, yalnız yoksul köylülerin %57'sinin açıklarını kapamakla kalmayacak, üstelik belli bir artı bile bırakacaktır. Ve bay Krivenko, 24 çiftliğin ortalama bütçesinden 44,14 rublelik —ya da kredi borçlarını ve ödenmemiş borçları çıkarırsak, 15,97 rublelik— bir artı elde ederek, orta ve ortanın altındaki köylülerin "çöküşünden" sözediyor. Oysa aslında, ancak belki orta köylülerle ilgili olarak bir çöküşten sözedilebilir,[50*] yoksul köylüler yığını için ise, üstelik de, üretim araçlarının nispeten büyük ve sağlam çiftliklere sahip olan bir azınlığın elinde yoğunlaşmasının eşliğinde doğrudan mülksüzleştirme gözlemekteyiz.
Yazar, bu son durumu ihmal ettiği için, bu bütçelerin bir başka çok ilginç özelliğini, yani, bunların da köylülükteki farklılaşmanın bir iç pazar yarattığını kanıtladığını gözlemleyememiştir. Bir yandan, üst gruptan alt gruba geçtikçe, sanayilerden, yani emek-gücünün satışından gelen gelirin öneminin büyüdüğünü görürüz (zengin, orta ve yoksul köylülerin toplam bütçelerinin sırasıyla %6,5; %18,8 ve %23,6'sı). Öte yandan, alt gruplardan üst gruplara geçtikçe, tarımın meta (hatta daha fazlası, görmüş olduğumuz gibi burjuva) niteliğinin büyüdüğünü ve satılan ürünün oranının arttığını gözlemleriz: kategorilerin tarımdan gelen toplam geliri
|
a) |
3.861,7 |
b) |
3.163,8 |
c) |
689,9 |
'tir. |
|
1.774,4 |
899,9 |
175,25 |
Payda, üst kategoriden alt kategoriye doğru, sırasıyla, %45,9, %28,3 ve %25,4 olan gelirin parasal kısmını göstermektedir.[51*] [sayfa 107]
Burada da gene, mülksüzleştirilen köylülerden alınan üretim araçlarının nasıl sermayeye dönüştüğünü görüyoruz.
Bay Krivenko'nun bu biçimde kullanılan —ya da, daha doğrusu, yanlış kullanılan— malzemeden doğru sonuçlar çıkaramayacağı çok açıktır. Birlikte tren yolculuğu yaptığı o taraflı bir köylünün ona söylediklerine dayanarak, Novgorod eyaletindeki köylü tarımının parasal niteliğini tanımladıktan sonra, "özel yetenekler" "yetiştiren" ve şu tek uğraşa yolaçan şeyin tamı tamına bu durum olduğu, meta ekonomisi olduğu sonucunu çıkarmak zorunda kalmıştı: "onu (otu) elden geldiğince ucuza biçtirmek" ve "elden geldiğince pahalıya satmak" (s. 156).[52*] Bu, "ticari hünerleri harekete geçiren" (çok doğru!) ve "incelten" bir okul görevi yapar. "Yetenekli kişiler, Kolupayevler, Derunovlar[53] ve başka tipte kanemiciler[53*] haline gelmek üzere ön plana geçerlerken, temiz kalpli, kendi halinde kişiler arka plana düşer, geriler, yoksullaşır ve çiftlik emekçileri safına katılırlar." (s. 156.)
Tümüyle farklı koşulların hüküm sürdüğü bir eyalete — tarımsal bir eyalete (voronej)— ait veriler, bizi tamamen aynı sonuçlara götürür. Durum oldukça açık görünüyor: Meta ekonomisi sistemi, genel olarak ülkenin ekonomik yaşamının ve özel olarak "topluluk" "köylülüğü"nün temel zemini olarak belirgin bir biçimde ortaya çıkmaktadır; ayrıca, bu meta ekonomisini ve yalnızca bunun, "halk"ı ve "köylülük”ü, bir proletarya (bunlar yıkıma uğrar ve çiftlik emekçileri [sayfa 108] saflarına katılırlar) ve bir burjuvazi (kanemiciler) olarak böldüğü, yani kapitalist ekonomiye dönüştüğü gerçeği de ortaya çıkmaktadır. Ama "halkın dostları", gerçeklere doğrudan bakmaya, hiçbir zaman bir şeyi açıkça söylemeye (bu çok "sert" bir şey olacaktır) cesaret edemiyorlar. Ve bay Krivenko şöyle akıl yürütüyor:
"Bazı kişiler bu durumu çok doğal sayıyorlar" (şunu da eklemeliydi: üretim ilişkilerinin kapitalist niteliğinin çok doğal bir sonucu. O zaman bu "bazı kişiler"in görüşlerinin doğru bir tanımı olurdu ve o zaman bu görüşleri boş tümcelerle geçiştirmek onun için olanaksız hale gelir, sorunun gerçek bir tahlilini yapmak zorunda kalırdı. Yazar, kasıtlı olarak "bu kişiler"le savaşmaya girişmediği zaman, bizzat kendisi, para ekonomisinin tamı tamına, "yetenekli" kanemiciler ve "temiz kalpli" çiftlik emekçileri üreten bir "okul" olduğunu kabul etmek zorundadır) "ve buna kapitalizmin karşı konulmaz bir misyonu gözüyle bakıyorlar." (Bakın şu işe! Savaşımın bu "okul"a ve idari ve aydın uşaklarıyla birlikte ona egemen olan "kanemiciler"e karşı yürütülmesi gerektiğine inanmak, kapitalizmin yenilemeyeceğini kabul etmek oluyor! Ama kanemicileriyle birlikte bu "okul"u tam bir dokunulmazlık içinde bırakmak ve liberal yarı-önlemlerle onun kapitalist ürünlerini yoketmek istemek, gerçek bir "halkın dostu" olmak anlamına geliyor!) "Biz soruna biraz farklı bakıyoruz. Yukarda da belirttiğimiz gibi" (bununla kanemiciler ve çiftlik emekçileri hakkındaki söz kastediliyor), "Kapitalizm, kuşkusuz burada önemli bir rol oynamaktadır, ama onun rolünün, ulusal ekonomide yeralan değişikliklerden başka etkenlerin sorumlu olmayacağı ve geleceğin başka bir çözüm getirmeyeceği kadar kapsamlı ve belirleyici olduğu söylenemez." (s. 160.)
Alın bakalım! Mevcut sistemin tam ve doğrudan bir tanımını vermek yerine, köylülüğün neden kanemiciler ve çiftlik emekçilerine bölündüğü sorusuna kesin bir yanıt vermek yerine, bay Krivenko, sorunu boş tümcelerle geçiştiriyor. "Kapitalizmin rolünün belirleyici olduğu söylenemez." Ama [sayfa 109] bütün soru da budur: Söylenebilir mi, söylenemez mi?
Görüşünüzü desteklemek üzere, başka hangi etmenlerin belirleyici olduğunu, sosyal-demokratların belirttiği çözümden, yani proletaryanın kanemicilere karşı savaşımından başka hangi çözümün olabileceğini belirtmeniz gerekirdi.[54*] Ama hiçbir şey belirtilmiyor. Yoksa yazar şu aşağıdakini bir belirtme mi sayıyor? Komik olabilir ama, "halkın dostlarından her şeyi bekleyebilirsiniz.
"Gücünü ilk yitirenler, görmüş olduğumuz gibi, toprak bakımından yoksul, zayıf çiftçilerdir" — yani beş desiyatinin altında verilmiş-toprağa sahip olanlar. "Ama devlet köylülerine ait 15,7 desiyatinlik verilmiş-toprağa sahip tipik çiftçiler, istikrarlı oluşlarıyla ayırdedilirler. ... Böyle bir gelir (80 rublelik bir gelir) sağlamak için, ek olarak bir beş desiyatin daha kiraladıkları doğrudur, ama bu yalnızca onların neye gereksindiklerini gösterir."
Ünlü "toprak yoksulluğu"nu kapitalizme bağlayan bu "düzeltme" nereye varmaktadır? Yalnızca şuna: Aza sahip olanlar, bu azı da kaybederken, çoğa sahip olanlar (her biri 15,7 desiyatin) daha da çoğunu edinirler.[55*] Ama bu, bazıları yıkıma uğrarken bazılarının zenginleştiği sözünün başka sözcüklerle anlamsızca yinelenmesinden başka bir şey değildir!! Hiçbir şeyi açıklamayan toprak yoksulluğu hakkındaki sözleri bırakmanın zamanıdır (çünkü köylülere topraklar karşılıksız verilmemiş, köylüler bunları satın almak zorunda kalmıştır); bu sözler, yalnızca bir süreci tanımlamakta, üstelik de hatalı bir biçimde tanımlamaktadır, çünkü yalnızca topraktan değil, genel olarak üretim araçlarından sözetmek ve köylülerin elinde bunlardan "az" bulunduğunu değil, [sayfa 110] köylülerin bunlardan kurtarılmakta olduğunu, büyüyen kapitalizm tarafından mülksüzleştirilmekte olduklarını söylemek gerekir. Bay Krivenko felsefi söylevini bitirirken şöyle diyor: "Bütün koşullar altında tarımın 'doğal' kalması gerektiğini ve kalabileceğini, manüfaktür sanayisinden ayrılması gerektiğini ve ayrılabileceğini söylemek niyetinde değiliz" (alın bir laf daha! Değişimi ve dolayısıyla tarımın manüfaktür sanayisinden ayrılmasını öngören bir para ekonomisi okulunun daha şimdiden mevcut olduğunu daha demin kabul etmek zorunda kalan siz değil miydiniz? Ne olabilir, ne olmalıdır diye şapşalca sözlere gene ne gerek var?); "bütün söylediğimiz yapay bir biçimde ayrı bir sanayi yaratmanın akılcı olmadığı" (şunu bilmek ilginç olacaktır. Kimri ve Pavlovo elzanaatçılarının sanayisi "ayrı" mıdır ve onu kim, nasıl ve ne zaman yapay bir biçimde yaratmıştır?), "ve emekçinin topraktan ve üretim araçlarından ayrılmasının, yalnızca kapitalizm tarafından değil, ondan önce gelen ve onu ilerleten başka etmenler tarafından da gerçekleştirildiğidir."
Çok olasıdır ki, burada gene, eğer emekçi, kanemicinin eline geçen topraktan ayrılmışsa, bunun nedeni, birincinin toprak bakımından "yoksul", ikincinin ise, "zengin" olmasıdır yolundaki derin fikri gözönünde tutuyor.
Ve bu tür felsefe, kapitalizme belirleyici etmen gözü ile baktıkları için sosyal-demokratları "dargörüşlülük"le suçluyor... Sırf sosyal-demokratların sorunu nasıl gördüklerini ve nasıl açıkladıklarını açık-seçik ortaya çıkarmak zorunlu olduğu için, köylülerin ve elzanaatçılarının farklılaşması üzerinde böyle ayrıntılı olarak bir kez daha durdum. Öznel filozofa, "köylüler yoksullaşırken", "para avcıları”nın ve "kane-miciler"inin "kendi yararlarına kârlar sağladığı”nı ifade eden olguların, materyaliste, bizzat meta üretiminin zorunlu kıldığı meta üreticilerinin burjuva farklılaşmasını ifade ettiğini göstermek gerekliydi. Mülk sahipleri ile mülksüzler arasındaki savaşımın yalnızca değirmenlerde ve fabrikalarda değil, en uzak köylerde bile, Rusya'nın her yerinde sürdüğü ve bu savaşımın, her yerde, meta ekonomisinin bir sonucu olarak [sayfa 111] doğan burjuvazi ve proletarya arasındaki bir savaşım olduğu tezine (yukarda, birinci kısımda aktarılmıştır)[56*] temel oluşturan olguları göstermek gerekliydi. Zemstvo istatistiklerinin sağladığı hayranlık verici malzeme sayesinde doğru bir biçimde tanımlanabilen köylülerimizin ve elzanaatçılarımızın parçalanması ve köylülükten çıkması, tam da Rus gerçekliğine ilişkin sosyal-demokrat anlayışın, köylülerin ve elzanaatçılarının, terimin "kesin" anlamıyla küçük üreticiler, yani küçük-burjuvazi olduğu yolundaki anlayışın doğruluğunun olgusal kanıtını sağlar. Bu teze, ne küçük üreticilerin içinde yaşadığı meta ekonomisi koşullarını, ne de bunların bu koşullardan doğan kapitalist farklılaşmasını anlamamış olan eski köylü sosyalizmine karşı, İŞÇÎ SINIFI SOSYALlZMİ’nin merkezi noktası denilebilir. Bu yüzden de, her kim sosyal-demokrasiyi ciddi bir biçimde eleştirmek isterse, tezini bunun üzerinde yoğunlaştırması ve ekonomi politik açısından, Rusya'nın, bir meta ekonomisi sistemi olmadığını, köylülükteki parçalanmaya bunun yolaçmadığını ve nüfusun çoğunluğunun mülksüzleştirilmesinin ve çalışan halkın sömürülmesinin, toplumsal ekonomimizin (köylü dahil) burjuva, kapitalist örgütlenmesinden başka bir şeyle de açıklanabileceğini göstermesi gerekir.
Bir deneyiverin bakalım beyler!
Sosyal-demokrat teorinin örneklenmesinde, köylü ve el-zanaatı ekonomisine ilişkin verileri yeğlememin bir nedeni daha var. Eğer "halkın dostları"nın görüşlerini eleştirirken, onların fikirlerini marksist fikirlerle karşılaştırmakla yetinseydim, bu, materyalist yöntemden ayrılmak olurdu. Ek olarak, "narodnik" fikirlerin açıklanması, bunların mevcut toplumsal ekonomik ilişkilerimizdeki MADDİ temelinin sergilenmesi de gerekmektedir. Köylülerimizin ve elzanaatçılarımızın ekonomisine ait açıklamalar ve örnekler, "halkın dostlarının ideologu olmak istedikleri bu "köylu”nün, ne olduğunu göstermektedir. Bu örnekler kırsal ekonomimizin burjuva niteliğini sergiler ve böylece "halkın dostları"nın [sayfa 112] küçük-burjuva ideologları olarak sınıflandırılmasının doğruluğunu ortaya korlar. Ama hepsi bu değil, bunlar, bizim radikallerin fikirleri ve programlan ile, küçük-burjuvazinin çıkarları arasında çok yakın bir bağ olduğunu da gösterirler; bu radikal fikirlerin, bizim "toplum"umuzda neden bu kadar yaygın olduğunu açıklayan şey, bunların programlarının ayrıntılı bir incelemesinden sonra daha da açıklığa kavuşacak olan bu bağdır; bu bağ, ayrıca, "halkın dostları”nın siyasal bakımdan köle ruhlu ve uzlaşmaya hazır oluşlarını da çok güzel açıklamaktadır.
Son olarak, toplumsal yaşamımızın, tam da kapitalizmin en az geliştiği ve narodniklerin genellikle teorileri için malzeme sağladıkları yanlarının ekonomisi üzerinde böyle ayrıntısıyla durmak için bir başka neden daha vardı. Bu ekonominin incelenmesi ve tanımlanması, sosyal-demokrasiye karşı burada halk arasında geçerli olan en yaygın itirazlardan birini özlü olarak yanıtlamanın en basit yoluydu. Radikallerimiz, kapitalizmin "halk sistemi" ile çeliştiği yolundaki alışılmış fikirden hareket ederek ve sosyal-demokratların büyük-ölçekli kapitalizmi ilerici saydıklarını, mevcut soygun rejimine karşı savaşmakta bunu kendilerine temel almak istediklerini görerek, daha incesine gitmeden, sosyal-demokratları köylü nüfusun çoğunluğunun çıkarlarını ihmal etmekle, "her mujiği fabrika potasından geçirmek" istemekle vb. suçluyorlar.
Bütün bu iddialar, kapitalizmin gerçekte ne olduğu, kırın ise ne, "olabileceği" yolundaki şaşılacak ölçüde mantıksız ve tuhaf değerlendirme yöntemine dayanmaktadır. Doğal olarak, bunun en iyi yanıtı, onlara gerçek kırı ve kırın gerçek ekonomisini göstermektedir.
Bu ekonomiyi tarafsızca ve bilimsel olarak inceleyen herkes, kırsal Rusya'nın, ayrı küçük bölgelerin toplumsal ve ekonomik yaşamını düzenleyen bir küçük ve dağınık parçalar (ya da merkezî bir pazarın küçük kolları) sistemi oluşturduğunu görecektir. Ve bu bölgelerin her birinde, genel olarak, düzenleyicisi pazar olan toplumsal-ekonomik örgütlenmeye [sayfa 113] özgü bütün görüngüleri buluruz: Bir zamanların eşit, ataerkil doğrudan üreticilerinin zengin ve yoksul olarak bölündüğünü görürüz; sermayenin, özellikle ağlarını çalışan halkın çevresinde ören ve onların kanını emen tüccar sermayesinin yükselişini görürüz. Bizim radikallerimizin verdiği köylü ekonomisi tanımlarını, kırsal ekonomik yaşamımıza ait kesin ilk-elden verilerle karşılaştırdığınız zaman, eleştirdiğimiz görüşler sisteminde, bu pazarların her birinde kaynaşan bu küçük satıcılar yığınına, bütün bu pazarlıkçılara ve trampacılara, ya da farklı farklı yerlerde köylüler bunlara ne ad veriyorsa onlara, pazarlara egemen olan ve çalışan halkı acımasızca ezen bütün bu küçük sömürücüler yığınına hiç yer ayırmadığına şaşıp kalırsınız. Bunlar, şu sözlerle bir kenara itiverilmişlerdir — "Bunlar artık köylü değil, satıcıdır". Evet, çok haklısınız: Bunlar "artık köylü değil"dir. Ama, bütün bu "tüccarları", yani ekonomi politiğin kesin diliyle konuşursak, ticari girişimle uğraşan ve ne ölçüde olursa olsun başkalarının emeğine elkoyanları ayrı bir grup olarak ele almaya çalışın; bu grubun ekonomik gücünü ve bölgenin ekonomik yaşamının tümünde oynadığı rolü kesin rakamlarla ifade etmeye çalışın; sonra da, emek-güçlerini pazara getirdikleri için, kendilerine değil başkalarına çalıştıkları için "artık köylü olmayanları"da karşıt bir grup olarak ele almaya çalışın — tarafsız ve ciddi bir araştırmanın bu ilk önkoşullarını yerine getirmeye çalışın, burjuva farklılaşmasının öyle canlı bir görünümünü elde edeceksiniz ki, "halk sistemi" efsanesinin izi bile kalmayacaktır. Bu küçük kırsal sömürücüler yığını, korkunç bir gücü temsil ederler; özellikle korkunç, çünkü bunlar ayrı, tek başına kalmış çalışanı ezer, onu kendilerine bağlar ve onu bütün kurtuluş umutlarından yoksun bırakırlar; korkunç, çünkü bu sömürü, kırın tanımlanan sisteme özgü olan düşük emek üretkenliği ve iletişimin yokluğuna bağlı olan barbarlığı karşısında, yalnızca emeğin soyulmasını değil, ayrıca da kırlarda sürekli olarak karşılaşılan insan onurunun Asyavari sömürüsünü de oluşturur. Şimdi bu gerçek kın, kapitalizmimizle karşılaştırırsanız, [sayfa 114] kapitalizm, bu küçük dağınık pazarları ulus çapında bir pazar halinde topladığı zaman, bir alay küçük iyi niyetli kanemici yerine, bir avuç büyük "anayurdun temel direğini" yarattığı zaman, emeği toplumsallaştırdığı ve onun üretkenliğini artırdığı zaman, çalışan halkın yerel kanemicilerine boyun eğmesini yıkıp attığı ve onları büyük-ölçekli sermayeye boyun eğdirdiği zaman, sosyal-demokratların kapitalizmimizin işleyişine neden ilerici gözü ile baktıklarını anlayacaksınız. Bu boyun eğme, eskisine oranla —emeğin ezilmesinin, adım adım yokolmanın, vahşileşmenin, kadın ve çocukların sakatlanmalarının bütün dehşetine karşın ilericidir— çünkü İŞÇİNİN ZİHNİNİ UYARMAKTA, sessiz ve bağlantısız hoşnutsuzluğu bilinçli protestoya dönüştürmekte, dağınık, küçük, anlamsız başkaldırısı, bütün çalışan insanların kurtuluşu uğruna örgütlü bir sınıf savaşımına, gücünü bu büyük-ölçekli kapitalizmin varlığının koşullarından alan ve dolayısıyla kuşkusuz KESİN BAŞARIYA güvenebilen bir savaşıma dönüştürmektedir.
Sosyal-demokratlar köylülük yığınını ihmal etme suçlamasına yanıt olarak, Kari Marx'ın şu sözlerini aktarmakta çok haklı olacaklardır.
"Eleştiri, zincirin üstünü örten imgesel çiçekleri, insan düşsüz, umutsuz zincirler taşısın diye değil, zincirleri atsın ve canlı çiçekler toplasın diye kopardı."[54]
Rus sosyal-demokratlar, kırlarımızdan onu süsleyen imgesel çiçekleri koparıyor, idealleştirmelere ve fantazilere karşı savaşıyor ve "halkın dostları"nın onlardan dehşetli bir biçimde nefret etmesine yolaçan yıkıcı çalışmalarını, köylülük yığını bugünkü baskı, adım adım yokolma ve kölelik durumunda kalsın diye değil, proletarya, çalışan halkı, her yerde ne tür zincirlerin bağladığını anlayabilsin, bu zincirlerin nasıl dövüldüğünü anlayabilsin ve onlara karşı çıkabilsin, onları fırlatıp atabilsin ve gerçek çiçeğe uzanabilsin diye sürdürüyorlar.
Bu fikri, çalışan halkın temsilcilerine —ki durumları gereği sınıf bilinci edinebilecek ve sınıf savaşımı verebilecek [sayfa 115] olan yalnızca bunlardır— getirdikleri zaman, sosyal-demokratlar, mujiği fabrika potasından geçirmek istemekle suçlanıyorlar.
Suçlayıcılar kimler?
Çalışan halkın kurtuluşu için umutlarını, "hükümet"e ve "toplum"a, yani her yerde çalışan halkın ayağına zincir vuran burjuvazinin ta kendisinin organlarına bağlayan kişiler!
Ve bu yüreksiz yaratıklar, sosyal-demokratların hiçbir idealleri olmadığından sözetmeye cüret ediyorlar!
_________________
Şimdi kanımızca teorik görüşlerine çok fazla zaman ayırmış olduğumuz "halkın dostları"nın politik programlarına geçelim. Hangi araçlarla "yangını söndürmeyi" öneriyorlar. Yanlış olduğunu iddia ettikleri sosyal-demokratlarca önerilen çıkış yolunun yerine hangisini öneriyorlar?
Bay Yujakov "Tarım Bakanlığı" (Ruskoye Bogatstvo, n° 10) başlıklı bir yazıda şöyle diyor: "Köylü bankasının yeniden örgütlenmesi, bir yerleştirme dairesinin kurulması, devlet topraklarının kiraya verilmesinin halk çiftliği yararına düzenlenmesi ... toprak kiralanmasının incelenmesi ve düzenlenmesi — halk tarımının eski haline konması ve gelişmeye başlayan zenginler takımının ekonomik şiddetinden" (sic!) "korunması için program işte böyledir." Ve "Ekonomik Gelişmenin Sorunları " başlıklı makalede, bu "halk tarımının eski haline konması" programı, şu aşağıdaki "ilk, ama yaşamsal adımlar"la bütünleniyor: "Bugün köy topluluğunu engelleyen bütün kısıtlamaların kaldırılması; vesayetten kurtarılması, ortak ekimin benimsenmesi (tarımın toplum-sallaştırılması) ve topraktan elde edilen hammaddelerin ortaklaşa işlenmesinin geliştirilmesi." Ve bay Krivenko ve Karişev ekliyorlar: "Ucuz kredi, çiftçilikte artel biçimi, güvenli bir pazar, patron kârından vazgeçme olanağı" (Bunun üzerinde aşağıda ayrıca duracağız), "Daha ucuz motorların ve öteki teknik iyileştirmelerin icadı", ve ensonu, "sergi yerleri, depolar ve komisyon acenteleri".
Bu programı inceleyin, göreceksiniz ki, bu beyler bütün [sayfa 116] ilerici önlemlerinin —ucuz kredi, gelişmiş makineler, bankalar vb.— yalnızca burjuvaziyi güçlendirmeye ve geliştirmeye yarayabileceğini anlamayarak, modern toplumun (yani farkında olmadan, kapitalist sistemin) durumunu bütünüyle ve tümüyle benimsiyorlar ve onu onararak, yamalayarak sorunları çözmek istiyorlar.
Nik.-on, bugünkü sistem altında reformların hiçbir işe yaramayacağını, ve kredinin, göçün, vergi reformunun, bütün toprakların köylülere devrinin hiçbir şeyi farkedilir ölçüde değiştirmeyeceğini, tersine, bugün aşırı "himaye", feodal vergi kalıntıları, köylülüğün toprağa bağlanması vb. tarafından geriletilmiş olan kapitalist ekonomiyi güçlendirmek ve geliştirmek zorunda olduğunu söylerken —bu onun, "halkın dostları"nın protesto etmeden yapamadığı en değerli tezlerinden biridir— kuşkusuz çok haklıdır. Nik.-on, kredinin yaygın gelişmesini isteyen Prens Vasilçikov gibi (görüşleriyle kesin bir "halkın dostu") iktisatçıların, liberal, yani burjuva iktisatçılarla aynı şeyi istediklerini ve "kapitalist ilişkilerin gelişmesi ve sağlamlaşması için çalıştıklarını" söylüyor. Bunlar, üretim ilişkilerimizin (öteki toplumsal tabakalar içinde olduğu gibi, köylülük içinde de) uzlaşmaz karşıt niteliğini anlamıyorlar ve bu uzlaşmaz karşıtlığı açığa çıkaracakları yerde, bu uzlaşmaz karşıtlığın bir sonucu olarak köleleş-tirilmiş olanlara katılacakları ve onların savaşıma girmelerine yardıma çalışacakları yerde, savaşımı herkesi hoşnut edecek önlemlerle durdurmayı, uzlaşma ve birlik sağlamayı düşlüyorlar. Bütün bu önlemler, doğal olarak, kaçınılmaz bir sonuca varıyor: Bütün bu kredilerden,[57*] iyileştirmelerden, bankalardan ve benzeri "ilerici" önlemlerden, yalnızca gereken biçimde işletilen ve yerleşmiş bir çiftliğe sahip, bazı "tasarrufları" bulunan kişilerin, yani önemsiz bir azınlığın [sayfa 117] temsilcisinin, küçük-burjuvazinin yararlanacağı kanısına varmak için, yukarda verilen farklılaşmaya ilişkin örnekleri anımsamak yeter. Ve köylü bankasını ve benzeri kuruluşları ne kadar yeniden düzenlerseniz düzenleyin, nüfusun çoğunluğunun mülksüzleştirildiği ve mülksüzleştirilmekte olduğu ve, bırakın gereken biçimde çiftlik yapma araçlarını, geçim araçlarından bile yoksun olduğu temel ve ana gerçeğini biraz olsun değiştiremeyeceksiniz.
Aynı şey, "arteller" ve "ortak ekim" için de söylenmelidir. Bay Yujakov ikincisine "tarımın toplumsallaştırılması" diyor. Elbette bu yalnızca komiktir, çünkü toplumsallaşma, üretimin bir tek köyün sınırlarından daha geniş bir çapta örgütlenmesini gerektirir ve çünkü üretim araçlarını tekellerine almış olan ve bugün Rus toplumsal ekonomisini yönlendiren "kanemiciler"in mülksüzleştirilmesini zorunlu kılar. Ve bu, darkafalıca değersiz ahlak dersi değil, savaşım, savaşım, gene savaşım gerektirir.
İşte bunun içindir ki, onların bu önlemleri, hayırsever burjuvazinin cömertliğine dayanarak güçbela varlığını sürdüren yumuşak, liberal yan-önlemler haline dönüşürler ve sömürülenleri savaşım yolundan ayırarak, birkaç kişinin durumundaki olası bir iyileşmenin, genel kapitalist ilişkiler temeli üzerinde ancak yetersiz ve rizikolu olabilen bir iyileşmenin getirdiği yarardan çok daha fazla zarar verirler. Bu bayların Rus yaşamındaki uzlaşmaz karşıtlığı gizlemek için harcadıkları çabaların akılalmaz ölçüsünü —elbette mevcut savaşıma bir son vermek üzere en iyi niyetlerle, yani cehenneme giden yolu açan türden niyetlerle böyle yapıyorlardı— bay Krivenko'nun aşağıdaki iddiası göstermektedir.
"Aydınlar fabrikatörlerin işletmelerini yönetiyorlar, halk sanayisini de yönetebilirlerdi."
Bütün felsefeleri, savaşım ve sömürü mevcuttur, ama eğer... eğer sömürücüler olmasaydı, bunlar da "olmayabilirdi" diye sızlanmaktan ibarettir. Gerçekten de yazar, bu anlamsız tümce ile ne demek istemiştir? Rus üniversitelerinin ve öteki eğitim kuruluşlarının, her yıl, tek derdi kendilerini [sayfa 118] besleyecek birini bulmak olan bir "aydın" (??) türü çıkardığı yadsınabilir mi? "Halkın dostları" burjuvaziden başkasına hizmet "edebilirler" dedi diye, Rusya'daki burjuva aydınlarının yokolacakları beklenebilir mi? Evet "edebilirlerdi", eğer burjuva aydınlan olmasalardı. Burjuva aydınları "olmayabilirlerdi", "eğer" Rusya'da burjuvazi ve kapitalizm olmasaydı! Ve tüm yaşamlarını, salt, bu "eğer'leri ve "çünkü"leri yinelemekle harcamaktan hoşnutluk duyuyorlar. Dahası, bu beyler, yalnızca kapitalizme belirleyici bir önem vermekten kaçınmakla kalmıyorlar, kapitalizmde bir bozukluk görmeyi de tümüyle reddediyorlar. Eğer bazı "kusurlar" giderilirse, belki de kapitalizm altında işler pek de kötü gitmeyecektir. Bay Krivenko'nun şu sözlerine ne buyrulur:
"Kapitalist üretim ve sanayilerin kapitalistleşmesi, hiç de manüfaktür sanayisinin içinden geçerek halktan yalnızca kopabileceği kapılar değildir. Kuşkusuz kopabilir, ama aynı zamanda da, halkın yaşamına girebilir ve tarıma ve hammaddeler sanayisine daha fazla yaklaşabilir. Buna çeşitli yollardan ulaşılabilir ve bu kapılar, ötekiler kadar, bu amaca hizmet edebilirler." (s. 161.) Bay Krivenko —bay Mihaylovski'ye kıyasla— bazı çok iyi niteliklere sahiptir; örneğin açıklık ve dobra dobralık gibi. Bay Mihaylovski'nin, konuya hiç dokunmadan çevresinde dolanarak, düzgün ve akıcı tümcelerle sayfalarca dolduracağı yerlerde, ciddi ve pratik bay Krivenko, açıkça vuruyor ve hiçbir vicdan azabı çekmeksizin, görüşlerinin tüm saçmalığını, okurun gözleri önüne sakınmadan seriyor. "Kapitalizm halkın yaşamına girebilir" — düşünün bir! Yani kapitalizm, çalışan halk üretim araçlarından ayrılmadan da olanaklıdır! îşte bu kesinlikle pek hoş! Hiç olmazsa şimdi, "halkın dostları"nın ne istedikleri konusunda tam bir açıklığa kavuştuk. Kapitalizmsiz meta ekonomisi — yalnızca, insancıl toprakbeylerinin ve liberal yöneticilerin kanatları altında barış içinde ot gibi yaşayan bir küçük-burjuvazi ile mülksüzleştirmesiz ve sömürüşüz kapitalizm istiyorlar. Ve Rusya'ya bir lütufta bulunmaya niyetlenen bir bakanlık memurunun ciddi havasıyla, kurtların [sayfa 119] doyacağı ve kuzuların postlarından olacağı planlar hazırlamaya girişiyorlar. Bu planların niteliği üzerinde bir fikir edinmek için, aynı yazarın n° 12'deki yazısına dönmeliyiz ("Bazı Aydınların Yalnızlığı Üzerine"): Bay Krivenko —anlaşılan, daha şimdiden, "pratik ekonomik sorunları çözmeye" "çağrıldığı" izlenimi altında— şöyle iddia ediyor: "Sanayinin artel ve devlet biçimi, hiç de, mevcut durumda düşünülebilecek olan bir şey değildir. Örneğin aşağıdaki plan da olanaklıdır..." Ve bir mühendisin, küçük birimler halinde (100 rubleyi aşmayan) hisselere sahip bir anonim şirketle Don bölgesinden teknik yararlanmaya ilişkin bir planda Ruskoye Bogatstvo yazıhanesini nasıl ziyarete geldiğini anlatarak devam ediyor. Planın yapıcısına bunu kabaca şöyle düzeltmesi öğütlenmiştir. "Hisseler özel kişilere değil, köy topluluklarına ait olacaktır; köy nüfusunun şirketin işletmelerinde çalıştırılan kısmı, olağan ücreti alacaklar, köy toplulukları onlara toprakla bağlarının korunacağına ilişkin güvence verecekler."
Ne idari deha, değil mi? Ne hayranlık verici bir yalınlık ve kolaylıkla, kapitalizm halkın yaşamına sokuluyor, ve bütün zararlı nitelikleri safdışı ediliyor! Bütün istenen, kır zenginlerinin topluluklar aracılığıyla hisse satın alması[58*] ve toprakla olan bağları —topraktan bir geçim sağlamaya yetmeyen (aksi halde kim "olağan ücretler"le çalışmaya gider?), [sayfa 120] ama bir insanı bulunduğu yere bağlamaya, onu yerel kapitalist işletmeye köle etmeye ve onu patron değiştirmek olanağından yoksun bırakmaya yeten bir "bağ"— güvence altına alınan "nüfusun bir kesimi"nin çalıştırılacağı işletmeden bir kâr payı almasıdır. Çok haklı olarak buna patron, kapitalist diyorum, çünkü emekçiye ücret ödeyene başka bir şey denemez.
Okur, üzerinde durmaya bile değmez gibi görünen böyle bir saçmalık üzerinde uzun uzun durduğum için belki de benden usanmış bulunuyor. Ama söylemem gerekir ki, bir saçmalık olmasına karşın, bu, incelenmesi yararlı ve zorunlu olan tipte bir saçmalıktır, çünkü Rusya'da gerçekte varolan toplumsal ve ekonomik ilişkileri yansıtmaktadır ve dolayısıyla sosyal-demokratların gelecekte uzun bir zaman uğraşmak zorunda kalacakları, ülkemizde çok yaygın olan toplumsal görüşlerden birini oluşturur. Sorun şu ki, Rusya'da feodal üretim tarzından kapitalist üretim tarzına geçiş, çalışan halk açısından, topraktan bir geçim elde edemeyen ve toprakbeyine toprak vergisi ödemeyen (bugün bile bunu ödemektedir) köylünün, başlangıçta, eski günlerde, ya bağımsız uğraşlar (örneğin arabacılık), ya da bağımsız olmayan, ama bu tip işlerin az gelişmiş olması yüzünden nispeten iyi ödeme yapılan emek biçiminde "dışarı işleri"ne başvurmak zorunda kaldığı bir duruma yolaçmıştı. Bu koşullar altında, köylülük, bugünkü duruma oranla belli bir gönenci —yüzbin soylu polis şefinin ve Rusya topraklarının henüz oluş halindeki toplayıcılarının— burjuvazinin himayesi altında barış içinde bitkisel yaşam sürdüren serilerin gönencini güvence altına almış oluyordu.
Ve "halkın dostları" bu sistemi idealize ediyor, onun karanlık yanlarını görmezlikten geliyor, düş kuruyorlar — "düş" diyoruz, çünkü, bu sistem çoktandır varolmaktan çıkmış köylü çiftçilerin toptan mülksüzleştirilmelerine yolaçan ve eski "işleri", bol miktarda sunulan "kol emeği"nin azgın sömürüsüne dönüştüren kapitalizm tarafından yokedilmiştir. [sayfa 121]
Bizim küçük-burjuva şövalyelerimiz, köylülerin toprakla "bağ"larını korumak istiyorlar; ama bu bağı sağlayan tek şeyi, sertliği istemiyorlar; ki, sertliği yıkan ve bu bağı olanaksız kılan tek şey de, meta üretimi ve kapitalizm olmuştur. Köylüyü topraktan uzaklaştırmayan, —iş, pazar için yapılırken— rekabete yolaçmayan, sermaye yaratmayan ve nüfusun çoğunluğunu ona köle etmeyen dışarı işleri istiyorlar. Toplumbilimdeki öznel yönteme bağlı kalarak, surdan bur-dan iyi olanı "almak" istiyorlar, ama elbette ki, aslında bu çocukça istek yalnızca gerçekleri görmezlikten gelen gerici hayalciliğe, yeni sistemin gerçekten ilerici, devrimci yanlarının anlaşılması ve bunlardan yararlanılmasında yeteneksizliğe ve eski yan-serf, yarı-özgür emek sistemini —sömürünün ve baskının bütün dehşetiyle dolu olan ve hiçbir kaçış olanağı vermeyen bu sistemi— sürdürecek önlemlere karşı bir sempatiye yolaçıyor.
"Halkın dostları"nı gericiler arasında sınıflandıran bu açıklamanın doğruluğunu tanıtlamak için iki örnek aktaracağım.
Moskova zemstvo istatistiklerinde bayan K. adında birinin çiftliğine ilişkin (Podolsk uyezdinde) bir tanımlamayı okuyabiliriz; bu (tanımlama değil, çiftlik), gerek Moskova istatistikçilerinin, gerekse belleğim beni yanıltmıyorsa, bay V.V.'nin (sanırım bir dergi makalesinde bu konuda yazmıştı) hayranlığını uyandırmıştı.
Bay V. Orlov, bayan K'nın bu ünlü çiftliğine "köylü çiftliğinin sağlam bir durumda olduğu yerlerde, özel toprak sahiplerinin çiftlikleri de daha iyi işletilmektedir" biçimindeki pek sevdiği tezinin "inandırıcı pratik doğrulaması" gözü ile bakmaktadır. Bu hanımın malikanesine ilişkin olarak bay Orlov'un anlattıklarından, onun, çiftliğini, kışlık ödünç un vb. karşılığında toprağını işleyen yerel köylülerin emeğiyle işlettiği anlaşılmaktadır. Hanım, bu köylülere karşı son derece müşfiktir ve onlara yardım etmektedir, öyle ki, bunlar, şimdi Volost'un en gönençli köylüleridir ve "hemen hemen yeni haşata kadar dayanmalarına (eskiden St. Nikolas gününe [sayfa 122] kadar bile dayanamıyorlardı)" yetecek ölçüde tahıla sahiptirler.
Şu soru ortaya çıkıyor: "Böyle bir düzenleme", bay N. Kablukov (c. V, s. 175) ve V. Orlov'un (c. II, s. 55-59 ve başka yerlerde) sandıklan gibi, "köylülerin ve toprak sahibinin çıkarlarının uzlaşmaz karşıtlığı”nı engeller mi? Besbelli ki hayır, çünkü, bayan K. köylülerinin emeğiyle yaşamaktadır. Dolayısıyla sömürü hiç de ortadan kalkmış değildir. Bayan K.'yi, sömürülenlere gösterdiği şefkatin arkasındaki sömürüyü göremediği için bağışlamak olanaklı olabilir, ama sözkonusu durum karşısında kendinden geçerek; bir kapitalistin bir işçiye gösterdiği şefkat karşısında vecde gelen, fabrika sahibinin işçileriyle ilgilendiği, onlara genel mağazalar, konutlar vb. sağladığı durumları aktaran batıdaki Menschen-freunde'lerin[59*] tutumunu benimseyen bir iktisatçı ve istatistikçi affedilemez. Böyle "olgu"ların varlığından (ve dolayısıyla "olanaklılığından") çıkarlar arasında hiçbir uzlaşmaz karşıtlık olmadığını çıkarmak, ağaçlar yüzünden ormanı görmemektir. Bu birinci nokta.
İkinci nokta ise şudur: Bay Orlov'un anlattıklarından öğreniyoruz ki, bayan K.'nin köylüleri, "mükemmel ürünler sayesinde (toprak sahibi hanım onlara iyi tohum vermiştir), çiftlik hayvanları edinmişlerdir" ve "bolluk içinde" çiftliklere sahiptirler. Bu "bolluk içindeki köylüler”in, "hemen hemen" değil, tamamen bolluk içinde olduklarını ve "çoğunluk"un değil, hepsinin, "hemen hemen" yeni haşata kadar değil, tam yeni haşata kadar yeterince tahıla sahip oldukları varsayalım. Bu köylülerin şimdi yeterince toprağa sahip olduklarını —şimdiki durumda ellerinde olmayan (ne güzel gönenç!) ve bayan K'den, emekle ödeme karşılığında kiraladıkları— "sığır geçişlerine ve otlaklara" sahip bulunduklarını da varsayalım. Bay Orlov, bu durumda —yani eğer köylü çiftçiliği gerçekten bolluk içinde ise— bu köylülerin, şimdiki gibi "bayan K.'nin malikanesindeki bütün işleri tümüyle, zamanında ve çabucak yapmaya" razı olacaklarına gerçekten inanıyor [sayfa 123] mu? Ya da yoksa, bu bolluk içindeki köylülerin kanını, böylesine bir ana şefkati ile emen bu nazik bayana duyulan şükran, ne de olsa otlaklar ve sığır geçişleri olmaksızın yapamayan köylülerin bugünkü durumunun umutsuzluğu kadar etkili bir dürtü mü olacaktır?
"Halkın dostları"nın fikirlerinin, özünde aynı olduğu ortadadır: Bunlar, gerçek, küçük-burjuva ideologları olarak sömürüyü ortadan kaldırmak "değil, hafifletmek isterler, çatışma değil, uzlaşma isterler. Darkafalı sosyal-demokratlara karşı böylesine şiddetle ateş püskürürken dayandıkları o geniş idealleri, toprakbeyleri ve kapitalistlerin ona iyi davranmaları koşuluyla, toprakbeylerine ve kapitalistlere karşı "görevlerini" yerine getiren "bolluk içindeki" köylüden öteye geçmez.
Bir başka örnek alalım: Bay Yujakov, "Rusya'da Halkın Toprak Mülkiyeti İçin Paylar" (Ruskaya Mıysl, 1885, n° 9) başlıklı oldukça ünlü yazısında "halkın" toprak mülkiyetinin, yani liberallerimizin terminolojisi ile, kapitalizmi ve sömürüyü dıştalayan toprak mülkiyeti türünün boyutlarının ne olması gerektiği konusundaki görüşlerini açıklamıştır. Şimdi bay Krivenko'nun verdiği kusursuz açıklamadan sonra, onun da sorunlara "kapitalizmi halkın yaşamına sokmak" açısından baktığını biliyoruz. Bay Krivenko, "halkın" toprak mülkiyetinin asgari düzeyi olarak, "tahıl yiyeceklerini ve ödemeleri"[60*] karşılayacak ölçüde verilmiş-toprağı almış, geri kalanının ise bir "geçim kapısı"nda sağlanacağını söylemiştir... Bir başka deyişle, köylünün toprakla bağının korunmasıyla, çifte sömürüye —kısmen "verilmiş-toprak" üzerindeki toprakbeyinin, kısmen de "geçim kapısı"nda kapitalistin sömürüsüne— bağımlı olacağı bir durumu kabul etmiştir. Çifte sömürüye uğrayan, ve üstelik, ezilen sınıfın bırakın [sayfa 124] zafere ulaşmayı, savaşacağına dair bütün umutları öldürerek kaçınılmaz bir biçimde yılgın ve ezik bir ruh hali doğuran yaşam koşullarına sahip küçük üreticilerin bu durumu —bu yarı-ortaçağ durumu— "halkın dostları"nın görüş ve ideallerinin nec plus ultra'sıdır. Ve sonra, Rusya'nın tüm reform-sonrası tarihi boyunca görülmemiş bir hızla gelişen kapitalizm, eski Rusya'nın bu temel direğini —ataerkil, yan-serf köylülüğü— eski yurtlarını terketmeye ve Rusya'da oradan oraya iş peşinde dolaşmaya zorlayarak, yerel "işveren"e kölelik zincirlerini kırarak ve genel olarak sömürünün, özel bir engerek tahribatından ayrı olarak sınıf sömürüsünün temelini açığa vurarak bu ortaçağ ve yarı-ortaçağ koşullarından çekip çıkarmak ve modern, salt kapitalist bir çevreye yerleştirmek üzere kökünden söktüğü zaman — kapitalizm, geri kalan yıldırılmış ve adeta sığır sürüsü düzeyine inmeye zorlanmış köylü nüfusunu yığın halinde, gitgide karmaşıklaşan toplumsal ve politik yaşamın girdabına çekmeye başladığı zaman, bizim şövalyeler, eski temel direkler devriliyor ve yokediliyor diye feryat figan etmeye başladılar. Ve eski iyi günler için feryat figan etmeyi bugün bile sürdürüyorlar, oysa bu yeni yaşam biçiminin devrimci yanını görmemek için, kapitalizmin nasıl eski sömürü rejimi ile hiçbir bağı olmayan ve onunla savaşacak bir konumda bulunan yeni bir toplumsal güç yarattığını görmemek için, kişinin kör olması gerek.
Ama "halkın dostları", mevcut sistemde herhangi bir radikal değişiklik için en küçük bir istek bile göstermiyorlar. Mevcut temele dayanan liberal önlemler onları tamamen hoşnut ediyor ve bay Krivenko böyle önlemlerin icadında, gerçekten de, yerli bir telaşe memurunun idari yeteneklerini ortaya koyuyor.
"Halk sanayimizin ayrıntılı bir incelemesi ve radikal dönüşümü"ne olan gereksinme hakkında şu iddiaları öne sürüyor: "Genel olarak konuşursak, bu sorun özel bir araştırma ve sanayilerin, halkın yaşamına uygulanabilen sanayiler" (sic!) "ile uygulanmasında ciddi engellerle karşılaşılan sanayiler olmak üzere ayrılmasını gerektirir." [sayfa 125]
Bizzat bay Krivenko, çeşitli sanayileri, kapitalistleşmemiş olanlar, kapitalistleşmeyi daha şimdiden gerçekleştirmiş olanlar ve "varlıkları için büyük-ölçekli sanayi ile çarpışabilecek olanlar" diye ayırdığı zaman, bize, böyle bir ayrımın bir örneğini vermiş oluyor.
Bu yöneticinin kararına göre, "birinci durumda, küçük-üretim özgürce varolabilir" — ama bu, dalgalanmaları ile küçük üreticileri bir burjuvazi ve bir proletarya halinde bölen pazardan bağımsız olabilir mi? Yerel pazarların genişlemesinden ve bir büyük pazar halinde kaynaşmalarından bağımsız olabilir mi? Teknik ilerlemeden bağımsız olabilir mi? Yoksa bu teknik ilerlemenin —meta üretimi altında— kapitalist nitelikte olması koşul değil midir? Yazar, son durumda, "üretimin büyük-ölçekte örgütlenmesini de" istiyor: "Açıktır ki," diyor, "burada gerekli olan da üretimin büyük-ölçekte örgütlenmesidir, gerekli olan, sabit ve döner sermaye, makineler vb., ya da bu koşulları dengeleyecek başka bir şeydir: ucuz kredi, gereksiz aracıların kaldırılması, tarımda artel biçimi ve patron kârlarından vazgeçme olanağı, güvenli bir pazar, daha ucuz motorların icadı ve öteki teknik ilerlemeler, ya da ensonu, başka yararlarla karşılanmak koşuluyla ücretlerin bir miktar azaltılması."
Bu tür bir uslamlama, sözde geniş ideallere, aslında ise basmakalıp bir liberalizme sahip olan "halkın dostları"nın çok tipik bir özelliğidir. Gördüğünüz gibi, filozofumuzun başlangıç noktası, patron kârlarından vazgeçme olanağından ve büyük-ölçekli tarım örgütlenmesinden ne daha az, ne de daha çok bir şeydir. Mükemmel. Sosyal-demokratların istedikleri de TAM budur. Ama "halkın dostları" bunu nasıl başarmak istiyorlar? Büyük-ölçekli üretimi patronlar olmaksızın örgütlemek için, her şeyden önce, toplumsal ekonominin meta örgütlenmesini ortadan kaldırmak ve onun yerine, üretimin, bugün olduğu gibi pazar tarafından değil de, üreticilerin kendileri tarafından düzenlendiği ve üretim araçlarına özel kişilerin değil de, bütün toplumun sahip olduğu ortaklaşa, komünist örgütlenmeyi koymak gerekir. Özel maledinme [sayfa 126] biçiminden ortaklaşa maledinme biçimine böyle bir geçişin, önce üretim biçiminin değiştirilmesini, küçük üreticilerin ayrı, küçük, tek başına üretim süreçlerinin bir tek toplumsal üretici süreç halinde birleştirilmesini gerektirdiği, tek sözcükle, tam da kapitalizmin yarattığı maddi koşulları gerektirdiği ortadadır. Ama "halkın dostları" hiç de kapitalizme dayanmak niyetinde değillerdir. O halde nasıl hareket etmeyi öneriyorlar? Bunu söylemiyorlar. Meta ekonomisinin kaldırılmasının sözünü bile etmiyorlar: Anlaşılan, geniş idealleri bu toplumsal üretim sisteminin sınırlarını pek aşamamak-tadır. Üstelik, patron kârlarının kaldırılması için, "kârlarını" tam da üretim araçlarını tekellerine almış olmalarından ötürü elde eden patronların mülksüzleştirilmeleri gerekli olacaktır. Ve anayurdumuzun bu temel direklerini mülksüzleştirmek için, burjuva rejime karşı, devrimci bir halk hareketi, yalnızca bu rejimle hiçbir bağı olmayan işçi sınıfı proletaryasının[61*] yapabileceği bir hareket gereklidir. Ama "halkın dostları" savaşımı hiç de akıllarından geçirmiyorlar ve bizzat patronların idari organlarından ayrı olarak, başka tipte halk adamlarının da var ve gerekli olabileceğinden kuşku bile duymuyorlar. Açıktır ki, "patronların kârı"na karşı herhangi bir ciddi önlem almaya biraz olsun niyetleri yoktur. Bay Krivenko yalnızca düşünmeden laf etmiştir. Ve hemen de kendisini düzeltmiştir: Neden olmasın, "patron kârlarından vazgeçme olanağı" gibi bir şey —"başka bir şeyle", yani krediler, örgütlü pazarlama, teknik ilerlemeler — ile "dengelenebilir". Böylece her şey çok hoşnut edici bir biçimde düzenlenmiş oluyor: Patron beyler açısından çok saldırgan bir işlem olan kutsal "kâr" hakkını kaldırmak yerine, yalnızca, kapitalizme daha iyi savaşım silahları sağlayacak olan ve yalnızca bizim küçük "halk" burjuvazisini güçlendirecek, sağlamlaştıracak ve geliştirecek olan yumuşak, liberal önlemler ortaya çıkıyor. Ve, "halkın dostları"nın yalnızca bu küçük-burjuvazinin çıkarlarının şampiyonluğunu yaptığı yolunda hiç kuşku [sayfa 127] bırakmamak istercesine, bay Rrivenko, şu olağanüstü açıklamayı ekliyor: Patron kârlarının kaldırılmasının "ücretlerde bir azalma ile" "dengelenebileceği" ortaya çıkmaktadır!!! İlk bakışta bu tam bir laf salatası gibi görünebilir. Ama hayır. Bu, küçük-burjuva fikirlerin tutarlı bir uygulamasıdır. Yazar, büyük ve küçük sermaye arasında savaşım gibi bir olgu gözlemlemekte ve gerçek bir "halkın dostu" olarak, kuşkusuz, küçük ... sermayenin yanını tutmaktadır. Küçük kapitalistin en güçlü silahlarından birinin ücret indirimi olduğunu da duymuştur — bu, işgününün uzatılmasına koşut olarak, Rusya'daki pek çok sanayide çok iyi biçimde gözlemlenmiş ve doğrulanmış bir olgudur. Ve böylece, ne pahasına olursa olsun, küçük... kapitalistleri kurtarmak isteyen bay Krivenko, "başka yararlarla karşılanmak koşuluyla ücretlerde bir miktar azaltma" önermektedir? Başlangıçta "kârları" için bazı tuhaf şeyler söylenen patron beylerin kaygılanmasına gerek yoktur. Sanırım, patronlara karşı ücretlerde bir azaltma ile savaşmayı düşünen bu parlak yöneticiyi maliye bakanı makamına oturtmayı pek isterlerdi.
Herhangi bir pratik soru ile uğraşmaya başlar başlamaz, Ruskoye Bogatstvo'nun insancıl ve liberal yöneticilerinden safkan burjuvazinin nasıl başını uzattığına ilişkin bir başka örnek daha aktarılabilir. Ruskoye Bogatstvo, n°12'deki "İçişler Tarihçesi" başlıklı makale tekel konusunu ele almaktadır.
Yazar şöyle diyor: "Tekel ve sendika, gelişmiş sanayinin idealleri işte bunlardır." Ve, Rusya'da "kapitalistler arasında keskin bir rekabet" olmamasına karşın, burada da bu kuruluşların ortaya çıkışına şaştığını belirterek devam ediyor. "Ne şeker sanayisi, ne de petrol sanayisi henüz büyük ölçüde gelişmiştir. Buradaki şeker ve gazyağı tüketimini, öteki ülkelerinkiyle karşılaştırırsak, kişi başına düşen tüketimin önemsizliği, bu malların tüketimlerinin, hâlâ hemen hemen rüşeym halinde olduğunu gösterir. Öyle görünüyor ki, bu sanayi dallarının gelişmesi için daha çok geniş bir alan vardır ve bunlar hâlâ geniş miktarda sermaye emebilirler." [sayfa 128]
İş pratik bir soruya gelir gelmez, yazarın, Ruskoye Bogatstvo'nun iç pazarın daralmasına ilişkin gözde görüşünü unutması tipiktir. Bu pazarın, hâlâ, daralma değil, çok büyük bir gelişme umuduna sahip olduğunu kabul etmek zorunda kalmıştır. Bu sonuca, tüketimin daha büyük olduğu batı ile yapılan bir karşılaştırmadan varmaktadır. Tüketim orada neden daha yüksektir? Kültür daha yüksek bir düzeyde olduğu için. Ama bu kültürün maddi temeli, kapitalist tekniğin gelişmesi, insanları birbirleriyle daha sık ilişki içine sokan ve ayrı ayrı yerlerin ortaçağ yalıtımını parçalayan meta ekonomisi ve değişimdeki büyüme değil de nedir? Örneğin Büyük Devrimden önce, yarı-ortaçağ köylülük, hâlâ, sonal olarak bir kırsal burjuvazi ve bir proletaryaya bölünmemişken, Fransa'daki kültür, bizimkinin üstünde olmayan bir düzeyde değil miydi? Ve eğer yazar, Rus yaşamını daha yakından incelemiş olsaydı, örneğin kapitalizmin, gelişmiş olduğu yerlerde köylü nüfusun gereksinmelerinin, salt tarımsal bölgelerdekinden çok daha yüksek olduğunu görmeden geçemeyecekti. Bu, elzanaatı sanayilerimizin nüfusun tüm yaşamı üzerine sınai bir damga vuracak ölçüde geliştiği bütün durumlarda, elzanaatı sanayimizi araştıran herkes tarafından ittifakla belirtilmektedir.[62*]
"Halkın dostları" böyle "önemsiz şeyler"e hiç dikkat etmiyorlar, çünkü onların açısından, bunun açıklanması, "yalnızca" kültür ya da genel olarak yaşamın büyüyen karmaşıklığıdır, ve onlar bu kültürün ve karmaşıklığın maddi temelini araştırmıyorlar bile. Oysa eğer en azından kırlarımızın ekonomisini incelemiş olsalardı, iç pazarı yaratan şeyin, köylülüğün bir burjuvazi ve bir proletarya halinde parçalanması olduğunu kabul etmek zorunda kalacaklardı.
Pazarın büyümesinin, hiç de burjuvazinin büyümesi anlamına gelmeyeceğini düşünüyor olmalılar. Yukarda sözü geçen iç politika tarihçisi şöyle devam ediyor: "Genel olarak [sayfa 129] üretimin düşük gelişme düzeyi ve girişim ve girişkenlik yokluğu karşısında, tekel, ülkenin güçlerinin gelişmesini daha da geciktirecektir." Yazar, tütün tekelinden sözederken, bunun "halk dolaşımından 154.000.000 ruble alacağını" hesaplıyor. Ekonomik sistemimizin temelinin, her yerde olduğu gibi, burada da, lideri burjuvazi olan meta ekonomisi olduğu gerçeği tümüyle gözden kaçırılmıştır. Ve yazar, tekelin engellediği burjuvaziden sözedeceği yerde, "ülke"den sözetmektedir; metadan, burjuva dolaşımından sözedeceği yerde, "halk"[63*] dolaşımından sözetmektedir. Bir burjuva, ne kadar büyük olursa olsun, bu terimler arasındaki farkı asla ayırdedemez. Bu farkın gerçekte ne kadar açık olduğunu göstermek için, "halkın dostları"nın gözünde bir otorite olan bir dergiden, yani Oteçestveniye Zapiski'den aktarma yapacağım. Bu derginin, 1872 tarihli 2. sayısında, "Plütokrasi ve Temeli" başlıklı makalede şunları okuyoruz:
"Marlo'ya göre plütokrasinin en önemli özelliği, liberal bir hükümet biçimine ya da her durumda kazanma özgürlüğü ilkesine olan sevgisidir. Eğer bu özelliği ele alır ve sekiz ya da on yıl önce durumun ne olduğunu anımsarsak, liberalizm bakımından dev adımlar attığımızı göreceğiz. ... Hangi gazeteyi ya da dergiyi ele alırsanız alın, bunların hepsi azçok demokratik ilkeleri temsil ediyor görünmektedir, hepsi halkın çıkarlarının peşindedir. Ama bu demokratik görüşlerin yanısıra ve hatta bunlar paravan edilerek" (buna dikkat) "tekrar tekrar, isteyerek ya da istemeyerek, plütokratik emeller güdülmektedir."
Yazar, örnek olarak, St. Petersburg ve Moskova tüccarlarının maliye bakanına sundukları ve "Rusya'nın mali durumunu tek verimli öğe olan özel girişimin, olanaklı olan en geniş biçimde yayılmasına dayandırdığı" için Rus burjuvazisinin bu en saygıdeğer bölümünün kendisine duydukları şükranları ifade eden bildiriyi aktarıyor. Ve makalenin yazarı şu sonuca varıyor: "Plütokratik öğeler ve eğilimler kuşkusuz [sayfa 130] toplumumuzda vardır, hem de bol miktarda."
Gördüğünüz gibi, uzak geçmişteki öncelleriniz, (bay Yujakov'un keşfettiği gibi, "halk" üretimi için barışçı ve uygun gelişme yolları açmış olması gereken, ama aslında yalnızca bir plütokrasinin gelişme yollarını açan) büyük kurtarıcı Reformun etkilerinin hâlâ canlı ve taze olduğu dönemde, Rusya'daki özel girişimin plütokratik, yani burjuva niteliğini kendileri de kabul etmek zorunda kalmışlardı.
Bunu neden unuttunuz? "Halk" dolaşımından ve "girişim ve girişkenlik" sayesinde "ülkenin güçleri"nin gelişmesinden sözederken, bu gelişmenin uzlaşmaz karşıt niteliğine, bu girişimin ve girişkenliğin sömürücü niteliğine neden değinmiyorsunuz? Tekellere ve benzeri kuruluşlara karşı muhalefet elbette ifade edilebilir ve edilmelidir, çünkü bunlar, kuşkusuz, çalışan halkın durumunu kötüleştirirler; ama unutulmamalıdır ki, bütün bu ortaçağ prangalarının yanısıra, çalışan halk daha da güçlü, modem, burjuva prangalara da vurulmuştur. Kuşkusuz, tekellerin kaldırılması tüm "halk" için yararlı olacaktır, çünkü burjuva ekonomisi, ülkenin ekonomik yaşamının temeli haline gelince, ortaçağ sisteminin bu kalıntıları, yalnızca, kapitalist dertlere daha da acı olan ortaçağ dertlerini eklerler. Kuşkusuz, burjuva toplumunu, ona miras kalan yan-feodal prangalardan kurtararak, işçi sınıfının ellerinin bağını çözmek için, onun burjuvaziye karşı savaşımını kolaylaştırmak için, bunların kesinlikle ortadan kaldırılması gerekir — ve bu ne kadar daha hızlı ve ne kadar daha radikal bir biçimde olursa, o kadar iyi olur,
İşte, her şeyi kendi adıyla çağırarak —tekellerin ve her türlü öteki ortaçağ kısıtlamalarının (Rusya'da bunların adı lejyondur) kaldırılmasının burjuva sisteme karşı savaşımını kolaylaştırmak üzere işçi sınıfına kesinlikle gerekli olduğunu söyleyerek— böyle konuşmak gerekir. Hepsi bu kadar. Yalnızca tüm "halk"in ortaçağa ait, feodal kuruluşlara karşı çıkar birliğini görüp de, bu "halk"ın içindeki burjuvazi ve proletarya arasındaki derin ve uzlaşmaz düşmanca karşıtlığı ancak bir burjuva unutabilir. [sayfa 131]
Sırası gelmişken belirtelim: "Halkın dostları", örneğin kırın gereksinmelerine ilişkin olarak aşağıdaki gibi sözler ederlerken, yukarıdaki durumun onları utandıracağını düşünmek saçma olur.
Bay Krivenko bize şunları bildiriyor: "Birkaç yıl önce, bazı gazeteler, kırın hangi mesleklere ve hangi tipte aydınlara gereksindiğini tartıştıkları zaman, listenin çok uzun ve çeşitli bir liste olduğu ve hemen hemen her mesleği kucakladığı ortaya çıktı: Kadın ve erkek doktorların ardından sağlık memurları geliyordu, sonra avukatlar, ardından öğretmenler, kütüphaneciler, kitapçılar, tarımcılar, ormancılık uzmanları ve genel olarak tarım uzmanları, en çeşitli dallarda teknisyenler (bugüne kadar hemen hemen dokunulmamış çok geniş bir alan), kredi kuruluşlarının, eşya depolarının örgütleyicileri ve yöneticileri vb. geliyordu."
Örneğin etkinlikleri ekonomik alanla doğrudan ilgili olan "aydınlar"ı (??), bütün o orman uzmanlarını, tarım uzmanlarını, teknisyenleri vb. ele alalım. Bu insanlara kırda nasıl da bir gereksinme var! Ama HANGİ kırda? Söylemeye gerek yok ki, toprak sahiplerinin kırında, "tasarruf sahibi olan ve bay Krivenko'nun "aydınlar" demeyi pek sevdiği bütün bu "teknisyenler"in hizmetlerini ödeyebilecek olan girişimci mujiklerin kırında. Bu kır, gerçekten de çoktandır teknisyenlere, krediye, dükkanlara susamıştır: Tüm ekonomik yazınımız bunu kanıtlamaktadır. Ama bir de çok daha büyük bir başka kır vardır, ve bu kırı biraz daha sık düşünmek "halkın dostlarına zarar vermeyecektir! Bu, yıkıma uğramış, pejmürde, yolunmuş, yalnızca "aydınlar"ın emeğini ödeyecek "tasarrufa" sahip olmamakla kalmayıp, kendilerini açlıktan ölmekten kurtarmaya yetecek ekmeğe bile sahip olmayan köylülerin kırıdır. Ve eşya depolarıyla yardım etmek istediğiniz kır, bu kırdır. Bizim tek atı olan ve atı olmayan köylülerimiz buralara ne koyacaklardır? Elbiselerini mi? Bunları daha 1891'de, o zamanlar sizin insancıl ve liberal reçetenizi gerçekleştirerek evlerinde, meyhanelerinde ve dükkanlarında düzenli "eşya depoları" kurmuş olan kırsal ve kentsel kulaklara [sayfa 132] rehin verdiler. Onlara kalan tek şey "kollan"dır; ama Rus bürokratları bile, şimdiye dek, bu tür bir meta için "eşya depoları" icat etmeyi başaramamışlardır. ...
Bu "demokratlar"m kesin bayağılığının, köylülük arasındaki teknik ilerleme konusundaki duygusallıklarından ve tam da bu "köylülük"ün toptan mülksüzleştirilmesine gözlerini kapamalarından daha çarpıcı bir kanıtını düşünmek zor olacaktır. Örneğin Ruskoye Bogatstvo, n° 2'de ("Denemeler", kesim XII), bay Karişev, liberal bir avanağın şevkiyle köylü çiftçiliğindeki "yetkinleştirme ve iyileştirme" Örneklerinden —"köylü çiftliklerinde" Amerikan yulafı, Vasa çavdarı, Clydesdale yulafı vb. gibi "gelişkin tohum türlerinin yayılması" örneklerinden— sözediyor. "Bazı yerlerde, köylüler, tohum için özel yerler ayırırlar ve dikkatli bir çift sürmeden sonra seçilmiş tahıl örneklerini elle ekerler." "Gelişmiş aletler ve makineler alanında"[64*] kültivatörler, hafif pulluklar, harman dövme makineleri, harman savurma makineleri, tohum ayırıcılar gibi "çok daha çeşitli icatlar"a işaret edilmiştir. "Çok daha fazla çeşitte gübrelere" —fosfatlı gübre, tutkal artıkları, güvercin gübresi vb.— değinilmiştir. "Muhabirler, köylerde, fosfatlı gübre satışı için yerel zemstvo dükkanlarının açılması zorunluluğunu ısrarla belirtmektedirler" — ve bay V.V.'nin Köylü Tarımındaki İlerici Eğilimler adlı kitabından (bay Krivenko da bu kitaba atıfta bulunmaktadır) aktarmalar yapan bay Karişev, bütün bu dokunaklı ilerlemelerden neredeyse aşka gelecek kadar etkilenmektedir.
"Yalnızca kısaca verebildiğimiz bu raporlar, yüreklendirici ama aynı zamanda da üzücü bir etki yapmaktadır. ... Yüreklendirici, çünkü bu yoksullaşmış, borca batmış, pek çoğu ata sahip olmayan insanlar, var güçleriyle çalışıyorlar, umutsuzluğa kapılmıyorlar, işlerini değiştirmiyorlar; geleceklerinin, güçlerinin, zenginliklerinin, toprakta, onun [sayfa 133] gereken biçimde işlenmesinde yattığını anlayarak toprağa bağlı kalıyorlar." (Ya, elbette! Söylemeye gerek yok ki, fosfatlı gübreyi, tohum ayırıcılarını, harman dövme makinelerini ve Clydesdale yulaf tohumunu satın alan tam da bu yoksullaşmış ve atı olmayan mujiktir. O, sanda simplicitas![65*] Ve bunu yazan, kolejli bir küçük hanım değil, bir profesör, bir ekonomi politik doktorudur. Hayır, ne derseniz deyin, bunun tek nedeni kutsal saflık olamaz.) "Toprağın gereken biçimde işlenmesini başarma yollarını heyecanla arıyorlar, yeni yollar, ekim yöntemleri, tohumlar, aletler, gübreler, onları besleyen toprağa verimlilik katacak ve ergeç karşılık olarak yüz katını verecek olan her şeyi arıyorlar. ...[66*] Üzücüdür, çünkü", (yoksa bu "halkın dostu"nun hiç olmazsa burada, toprağın girişimci mujiklerin elinde yoğunlaşmasına, sermayeye, gelişmiş çiftliğin temeli haline dönüştürülmesine eşlik eden ve yolaçan köylülüğün toptan mülksüzleştirilmesine — bütün bu harman dövme makinelerini, tohum ayırıcılarını ve harman savurma makinelerini kullanan yerli "girişim"in başarısını yaratan "özgür" ve "ucuz" "kollan" pazara fırlatan mülksüzleştirmeye değineceğini mi sanıyorsunuz? — Yok öyle şey!) "çünkü ... harekete geçmesi gerekenler bizleriz. Çiftliğini iyileştirmeye çalışan mujiğe yardımımız hani? Elimizde bilim ve yazın, sergi yerleri, eşya depoları, komisyon acenteleri var." (Evet beyler, işte onları böyle koyuyor yanyana: "bilim" ve "komisyon acenteleri" ... "Halkın dostları"nı sosyal-demokratlarla savaşırlarken incelememek gerek, çünkü bunlar böyle durumlarda, "babalarının idealleri"nin eskilerinden [sayfa 134] dikilmiş bir üniforma giyerler; onları günlük yaşamın işlerini ayrıntısıyla tartışırlarken, günlük giysileri içinde incelemeli. O zaman bu küçük-burjuva ideologlarının tam rengini ve çeşnisini elde edersiniz.) "Mujiğin elinde böyle bir şey var mıdır? Bunların ilk adımları vardır elbette, ama nasılsa bunlar pek yavaş gelişmektedir. Mujik bir örnek istiyor — deney tarlalarımız, model çiftliklerimiz nerede? Mujik yazılı bilgi istiyor — herkesçe anlaşılır tarım yazınımız nerede?... Mujik gübre, alet, tohum arıyor — bütün bu şeyler için zemstvo dükkanlarımız, toptan alım, satım ve dağıtım kolaylıklarımız nerede? ... Kendi özel girişimlerinde ya da zemstvoların hizmetinde çalışan eylem adamları, neredesiniz? İlerleyin ve çalışın, bunun zamanı çoktandır geldi ve
Rus halkı, içten teşekkürlerini,
Sunacak size, ödül gibi!"[55]
N. Karişev (Ruskoye Bogatstvo, n° 2, s. 19)
İşte, küçük-burjuva ilerlemeleri içinde coşan, "halk" küçük-burjuvazisinin dostları!
"Köylülüğü" uyumlu bir türdeş, tek bir bütün olarak betimlemenin saçmalığına inanmak için, bütün bu ilerlemenin burjuva niteliğine inanmak için, kırsal ekonomimizin tahlili bir yana, modern ekonomik tarihimizde bu çarpıcı olgunun —yani, "köylülüğün" büyük ölçüde mülksüzleştirilmesine koşut olarak köylü tarımındaki herkesin değindiği ilerlemenin— gözlemlenmesi yeterlidir diye düşünülecektir! Ama "halkın dostları" bütün bunlara kulaklarını tıkıyorlar. Eski toplumsal-devrimci Rus narodizminin iyi özelliklerini yitirip, onun en ağır hatalarından birine —köylülük içindeki uzlaşmaz sınıf karşıtlığını anlamayı başaramayışlarına— sıkıca sarılıyorlar.
Hurviç yerinde olarak şöyle diyor: "Yetmişlerin narodniği, bizzat köylülük saflarındaki uzlaşmaz sınıf karşıtlığı konusunda hiçbir fikre sahip değildi, bu uzlaşmaz karşıtlığı, [sayfa 135] tümüyle, 'sömürücü' —kulak ya da miroyed— ve onun kurbanı komünist ruhla dolu olan köylü arasındaki ilişkilere indirgiyordu.[67*] Bu evrensel düşü alaycı gülümsemesiyle karşılayan Gleb Uspenski, kuşkuculuğunda yalnız kalıyordu. O, köylülük konusundaki eksiksiz bilgisi ve görüngülerin ta içine işleyen olağanüstü usta yeteneğiyle, bireyciliğin, yalnızca tefeci ve borçlu arasında değil, geniş ölçüde köylüler arasında da ekonomik ilişkilerin temeli haline geldiğini görebilmişti. Bkz: "Bir Kalıba Sokmak ("Ravneniye pod odno") başlıklı yazısı, Ruskoye Mıysl, 1882, n° 1." (Op. cit, s. 106.)
Altmışlarda ve yetmişlerde, kırsal ekonomiye ilişkin nispeten doğru bilgilerin çok kıt olduğu bir zamanda ve köylülükteki farklılaşmanın henüz bu kadar belirgin hale gelmemiş olduğu bir zamanda, bu düşe kapılmak hoşgörülebilir ve doğaldır da, ama bugün bu farklılığı görmemek için insanın gözlerini kasten kapaması gerekir. Özellikle son zamanlarda, köylülüğün yıkımı, doruğuna ulaşmış gibi görünürken, her yerden, köylü tarımındaki ilerici eğilimlere ilişkin bir sürü söz duyulması son derece tipiktir. Bay V.V. (gene çok kesin bir "halkın dostu") bu konuda koca bir kitap yazmıştır. Ve olgulara ilişkin bir kusurdan dolayı onu suçlayamazsınız. Tersine, köylülüğün teknik ve fenni tarım yönünden ilerlemesi kuşku duyulmaz bir olgudur, ama köylülüğün topluca mülksüzleştirilmesi olgusu da öyledir. Ve işte —"halkın dostları" tüm dikkatlerini, "mujik"in heyecanla, kendisini besleyen toprağı gübrelemesine yardımcı olacak yeni ekim yöntemleri araması olgusunda yoğunlaştırıyorlar— madalyonun öteki yüzünü, yani tam da bu "mujik"in heyecanla topraktan koparılmasını gözden kaçırıyorlar. Gerçeklere doğrudan bakmamak için, köylünün ayrılmakta olduğu toprağın sermayeye dönüştürülmesi sürecine, bir iç pazarın yaratılma sürecine tanık olduklarını farketmemek için, devekuşları gibi kafalarını kuma gömüyorlar.[68*] Köy topluluğumuz içindeki bu iki [sayfa 136] karşıt sürecin varlığını çürütmeye kalkmak, bunları toplumumuzun burjuva niteliğinden başka bir şeyle açıklamaya kalkmak! Bu kadarı da fazla! Allaha şükretmek ve insancıl ve yardımsever sözler döktürmek, onların "biliminin", onların tüm politik "etkinliklerinin" başı ve sonudur.
Ve hatta, mevcut düzenin bu ılımlı, liberal yamalanmasını düzenli bir felsefe düzeyine yükseltmektedirler. Bay Krivenko, derin bir havayla şöyle diyor: "Küçük, gerçek etkinlik, büyük etkinliksizlikten çok daha iyidir." Ne yeni, ve ne zekice bir şey! Üstelik, "küçük etkinlik hiç de küçük amaçla aynı anlama gelmez" diyerek devam ediyor. Ve bu küçük iş, "uygun ve iyi" bir duruma geldiği zaman, böyle bir "etkinlik genişlemesi"nin örneği olarak bir hanımın yaptığı şu çalışmaları aktarıyor: okullar açma; köylüler arasında hilekar dava vekillerini safdışı eden avukat etkinlikleri; kentten kente dolaşan mahkemelere, eyaletlere kadar eşlik eden ve savunma vekili olarak hareket eden avukatlara ilişkin plan; ve son olarak, daha önce işitmiş olduğumuz elzanaatçılan için eşya depoları örgütlenmesi: Bu durumda etkinliğin (büyük bir amaç boyutlarına ulaşarak) genişlemesi "en etkin merkezlerdeki zemstvoların ortak çabalarıyla" eşya depolan açmak olacaktır.
Elbette bütün bunlar çok yüksek, insancıl ve liberal şeylerdir — "liberal”dir, çünkü bunlar, burjuva ekonomik sistemi bütün ortaçağ engellerinden kurtaracak ve böylece, işçinin, kuşkusuz bu tür önlemlerden zarar görecek yerde kuvvetlenecek olan sistemin kendisi ile savaşmasını kolaylaştıracaktır; tüm liberal Rus basınında çoktandır bütün bunları okumaktayız. Eğer Ruskoye Bogatstvo'daki beyler bizi zorlamamış olsalardı, bunlara karşı çıkmaya değmezdi; bu "alçakgönüllüce liberalizm başlangıçlarını" sosyal-demokratlara KARŞI ileri sürmeye ve ders olsun diye, bir yandan da onları "babalarının ideallerini" reddetmekle suçlamaya başladılar. [sayfa 137]
Durum bu olunca, böyle alçakgönüllüce ve kılı kırk yaran liberal (yani burjuvaziye hizmet eden) etkinliğe ilişkin öneriler ve telkinlerle sosyal-demokratların karşısına çıkmak en azından gülünçtür demek zorundayız. Babalarımıza ve onların ideallerine gelince, belirtmek gerekir ki, Rus narodniklerinin eski teorileri, ne kadar hatalı ve hayalci olursa olsun, her durumda böyle "alçakgönüllüce liberalizm başlangıçlarının" KESİNLİKLE karşısındaydı. Bu son deyimi bay Mihaylovski'nin "K. Marx'ın Kitabının Rusça Baskısı Üzerine" yazısından (Oteçestveniye Zapiski, 1872, n° 4) aldım — bu (bugünkü yazılarına oranla) çok canlı ve hareketli bir biçemle yazılmış ve genç liberallerimizi gücendirmeme önerisine şiddetle karşı çıkan bir yazıdır.
Ama bu çok önceydi, o kadar önce ki, "halkın dostları" onu tümüyle unutmayı başarmışlar ve politik kuruluşların materyalist eleştirisi yapılmadığı zaman ve modem devletin sınıf niteliği anlaşılmadığı zaman, politik radikalizmden politik oportünizme geçmeye bir adım kaldığını taktikleriyle parlak bir biçimde sergilemişlerdir.
İşte bu oportünizme ilişkin birkaç örnek:
Bay Yujakov şöyle söylüyor: "Devlet malları bakanlığının tarım bakanlığına dönüştürülmesi, ekonomik gelişmemizin seyrini derinden etkileyebilir, ama memurların yer değiştirmesinden başka bir sonuç da vermeyebilir." (Ruskoye Bogatstvo, n° 10.)
Dolayısıyla her şey kimin "çağrılacağına" bağlıdır — "halkın dostları" mı, yoksa toprakbeyleri ve kapitalistlerin çıkarlarını temsil edenler mi? Çıkarların kendisine ise dokunmaya gerek yok.
Aynı bay Yujakov, aynı yazıda "Ekonomik açıdan zayıf olanların ekonomik açıdan güçlü olanlardan korunması, devlet müdahalesinin ilk doğal görevidir" diye devam ediyor ve Ruskoye Bogatstvo, n° 2'deki iç politika tarihçisi de aynı sözlerle onu destekliyor. Ve bu iyilikseverlik saçmalığına[69*] ilişkin [sayfa 138] yorumunun, değerli arkadaşları, batı Avrupa liberal ve radikal küçük-burjuva ideologlarının yorumuyla aynı olduğunda hiç kuşku bırakmamak için hemen ekliyor:
"Gladstone'un toprak yasaları,[56] Bismarck'ın işçi sigortası, fabrika denetimi, bizim köylü bankası fikri, göçün örgütlenmesi, kulaka karşı önlemler — bütün bunlar, ekonomik açıdan zayıf olanların korunması için, bu aynı devlet müdahalesi ilkesini uygulama çabalarıdır."
Bu sözler hiç olmazsa açık olma meziyetine sahiptirler. Yazar, sözünü sakınmadan, Gladstonelar ve Bismarcklar gibi, mevcut toplumsal ilişkilere bağlı kalmak istediğini; onlar gibi, günümüz toplumuyla (burjuva toplumu — yazar, Gladstonelar'ın ve Bismarcklar'ın batı Avrupalı izleyicilerinin anladığından daha başka bir şey anlamıyor bundan) savaşmak değil, onu yamamak ve onarmak istediğini söylüyor. Bununla tam bir uyum içinde olan temel teorik ilkeleri ise, temeli bugünkü toplumda olan ve onun egemen sınıflarının çıkarlarını koruyan bir organa —devlete— bir reform aleti gözü ile bakmalarıdır. Devletin her şeye kadir ve bütün sınıfların üstünde olduğuna kesinlikle inanmakta ve yalnızca çalışan halka "yardım etmek"le kalmayıp, (bay Krivenko'dan duyduğumuz gibi) gerçek ve uygun bir sistem yaratacağını da ummaktalar. Ama elbette bu durumda, onlardan, bu gerçek küçük-burjuva ideologlarından, başka bir şey beklenemez. Çünkü, küçük-burjuvazinin temel ve tipik özelliklerinden biri de —sırası gelmişken belirtelim, onu gerici bir sınıf yapan bir özellik— bizzat üretim koşullarından dolayı birleşmemiş ve yalıtılmış ve belli bir yere, belli bir sömürücüye bağlanmış olan küçük üreticilerin acısını çektikleri ve bazan en az proleter kadar acısını çektikleri sömürünün ve baskının sınıf niteliğini anlayamamalarıdır; burjuva toplumda devletin de bir sınıf devleti olmak zorunda olduğunu anlayamamaktadırlar.[70*] [sayfa 139]
Çok değerli "halkın dostları", o halde neden şimdiye kadar —ve tam da bu kurtarıcı Reformdan bu yana özel bir enerjiyle— hükümetimiz yalnızca burjuvaziyi ve kapitalizmi "desteklemiş, korumuş ve yaratmıştır"? Bu mutlak, sözde sınıflar-üstü hükümetin böylesine yakışıksız davranışı, neden tam da, ülkenin iç yaşamında meta ekonomisinin, ticaretin ve sanayinin gelişmesiyle nitelenen bir tarihsel döneme raslamıştır? Bu son değişikliklerin toplumun çok derinlerinde olmasına, öyle ki hükümetin bunların farkına bile varmamasına ve önlerine sayısız engeller çıkarmasına karşın ve bu aynı "mutlak" hükümetin, iç yaşamın başka koşullarında, başka bir sınıfı "desteklemesine", "korumasına" ve yaratmasına karşın, niçin iç yaşamdaki bu değişiklikleri sonuç, hükümetin siyasetini ise neden sayıyorsunuz?
Ah, "halkın dostları" böyle sorularla hiç ilgilenmezler! Bütün bunlar, gördüğümüz gibi, materyalizmdir, diyalektiktir, "hegelcilik"tir, "gizemcilik ve metafizik"tir. Onlar yalnızca sanıyorlar ki, eğer bu hükümete yeterince kibar ve yeterince boyun bükerek yalvarırsanız, her şeyi düzeltecektir. Boyun bükmeye gelince, Ruskoye Bogatstvo'nun hakkını vermek gerek: Gerçekten de Rus liberal basını arasından bile, en küçük bir bağımsızlık gösterme yeteneksizliğiyle sivrilmiştir. Kendiniz değerlendirin:
"Tuz vergisinin kaldırılması, baş-vergisinin kaldırılması ve toprak bedeli ödemelerinin[57] azaltılması" bay Yujakov tarafından "halk çiftçiliği için önemli bir rahatlama" olarak tanımlanmaktadır. Evet, elbette! Ama tuz vergisinin kaldırılmasına bir dizi yeni dolaylı verginin konması ve eski vergilerdeki bir artış eşlik etmemiş miydi? Baş-vergisinin kaldırılmasına eski devlet köylülerini de bedel ödeme temeline dayandırmak kisvesi altında bunların yaptıkları ödemelerdeki [sayfa 140] bir artış eşlik etmemiş miydi? Bedel ödemelerindeki ünlü azaltmadan sonra (hükümet bununla bedel verme işlemlerinde sağladığı kârı bile köylülere geri vermemiştir), şimdi bile, ödemelerle topraktan gelen gelir arasında bir ayrılık, yani feodal bağışıklık vergisinin [guitrent] doğrudan bir kalıntısı mevcut değil midir? Boş verin! Önemli olan, gördüğünüz gibi "ilk adım"dır, "ilke"dir. Geri kalanına gelince ... geri kalan için daha sonra yalvarabiliriz!
Ama bunlar yalnızca çiçeklerdir. Şimdi meyvesine gelelim.
"Seksenler, halkın yükünü hafifletti" (yani yukardaki önlemlerle!) "ve böylece onları kesin yıkımdan kurtardı."
Bu, utanmazca boyun eğişi ile örnek oluşturan, ancak örneğin bay Mihaylovski'nin hâlâ bir proletarya yaratmak zorunda olduğumuz yolundaki yukarda aktarılan sözleriyle yanyana konabilecek bir tümcedir. Bununla ilgili olarak insan, Şçedrin'in Rus liberalinin[58] evrimine ilişkin zekice tanımını anımsamadan edemiyor! Bu liberal, yetkililerden "olanaklı olduğu kadar" reform bahşetmelerini rica etmekle işe başlıyor, sonra "eh, hiç olmazsa bir şeyler" için yalvararak devam ediyor ve "ne kadar aşağılık olursa olsun, herhangi bir şeyin" tarafını ebediyen ve sarsılmaz bir biçimde tutarak bitiriyor. Hükümetin önce bir seyyar satıcı cimriliği, sonra da bir seyyar satıcı korkaklığı tavrını gösterdiğini, milyonlarca insanı etkileyen bir kıtlığın izlenimleri taze iken hükümetin halkı kesin yıkımdan kurtardığını yazılı olarak söyledikleri zaman, "halkın dostları" için bu ebedi ve sarsılmaz tutumu benimsediklerini söylemekten başka ne denebilir!! Köylülüğün daha da hızlı mülksüzleştirilmesiyle göze çarpan birkaç yıl daha geçecek, hükümet bir tarım bakanlığı kurulmasına ek olarak, bir ya da iki dolaysız vergiyi kaldıracak ve birkaç yeni dolaylı vergi koyacak; sonra kıtlık 40 milyon insanı etkileyecek — ve bu beyler aynı eski biçimde yazacaklar: Görüyorsunuz, 50 milyon değil, 40 milyon açlıktan kırılıyor, bunun nedeni, hükümetin halkın yükünü hafifletmiş ve onları kesin yıkımdan kurtarmış olmasıdır; bunun nedeni, [sayfa 141] hükümetin "halkın dostları"na kulak vermiş ve bir tarım bakanlığı kurmuş olmasıdır.
Bir başka örnek:
Ruskoye Bogatstvo, n° 2'de, Rusya'nın "bereket versin (sic!) ekonomik sistemini dayanışma[71*] ilkesine dayandırmasını olanaklı kılan öğeleri korumuş olan" geri bir ülke olduğunu iddia eden iç politika tarihçisi, onun bu yüzden "uluslararası sorunlarda ekonomik dayanışmanın bir temsilcisi olarak" hareket edebileceğini ve yadsınmaz "politik gücünün" Rusya'nın bu şansını artırdığını söylüyor!!
Avrupa'nın jandarması, yurdunda kendisi de ezilen Rus halkını, batı halklarını ezmekte bir alet görevi yapmak gibi utanç verici bir duruma düşüren, tüm gericiliğin bu sürekli ve en güvenilir kalesi — ekonomik dayanışmanın bir temsilcisi olarak tanımlanan işte bu jandarmadır!
Bu gerçekten de tüm sınırların ötesindedir! "Halkın dostları" beyler, bütün liberalleri geçecekler. Yalnızca hükümete yalvarmakla kalmıyorlar, onu övmekle kalmıyorlar, ona kesinlikle secde ediyorlar, öyle bir saygıyla, öyle bir şevkle secde ediyorlar ki, yabancı biri, onların sadık alınlarının taşlara çarpıp kırılırken çıkardığı sesten ürkmeden edemez.
Bir darkafalının Alman tanımını anımsıyor musunuz?
Was ist der Philister?
Ein hohler Darm.
Voli Furcht und Hoffnung,
Dass Gott erbarm.[72*]
Bu tanım bizim işlerimize pek uymuyor. Tanrı ... Tanrı bizde ikinci plana itilmiştir. Ama otoriteler ... işte bu başka [sayfa 142] bir şey. Ve eğer bu tanımda, "tanrı" sözcüğü yerine "otoriteler" sözcüğünü koyarsak, insancıl ve liberal Rus "halkın dostları"nın ideolojik sermayelerinin, ahlak düzeylerinin ve medeni cesaretlerinin, tam bir tanımını elde etmiş oluyoruz. "Halkın dostları" bu kesinlikle akılalmaz hükümet görüşüne, sözde "aydınlar"a karşı takındıkları buna uygun düşen bir tutumu da ekliyorlar. Bay Krivenko şöyle yazıyor: "Yazın, görüngüleri, toplumsal anlamlarına göre değerlendirmeli ve iyiye doğru her etkin çabayı isteklendirmelidir. Öğretmen, doktor, teknisyen eksikliği üzerinde", (çok az teknisyen vardır), "insanların hasta ve yoksul, eğitimsiz vb. oldukları üzerinde ısrarla durmuştur; ve eğer kumar masalarında oturmaktan, özel amatör piyeslerine katılmaktan ve soyluların mareşalleri tarafından verilen partilerde mersinbalığı köfteleri yemekten bıkmış ve ender görülen bir özveriyle ve sayısız engeller karşısında çalışmaya koyulmuş" (düşünün bir, kumar masalarını, amatör piyeslerini ve mersinbalığı köftelerini feda etmişler!) "insanlar öne çıkarsa, yazın onları sevinçle karşılamalıdır."
İki sayfa sonra, deneyin olgunlaştırdığı eski bir bürokratın ciddi havasıyla, "yeni yönetmelikler altında zemski naçalnikler,[59] kent valileri, ya da zemstvo kurulları başkanı ya da üyesi olarak görev kabul etmek ya da etmemek sorunuyla karşılaşınca duraksayanları" paylamaktadır. "Gelişmiş bir yurttaşlık gerekleri ve görevleri bilincine sahip bir toplumda" (gerçekten de beyler, bu, Baranovlar ve Kosiçler gibi ünlü Rus telaşe memurlarının konuşmaları kadar iyi bir konuşma!), "böyle bir duraksama ve sorunlara karşı takınılan böyle bir tutum düşünülemez, çünkü bu toplum, biraz olsun canlı bir yanı bulunan her reformu, kendine özgü bir biçimde soğuracak, yani reformun uygun yanlarından yararlanacak ve bunları geliştirecek; istenmeyen yanlarına gelince, bunları hükümsüz hale getirecek ve eğer reformda canlı hiçbir şey yoksa, tümüyle ona yabancı bir vücut olarak kalacaktır."
Ne demeye geliyor yani bu! Ne berbat bir beş para etmez oportünizm, ne kendini beğenme düşkünlüğü! Yazının [sayfa 143] görevi, kötü kişiler olan marksistler hakkındaki bütün salon dedikodularını toplamak, halkı kesin yıkımdan kurtardığı için hükümetin önünde eğilmek ve yaltaklanmak, kumar masalarında oturmaktan bıkan kişileri sevinçle karşılamak, "halk"a, zemski naçalnik mevkii gibi mevkilerden bile kaçmamayı öğretmek ... Nedir bu okuduğum — Nedelya[60] ya da Novoye Vremya mı? Hayır, bu Ruskoye Bogatstvo'dur, ileri Rus demokratlarının organı. ...
Ve bu beyler "babalarının ideallerinden sözediyorlar, Fransa'nın tüm Avrupa'ya sosyalizm fikirlerini boşalttığı[61] günlere ait —ve bu görüşlerin özümlenmesinin Rusya'da Herzen ve Çernişevski'nin teori ve öğretilerini yarattığı günlere ait— gelenekleri, kendilerinin, yalnız kendilerinin koruduğunu iddia ediyorlar. Bu tam bir rezalettir ve eğer Ruskoye Bogatstvo böyle son derece eğlendirici olmasaydı, eğer bu tip bir derginin sütunlarında çıkan böyle sözler yalnızca bir kahkahaya yolaçmasaydı, kesinlikle çirkin ve saldırgan bir şey de sayılabilirdi. Evet, aslında siz bu idealleri kirletiyorsunuz! İlk Rus sosyalistlerinin, Kautsky'nin çok yerinde olarak "orada her sosyalist bir ozan ve her ozan bir sosyalistti" sözleriyle tanımladığı dönemin sosyalistlerinin idealleri gerçekte ne idi.
Özel bir toplumsal düzene, Rus yaşamının komünal sistemine inanç; dolayısıyla —bir sosyalist köylü devriminin olanaklıhğına inanç— işte onlara ilham veren, düzinelerce ve yüzlerce insanı hükümete karşı kahramanca bir savaşım vermeye sevkeden şey budur. Ve sizler, sizler sosyal-demokratları, onların zamanının bu en kusursuz insanlarının büyük tarihsel hizmetlerinin değerini bilmemekle, onların anısına derinden saygı duymamakla suçlayamazsınız. Ama sorarım size, şimdi bu inanç nerededir? Yokolup gitmiştir. Öyle kesinlikle yokolmuştur ki, bay V.V., geçen yıl, köy topluluğunun, halkı ortak çaba yolunda eğittiğini, ve fedakarca duyguların bir merkezi olduğunu vb. iddia etmeye kalktığı zaman,[62] bu bay Mihaylovski'nin vicdanına bile sığmamış ve mahcup düşen bay Mihaylovski, bay V.V.'ye ders [sayfa 144] vermeye ve hiçbir araştırmanın köy topluluğumuzla fedakarlık arasında bir bağ göstermediğini" belirtmeye başlamıştı.[63] Ve gerçekten de, hiçbir araştırma bunu göstermemiştir. Ama gene de insanların, hiçbir araştırma yapmaksızın inanç sahibi, örtük bir inanç sahibi olduğu bir dönem vardı.
Nasıl? Niçin? Neye dayanarak? ...
"Her sosyalist bir ozan ve her ozan bir sosyalistti."
Aynı bay Mihaylovski, üstelik diye ekliyor, bütün vicdan sahibi araştırmacılar, kırın parçalandığını, bir yandan bir proleter yığınının, öte yandan da nüfusun geri kalan kısmını ayaklar altında tutan bir avuç "kulak"ın doğduğunu kabul ediyorlar. Gene haklıdır: Kır gerçekten de parçalanıyor. Üstelik kır çoktandır tamamen parçalanmış bulunuyor. Ve eski Rus köylü sosyalizmi de, bir yandan işçi sosyalizminin yolunu açarak, öte yandan da kaba küçük-burjuva radikalizmi halinde yozlaşarak onunla birlikte parçalanmıştır. Bu değişiklik, yozlaşmadan başka bir şey olarak tanımlanamaz. Köylü yaşamının özel bir toplumsal düzen olduğu ve ülkemizin istisnai bir gelişme yolu tuttuğu öğretisinden, meta ekonomisinin ekonomik gelişmemizin temeli haline geldiğini ve kapitalizme dönüştüğünü artık yadsıyamayan, ama bütün üretim ilişkilerinin burjuva niteliğini görmeyi reddeden, bu sistem altında sınıf savaşımının zorunluluğunu görmeyi reddeden bir tür sulandırılmış seçmecilik doğmuştur. Köylülüğü sosyalist devrim için modern toplumun temellerine karşı harekete geçirmek üzere hesaplanmış olan bir politik programdan,[73*] modern toplumun temelleri korunurken köylülüğün durumunu "iyileştirmek", düzeltmek üzere hesaplanmış olan bir program doğmuştur.
Sözcüğün tam anlamıyla, bütün bunlar, sosyal-demokratları "yıkmaya" giriştikleri zaman Ruskoye Bogatstvo'daki bu beylerden, ne tür bir "eleştiri" beklenebileceği [sayfa 145] hakkında bir fikir vermeye zaten yetecektir. Sosyal-demokratların Rus gerçekliklerini anlayışlarına ilişkin dürüst ve vicdanlı bir açıklama yapmak için (eğer ekonomik yana özel bir ağırlık verseler ve tüm "polemikleri"ni yürütürlerken kullandıkları genel kısmen de mecazlı sözlerle kalsalardı, bunu pekala yapabilirler ve sansürden geçebilirlerdi) ve bu anlayışın özüne karşı çıkmak, ondan çıkarılan pratik sonuçların doğruluğuna karşı çıkmak için en küçük bir çaba harcamamaktadırlar. Bunun yerine soyut planlara ve bunlara duyulan inanca ilişkin, her ülkenin bu aşamadan geçmek zorunda olduğu kanısına ... ve bay Mihaylovski'de zaten yeterince tanışık hale geldiğimiz benzeri saçmalıklara ilişkin en aptalca sözlerle yetinmeyi yeğlemektedirler. Sık sık da doğrudan doğruya tahriflerle karşılaşmaktayız. Örneğin bay Krivenko, Marx'ın, "eğer isteseydik" (?!! Demek ki, Marx'a göre toplumsal ve ekonomik ilişkilerin evrimi, insan iradesine ve bilincine bağlıdır?? Nedir bu — koyu bir bilisizlik mi, yoksa eşi görülmemiş bir yüzsüzlük mü?!), "ve eğer buna göre hareket etseydik, kapitalizmin olaylarından kaçınabileceğimiz! ve farklı ve daha uygun bir yoldan ilerleyebileceğimizi (sic!!!)" kabul ettiğini ilan ediyor.
Şövalyemiz böyle saçmalıkları kasıtlı bir tahrifata dalarak söyleyebilmiştir. Ünlü "K. Marx'ın Mektubu'ndan (Yuridiçeski Vestnik, 1888, n° 10), Marx'ın, Rusya'nın "kapitalist sistemin işkencelerinden geçmemesinin" olanaklı olduğunu düşünen Çernişevski'ye karşı büyük saygısından sözettiği parçayı aktaran bay Krivenko, tırnakları kapıyor, yani Marx'ın gerçekte söylediklerinin (bunun son sözcükleri şöyledir: "O [Çernişevski] bu son çözümün lehine konuşmaktadır") aktarılmasını bitiriyor — ve ekliyor: "Ve ben, diyor Marx, bu görüşleri paylaşıyorum." (İtalikler Krivenko'ya aittir.) (s. 186, n° 12.)
Marx'ın aslında söylediği ise şudur: "Ve sayın eleştirmenim, bu 'büyük Rus bilgini ve eleştirmenine' duyduğum saygıdan, onun bu soruna ilişkin görüşlerini paylaştığım anlamını çıkarmakta, en azından, Rus 'yazın adamı'na ve [sayfa 146] panslavistlere[66] polemiğimden onları reddettiğim sonucunun çıkarılmasındaki kadar haklıdır." (Yuridiçeski Vestnik, 1888, n° 10, s. 271.)
Böylece Marx, bay Mihaylovski'nin ona Rusya'nın özel gelişme çizgisi fikrinin bir muhalifi gözü ile bakmaya hiçbir hakkı olmadığını, çünkü kendisinin bu fikri paylaşanlara da saygı duyduğunu söylüyor; ama bay Krivenko, bunu, Marx'ın bu özel gelişme çizgisini "kabul ettiği" anlamında yorumluyor. Bu tam bir tahrifattır. Marx'ın yukarda aktarılan sözleri onun böyle bir sorudan kaçındığını açıkça göstermektedir: "Bay Mihaylovski bu iki çelişkili sözden herhangi birini temel alabilirdi; yani genel olarak Rus sorunları üzerine görüşlerime ilişkin sonuçlarını bunlardan herhangi birine dayandırmakta hiçbir nedene sahip değildi." Bu sözlerin yanlış yorumlama fırsatı yaratmaması için Marx, bu aynı "mektup"ta, teorisinin Rusya'ya nasıl uygulanabileceği sorusuna doğrudan bir yanıt da vermiştir. Bu yanıt, Marx'ın böyle bir soruya karşılık vermekten sakındığını, sorunu çözecek tek şey olan Rus verilerini incelemekten sakındığını açıkça göstermektedir: "Eğer Rusya, diye yanıtlamaktadır, batı Avrupa ülkeleri modelinde bir kapitalist ulus olmaya meylediyorsa —ve son yıllarda bu bakımdan epeyce yolalmıştır— önce köylülerin önemli bir bölümünü proleter haline dönüştürmeden bunu başaramayacaktır."[67]
Kanımca bu tamamen açıktır: Soru, Rusya'nın kapitalist bir ulus olmaya meyledip meyletmediği, köylülerin yıkımının kapitalist bir sistemin, kapitalist bir proletaryanın yaratılma süreci olup olmadığıdır; ve Marx demektedir ki, "eğer" o buna meylediyorsa, köylülerinin önemli bir bölümünü proleterlere dönüştürmesi gerekir. Bir başka deyişle, Marx'ın teorisi, bazı ülkelerin ekonomik sistemini araştırmak ve açıklamaktır ve bunun Rusya'ya "uygulanması" yalnızca MATERYALİST yöntemin ve TEORİK ekonomi politiğin yerleşmiş uygulamaları KULLANILARAK, Rus üretim ilişkilerinin ve bunların evriminin ARAŞTIRILMASI olabilir.[74*] [sayfa 147]
Yeni bir yöntembilim ve ekonomi politik teorisinin geliştirilmesi, toplumbilimde öylesine dev bir ilerleme, sosyalizm için öyle büyük bir ileri gidiş ortaya çıkardı ki, Kapitalin çıkışının hemen ardından, "Rusya'da kapitalizmin yazgısı", Rus sosyalistleri için baş teorik sorun haline geldi; en ateşli tartışmalar, bu sorun çevresinde yapıldı ve en önemli program maddeleri buna göre belirlendi. Ve dikkate değer ki, (on yıl kadar önce) Rusya'nın evriminin kapitalist olup olmadığı sorusuna olumlu yanıt veren ve bu yanıtı Rus ekonomik gerçekliğinin verilerine dayandıran ayrı bir sosyalistler grubu ortaya çıktığı zaman sözkonusu nokta üzerinde hiçbir doğrudan ve kesin eleştiriyle, aynı genel yöntemsel ve teorik ilkeleri kabul eden ve verilerin farklı bir açıklamasını sunan hiçbir eleştiriyle karşılaşmadı.
Marksistlere karşı gerçek bir haçlı seferi açan "halkın dostları" da, davalarını olguları inceleyerek savunmuyorlar. Birinci makalede gördüğümüz gibi, sorunu sözle geçiştiriyorlar. Bay Mihaylovski üstelik de marksistlerin oybirliğine sahip olmadıkları ve kendi aralarında görüş birliği sağlamayı başaramadıkları konusunda ince zekasını göstermek için hiçbir fırsatı kaçırmıyor. Ve "bizim ünlü" N. K. Mihaylovski, "gerçek" ve "gerçek-olmayan" marksistlere ilişkin kendi şakasına gülmekten kırılıyor. Marksistler arasında tam bir görüş birliği olmadığı doğrudur. Ama, bay Mihaylovski, birincisi, bu olguyu yanlış sunuyor; ikincisi de, bu olgu, Rus sosyal-demokrasisinin zayıflığını değil, gücünü ve canlılığını gösteriyor. Son dönemin özellikle tipik bir özelliği, sosyalistlerin sosyal-demokrat görüşlere çeşitli yollardan varmaları ve bu nedenle Rusya'nın feodal sistemin içinden büyüyen bir burjuva toplum olduğu, siyasal biçiminin ise bir sınıf devleti olduğu ve çalışan halkın sömürülmesini sona erdirmenin tek yolunun proletaryanın sınıf savaşımından geçtiği yolundaki temel ve baş tez üzerinde koşulsuz anlaşırlarken —gerek tartışma yöntemlerinde, gerek Rus yaşamındaki şu ya da bu [sayfa 148] görüngünün ayrıntılı yorumundaki çeşitli özel sorunlarda— birbirlerinden ayrı düşünmeleridir. Bu nedenle, yukarda sözü edilen tüm sosyal-demokratlar için ortak ve temel olan tezin sınırları içinde, bu gelişigüzel notlarda değinilmiş olan sorunlar üzerinde de, örneğin köylü reformu, köylü tarımının ve elzanaatı sanayileri ekonomisi, toprak kiralama vb. üzerinde de görüş ayrılıklarının var olduğunu önceden söyleyerek bay Mihaylovski'yi sevindirebilirim. Köylü reformunun, Rusya'ya, uygun gelişmenin barışçı yollarını açabileceği; devletin, kapitalist çıkarların temsilcilerini değil, "halkın dostları"nı göreve çağırabileceği; köy topluluğunun, tarımı ve elzanaatçıları tarafından büyük-ölçekli üretim halinde geliştirilebilecek olan manüfaktür sanayisini toplumsallaştıra-bileceği; halkın kirayla toprak tutmasının, halk tarımını desteklediği gibi "yüksek gerçekler"in oybirliğiyle kabulü ile yetinen kişilerin oybirliği — bu dokunaklı ve etkileyici oybirliği, yerini, belirli bir üretim ilişkileri sistemi olarak Rusya'nın, gerçek, mevcut ekonomik örgütlenmesine bir açıklama arayan, onun gerçek ekonomik evrimine, siyasal ve diğer üstyapılarına bir açıklama arayan kişiler arasındaki anlaşmazlığa bırakmıştır.
Ve eğer böyle bir çalışma —insanları çeşitli açılardan, kuşkusuz ortak siyasal eylemi zorunlu kılan ve dolayısıyla onu kabul eden herkese kendini "SOSYAL-DEMOKRAT" diye adlandırma hakkını ve görevini bahşeden ortak bir tutumun kabul edilmesine götürürken— çeşitli çözümlere açık, bir dizi özel sorun üzerindeki görüş ayrılıkları için gene de geniş bir alan bırakıyorsa, bu, elbette, yalnızca Rus sosyal-demokrasisinin gücünü ve canlılığını gösterir.[75*] [sayfa 149]
Üstelik, bu çalışmanın yapıldığı koşullardan daha zor bir şey düşünmek güç olacaktır: Çalışmanın çeşitli yönlerini birleştirecek bir organ yoktur, olamaz da; hüküm süren polis koşulları altında, özel ilişki son derece güçtür. Sosyal-demokratların ayrıntılar üzerinde gereken biçimde tartışa-mamaları ve görüş birliğine ulaşamamaları, birbirleriyle çelişmeleri çok doğaldır...
Bu, gerçekten de komik değil mi?
Bay Krivenko'nun sosyal-demokratlara karşı "polemik"inde, "yeni-marksistler"e yaptığı göndermeler bir karışıklığa yolaçabilir. Bazı okurlar, sosyal-demokratlar arasında bir bölünme niteliğinde bir şeyin yeraldığını ve "yeni-marksistler'in eski sosyal-demokratlardan koptuğunu düşünebilirler. Yoktur öyle bir şey. Hiçbir zaman ve hiçbir yerde, hiç kimse, marksizmin açık bir savunmasında Rus sosyal-demokrasisinin teorilerini ve programını eleştirmiş ya da herhangi bir başka tür marksizmi savunmuş değildir. Gerçek şu ki, Krivenko ve Mihaylovski beyler, marksistler hakkındaki salon dedikodularını dinlemişler, marksizmi, liberal anlamsızlıklarını gizlemek için kullanan çeşitli liberalleri gözlemlemişler ve tipik zekaları ve incelikleriyle, bu sermayeyle marksistleri "eleştirmeye" başlamışlardır. Bu "eleştiri"nin, düzenli bir saçmalıklar ve çirkin saldırılar zincirinden oluşması şaşırtıcı değildir.
Bay Krivenko şöyle iddia ediyor: "Tutarlı olmak için buna" (şu soruya: "kapitalist sanayinin gelişmesi için çalışmamız gerekmez mi?") "olumlu bir yanıt vermeliyiz," ve "köylülerin topraklarını satın almaktan ya da dükkanlar ve meyhaneler açmaktan çekinmemeliyiz"; "bir sürü han sahibinin Dumadaki başarısına sevinmeli ve köylülerin tahılını satın alan daha çok sayıdaki alıcılara yardım etmeliyiz."
Bu gerçekten de eğlendiricidir. Böyle bir "halkın dostu”na, Rusya'nın her yerinde çalışan halkın sömürülmesinin, niteliği gereği kapitalist olduğunu, köylülükteki parçalanmanın burjuva niteliğini tanıtlayan şu politik-ekonomik özelliklerinden dolayı, girişimci mujiklerin ve alıcıların kapitalizmin [sayfa 150] temsilcileri arasında sınıflandırılmaları gerektiğini anlatmaya çalışın — bir yaygara koparacak, bunu çok çirkin, sapkın bir düşünce diye adlandıracak, batı-Avrupa formüllerinin ve şemalarının ayrım yapılmadan alınması hakkında bağırıp çağıracaktır (aynı zamanda da, "sapkın" iddianın gerçek anlamından büyük bir dikkatle kaçınacaktır). Ama kötü kalpli marksistlerin yolaçtığı "korkunç şeyler"i resmetmek gerekince, yüksek bilim ve saf idealler bir yana bırakılabilir ve köylülerin tahılını ve köylülerin toprağım alan alıcıların gerçekte, yalnızca, başkalarının mallarının "özlemini çekenler" değil, kapitalizmin temsilcileri oldukları kabul edilebilir.
Bu "halkın dostu"na, yalnızca Rus burjuvazisinin daha şimdiden üretim araçlarının yalnızca onların elinde yoğunlaşması sayesinde her yerde halkın emeğini denetim altına almakla kalmayıp, ayrıca hükümet politikasının burjuva niteliğini harekete geçirerek, zorlayarak ve belirleyerek hükümet üzerinde bir baskı yarattıklarını kanıtlamaya çalışın — gerçek bir öfkeye kapılacak, hükümetimizin her şeye kadirliği hakkında, onun, "halkın dostlari”nı değil de, hep kapitalizmin çıkarlarının temsilcilerini "göreve çağırmasına" yolaçan önüne geçilmez yanlış anlama ve uğursuz talih hakkında, onun kapitalizmi yapay olarak yerleştirdiği hakkında bağırıp çağırmaya başlayacaktır. ... Oysa kendileri sezdirmeden, Dumadaki han sahiplerini, yani sınıflar-üstü olduğu varsayılan bu hükümetin öğelerinden birini, kapitalizmin temsilcileri olarak tanımak zorunda kalmışlardır. Ama beyler, Rusya'daki kapitalizmin çıkarları, yalnızca "Duma"da ve yalnızca "han sahipleri" tarafından mı temsil edilmektedir?
Çirkin saldırılara gelince, zaten bay Mihaylovski'de bunlarla yeterince karşılaştık ve örneğin, nefret edilen sosyal-demokrasiyi yoketme hevesiyle "bazıları tek amaçlarının kapitalist süreci hızlandırmak olduğunu öne sürerek (elbette teknisyen ya da büro işçisi olarak hafif işler alabildikleri zamanlar) fabrikalara gidiyorlar" diye anlatan bay Krivenko'da da gene bunlarla karşılaşıyoruz. Kuşkusuz böyle kesinlikle [sayfa 151] yakışıksız sözleri yanıtlamaya hiç gerek yok. Yapabileceğimiz tek şey, buraya bir nokta koymaktır.
Siz bu kafada devam edin beyler, cesaretle devam edin! imparatorluk hükümeti, demin bize söylediğiniz gibi, daha şimdiden halkı kesin yıkımdan kurtarmak için (kusurlu da olsa) önlemler almış olan bu hükümet, bayağılığınızı ve cehaletinizi sergilemekten kurtarmak için, hem de bu kez hiç kusuru olmayan önlemler alacaktır. "Kültürlü toplum", şimdiye kadar olduğu gibi, mersinbalığı köfteleri ile kumar masaları arasında, "insan kardeşleri" hakkında konuşmaya ve onun durumunu "düzeltmek" için insancıl projeler hazırlamaya hoşnutlukla devam edecektir; bu toplumun temsilcileri, sizden, zemski naçalnikler, ya da köylülerin cüzdanlarını denetleyen başka kişiler olarak görev almakla, yurttaşlık gerekleri ve görevlerine ilişkin gelişmiş bir bilinç gösterdiklerini öğrenerek sevineceklerdir. Devam edin! Yalnızca rahat bırakılacağınızdan değil ... bay Bureninlerin ağzından onay ve övgü alacağınızdan da emin olabilirsiniz.
Bitirirken, olasılıkla daha şimdiden, birden fazla okurun aklına gelmiş olan bir soruyu yanıtlamak belki de yerinde olacaktır. Bu beylerle böyle uzun uzun tartışma yarar sağlamış mıdır? Polemik adını vermekten hoşlandıkları, sansür tarafından korunan bu liberal pislik selini ciddi olarak yanıtlamaya değer miydi?
Kanımca değerdi, kuşkusuz onların hatırı için ya da "kültürlü" halkın hatırı için değil, Rus sosyalistlerinin bu şiddetli saldırıdan çıkarabilecekleri ve çıkarmaları gereken ders için. Bu, Rusya'nın, demokrasi ve sosyalizmin bölünmez ve ayrılmaz bir bütün halinde kaynaştığı (örneğin Çernişevski'nin zamanında olduğu gibi) toplumsal gelişme döneminin bir daha geri gelmemek üzere geçtiği konusunda en çarpıcı ve en inandırıcı kanıtı sağlamaktadır. Rus sosyalistlerinin şurada burada hâlâ sıkı sıkı sarıldığı ve onların teorilerini ve pratik çalışmasını en zararlı biçimde etkileyen, Rusya'da demokratların fikirleriyle sosyalistlerin fikirleri arasında hiçbir derin nitel farklılık olmadığı yolundaki düşüncenin, [sayfa 152] bugün kesinlikle hiçbir temeli yoktur.
Tam tersine; geniş bir uçurum, bu fikirleri ayırmaktadır ve Rus sosyalistlerinin bunu anlamalarının, demokratların görüşlerinden TAM ve KESİN bir KOPMAnın KAÇINILMAZ ve ZORUNLU olduğunu anlamalarının zamanı gelmiştir.
Rus demokratının, bu görüşün doğmasına yolaçan günlerde gerçekte ne olduğuna ve şimdi ne hale geldiğine bakalım. "Halkın dostları" böyle bir karşılaştırma için yeterince malzeme sağlamaktadır.
Bununla ilgili olarak son derece ilginç bir şey, bay Krivenko'nun, bir Alman yayınında bay Nik.-on'un ütopyacılığına karşı çıkan bay Struve'ye saldırışıdır (bay Struve'nin "Rusya'daki Kapitalist Gelişme Üzerine", ("Zur Beurtheilung der kapitalistischen Entwicklung Russlands" başlıklı yazısı, Sozialpolitisches Centralblatt,[68] III, n° 1, 2 Ekim 1893'te yayınlanmıştır.) Bay Krivenko, bay Struve'nin "köy topluluğu ve verilmiş-topraktan yana çıkanlar "in fikirlerini "ulusal sosyalizm" olarak (Struve bunun "salt ütopik nitelikte" olduğunu söylemektedir) sınıflandırdığını söyleyerek işe başlamaktadır. Bu, sosyalizmle ilgilenmek biçimindeki korkunç suçlama, değerli yazarımızı müthiş bir öfkeye sürüklüyor.
"Köy topluluğunu ve verilmiş-toprağı savunan başkaları" (Herzen, Çernişevski ve narodniklerin dışında) "yok muydu?" diye bağırıyor "Köylüler için yönetmeliği hazırlayanlar, topluluğu ve köylülerin ekonomik bağımsızlığını, Reformun temeli yapanlardan ne haber; tarihimizin ve çağdaş yaşamımızın bu ilkeleri destekleyen araştırmacılarından ve gene bu ilkeleri destekleyen hemen tüm ciddi ve saygıdeğer basınımızdan ne haber — bütün bunlar da 'ulusal sosyalizm' denen kuruntunun kurbanları mıdır?"
Sakin olun çok değerli "halkın dostu"! Sosyalizmle ilgilenmek biçimindeki müthiş suçlamadan o kadar korkmuşsunuz ki, bay Struve'nin "ufak makalesini" dikkatlice okumak zahmetine bile girmemişsiniz. Gerçekten de, "köy topluluğu ve verilmiş-toprak"tan yana olanları, sosyalizmle ilgilenmekle suçlamak ne açık bir haksızlık olurdu! Çok rica ederim, [sayfa 153] bunda sosyalistçe ne vardır? Sosyalizm, bildiğimiz gibi, çalışan halkın sömürülmesine karşı protesto ve savaşıma, bu sömürünün tam olarak kaldırılması uğruna savaşıma verilen addır — oysa "verilmiş-topraktan yana çıkmak", köylülerin eskiden kendi kullanımlarında olan tüm topraklar için bedel parası ödemelerini desteklemek anlamına gelir. Ama toprak bedeli ödenmesinden yana değil de, köylülerin Reformdan-önce sahip oldukları toprakları parasız olarak ellerinde tutmalarından yana bile çıkılsa, bunda sosyalistçe hiçbir şey yoktur. Çünkü, bizde, Rusya'da olduğu gibi,[76*] batının her yerinde de burjuva toplumunun temeli olmuş olan şey, (feodal dönem sırasında gelişmiş olan) bu köylü toprak mülkiyetidir. "Köy topluluğundan yana çıkmak", yani toprak dağıtımındaki geleneksel yöntemlere polis müdahalesini protesto etmek — çalışan halkın sömürülmesinin bu topluluk içinde pekala varolabileceğim ve doğabileceğini herkes bilirken, bunda sosyalistçe bir şey var mıdır? Bu, "sosyalizm" sözcüğünü her anlama gelebilecek biçimde sündürmektir; belki bay Pobedonostsev'in[69] de bir sosyalist olarak sınıflandırılması gerekecek!
Bay Struve, hiç de böyle bir haksızlığın sorumlusu değildir. O, narodniklerin "ulusal sosyalizminin ütopyacılığından" sözetmektedir ve Plehanov'un Farklılıklarımız'ına narodniklere karşı bir polemik olarak gönderme yapmasından, kimleri narodnik olarak sınıflandırdığını anlayabiliriz. Kuşkusuz Plehanov, sosyalistlere karşı, "ciddi ve saygıdeğer" basınla hiçbir ortak yanı olmayan kişilere karşı polemik yapmıştır. Bu yüzden, bay Krivenko'nun, narodnikler için kastedilen şeyi kendisine uygulanıyor gibi ele almaya hiç hakkı yoktur. Ama eğer, kendisinin bağlı olduğu eğilim hakkında bay Struve'nin görüşünü öğrenmeye pek meraklı idiyse, neden bay Struve'nin makalesindeki aşağıdaki parçaya hiç dikkat etmemiştir ve bunu Ruskoye Bogatstvo için çevirmemiştir, şaşıyorum.
Yazar şöyle diyor: "Kapitalist gelişme ilerledikçe, az önce [sayfa 154] tanımlanan felsefe" (narodnik felsefe) "temelini yitirmeye mahkumdur, ya gelişmeye elverişli başlangıçları çoktandır gözlemlenen, uzlaşmaya yetenekli ve uzlaşma arayan oldukça renksiz reformist bir akıma[77*] dönüşecek (wird herabsinken), ya da gerçek gelişmenin kaçınılmaz olduğunu kabul edecek ve bunu zorunlu olarak izleyen teorik ve pratik sonuçları çıkaracak — bir başka deyişle, ütopyacı olmaktan çıkacaktır."
Eğer bay Krivenko, yalnızca uzlaşmaya muktedir olan akımın başlangıçlarının, Rusya'nın neresinde bulunabileceğini kestiremiyorsa, ona, Ruskoye Bogatstvo'ya, bu derginin, narodnik öğretinin parçalarıyla Rusya'nın kapitalist gelişmesinin kabulünü birleştirmek biçimindeki acınacak bir girişimi temsil eden teorik görüşlerine, ve mevcut kapitalist sisteme dayanarak küçük üreticiler ekonomisini geliştirmeyi ve onarmayı amaçlayan politik programına bir gözatmasını öğütleyeceğim.[78*] [sayfa 155]
Son zamanlardaki toplumsal yaşamımızın en tipik ve önemli görüngülerinden biri, genel olarak konuşursak, narodizmin küçük-burjuva oportünizmi halinde yozlaşmasıdır.
Gerçekten de, Ruskoye Bogatstvo'nun programının özünü ele alırsak —göçün düzenlenmesi, kirayla toprak tutma, ucuz kredi, sergi yerleri, eşya depolan, teknik gelişme, arteller, ortaklaşa toprak ekimi ve bütün ötekiler— bunun gerçekten tüm "ciddi ve saygıdeğer basın"da, yani tüm liberal basında, feodal toprakbeylerinin organı olmayan ve o sefil basına[70] dahil olmayan yayınlarla çok geniş bir biçimde yayıldığını göreceğiz. Bütün bu önlemlerin, zorunlu, yararlı, acil, "zararsız" olduğu fikri, tüm aydınlar arasında iyice kökleşmiştir ve son derece yaygındır. Küçük ve normal boyda eyalet gazetelerinde, tüm zemstvo araştırmalarında, özetlerinde, tanımlarında vb., vb. bu fikirle karşılaşacaksınız. Eğer buna, narodizm gözü ile bakılacak olursa, kuşkusuz başarısı büyük ve tartışma götürmezdir.
Ancak bu, hiç de (terimin eski, alışılmış anlamıyla) narodizm değildir ve başarısı ve son derece yaygın niteliği, liberalizmimize şiddetle karşı olan toplumsal-devrimci narodizmin, bu liberalizmle kaynaşan ve yalnızca küçük-burjuvazinin çıkarlarını ifade eden oportünizme dönüştürülmesi pahasına elde edilmiştir.
Buna inanmak için, yukarda verilen köylüler ve elzanaatçıları arasındaki farklılaşma tablolarına dönmemiz yeter — ve bu tablolar, hiç de tek tek ve yeni olguları tanımlamazlar; bunlar yalnızca kırlarımızdaki varlığı muhaliflerimiz tarafından bile yadsınmayan o "kanemiciler" ve "çiftlik emekçileri" "okul"unu, ekonomi politiğe dayanarak resmetme yolunda girişimlerdir. Söylemeye gerek yok ki, "narodnik" önlemler, yalnızca küçük-burjuvaziyi güçlendirmeye yarar; ya da berbat, etkisiz önlemler olmaya (arteller ve ortak ekim), salt "okul"un kendisini biraz bile olsun etkilemeyeceklerinden dolayı, liberal burjuvazinin Avrupa'nın her yerinde büyük bir incelikle beslediği türden acınacak deneyimler olarak kalmaya mahkumdurlar. Aynı nedenle, bay Yermolovlar [sayfa 156] ve Vitteler[71] bile bu tür bir ilerlemeye itiraz edemezler. Tam tersine. Bize bu iyiliği yapın beyler! Eğer bunlar "aydınlan" (uzlaşmaz karşıtlığı vurgulayan, bunu proletaryaya açıklayan, bu uzlaşmaz karşıtlığı doğrudan siyasal savaşım alanına getirmeye çalışan) devrimci çalışmadan ayırıp, uzlaşmaz karşıtlığın, böyle düzeltilmesine, uzlaşmaya ve birleşmeye saptıracaksa, "deneyimler için" size para bile vereceklerdir. Aman bize bu iyiliği yapın!
Narodizmin (halkçılığın) bu yozlaşmasına yolaçan sürecin üzerinde biraz duralım. Narodizm ilk doğduğunda, özgün biçimiyle oldukça iyi kurulmuş bir teoriydi: Halka ait özel bir yaşam biçimi görüşünden hareket ederek, "komüncü" köylünün komünist içgüdülerine inanıyor ve bu nedenle köylülüğe sosyalizmin doğal bir savaşçısı gözü ile bakıyordu. Ama bir yandan teorik işlenmişlikten ve Rus yaşamının olgularının doğrulanmasından, öte yandan da köylünün bu varsayılan niteliklerine dayandırılmış bir siyasal programı uygulamak deneyiminden yoksundu.
Bu yüzden teorinin gelişmesi iki çizgi boyunca ilerledi: teorik ve pratik çizgiler. Teorik çalışma, esas olarak, komünizmin ilk adımlarını görmek istedikleri toprak mülkiyeti biçimini incelemeye yöneltilmişti; ve bu çalışma, en çeşitli türden zengin bir olgusal malzeme sağladı. Ama esas olarak, toprak mülkiyeti biçimiyle ilgili olan bu malzeme, kırın ekonomisini araştırmacıların gözlerinden tümüyle gizliyordu. Bu durum, daha da doğal bir hale geliyordu, çünkü birincisi, araştırmacılar, toplumbilimde sağlam bir teoriden, üretim ilişkilerini ayırmanın ve özel bir biçimde incelemenin gereğini gösteren bir teoriden yoksundular; ve ikinci olarak da, toplanan olgusal malzeme, köylülüğün acil gereksinmelerine köylü ekonomisini güçsüz bırakan acil güçlüklere ilişkin doğrudan kanıt sağlıyordu. Bütün araştırmacıların dikkati bu güçlüklerde —toprak yetersizliği, yüksek ödemeler, hakların olmayışı ve köylülerin ezik ve mağdur durumda olmaları— yoğunlaşmıştı. Bütün bunlar, öyle bir malzeme zenginliğiyle, öyle küçük ayrıntılarla tanımlanıyor, inceleniyor ve açıklanıyordu [sayfa 157] ki, eğer bizimki bir sınıf devleti olmasaydı, eğer politikası egemen sınıfların çıkarlarıyla değil de, "halkın gereksinmeleri"nin tarafsızca tartışılmasıyla belirlenmiş olsaydı, elbette ki, devlet, bu güçlüklerin yokedilmesi gereğine binlerce kez inandırılmış olurdu. Toplumu ve devleti "inandırma" olasılığına inanan saf araştırmacılar, tamamıyla, topladıkları olguların ayrıntılarına dalmışlar, bir şeyi, kırın politik ve ekonomik yapısını, bu acil güçlükler altında gerçekten ezilmekte olan ekonominin esas temelini gözden kaçırmışlardı. Sonuç, doğal olarak, toprak yetersizliği vb. altında ezilen bir ekonominin çıkarlarının savunulmasının, bu ekonomiyi elinde tutan sınıfın, topluluk içindeki mevcut toplumsal ve ekonomik ilişkiler altında, ülkenin mevcut ekonomik sistemi altında varlığını sürdürebilecek ve gelişebilecek tek sınıfın çıkarlarının savunulması haline gelmesi oldu.
Sömürünün kaldırılması için temel ve destek görevi yapacak kuruluşun incelenmesine yönelik teorik çalışma, küçük-burjuvazinin, yani bu sömürü sisteminin dayandığı sınıfın kendisinin çıkarlarını ifade eden bir programın hazırlanmasına yolaçtı.
Aynı zamanda, pratik devrimci çalışma da oldukça beklenmedik bir doğrultuda gelişti. Mujiğin komünist içgüdülerine inanış, doğal olarak sosyalistlerden politikayı bir kenara bırakmalarını ve "halkın arasına gitmelerini" istedi. Son derece enerjik ve yetenekli birçok insan bu programı gerçekleştirmeye koyuldu, ama pratik, onları mujiğin içgüdülerinin komünist olduğu fikrinin saflığına inandırdı. Bu arada mujikle değil, hükümetle uğraşmaları gerektiğine karar verildi — ve o zaman tüm etkinlik hükümete karşı bir savaş, o zamanlar yalnızca aydınlar tarafından verilen bir savaş üzerinde yoğunlaştırıldı; işçiler de bazan onlara katılıyordu. Önceleri bu savaş, sosyalizm adına veriliyor ve halkın sosyalizm için hazır olduğu ve salt iktidarın elegeçirilmesiyle, yalnızca politik değil, toplumsal bir devrimin gerçekleştirilmesinin de olanaklı olduğu yolundaki teoriye dayandırılıyordu. Son zamanlarda bu teori, anlaşılan tamamen gözden [sayfa 158] düşmekte ve Narodovoltsi'nin hükümete karşı giriştiği savaşım, radikallerin siyasal özgürlük uğruna savaşımına dönüşmektedir.
Demek ki, bu durumda da, çalışma, hareket noktasının tam karşıtı sonuçlara yolaçtı, bu durumda da, yalnızca radikal burjuva demokrasisinin çıkarlarını ifade eden bir program doğdu. Doğrusunu söylemek gerekirse, bu süreç henüz tamamlanmış değildir, ama kanımca, daha şimdiden açıkça belirlenmiştir. Narodizmin bu gelişmesi bütünüyle doğal ve kaçınılmazdı, çünkü öğreti, köylü ekonomisinin özel (komünal) bir sistem olduğu yolunda salt efsanevi bir fikre dayanıyordu, efsane gerçeklikle ilişkiye girdiği zaman yıkıldı ve köylü sosyalizmi küçük-burjuva köylülüğün radikal demokratik temsiline dönüştü.
Demokratın evriminden örnekler vereyim: Bay Krivenko şöyle iddia ediyor: "Tam bir insan yerine, yalnızca iyi duyguların belirsiz bir karışımıyla doldurulmuş, ama ne gerçek özveriye ne de yaşamda kalıcı bir şey yapmaya muktedir bir Rus şaşkını elde etmemek için gerekeni yapmalıyız." Vaiz mükemmel, ama neye uygulandığını görelim. Bay Krivenko devam ediyor: "İkincisi ile ilgili olarak şu üzücü gerçeği öğrenmiş bulunuyorum": Güney Rusya'da "en iyi niyetlerle ve soydaşlarına karşı sevgi ile dolu olan bazı genç insanlar yaşıyordu; bunlar mujiğe en büyük dikkat ve saygıyı gösteriyorlardı; ona onur konuğu işlemi yapıyor, aynı kaptan yiyor, reçel ve bisküviler sunuyorlardı; mujiğe, ötekilerin ödediğinden daha yüksek fiyat ödüyor — borç olarak, bahşiş olarak, ya da hiçbir neden olmaksızın para veriyorlar, ona Avrupa'daki kuruluşlardan ve işçi birliklerinden vb. sözediyorlardı. Aynı yerde, bir malikanenin kahyası, ya da daha doğrusu, yalnızca bir bahçıvan olan Schmidt adında genç bir Alman, hiçbir insancıl fikre sahip olmayan gerçek, dar, biçimci bir Alman (sic??!!) yaşıyordu" vb.. Üç-dört yıl geçti, ve bu insanlar ayrıldılar, farklı yollara gittiler. Bir yirmi yıl daha geçti ve yazar, bu yeri yeniden ziyaret ettiğinde, "bay Schmidt'in" (yararlı etkinliklerinin ödülü olarak, bahçıvan [sayfa 159]
Schmidt, bay Schmidt'liğe terfi etmişti) köylülere üzüm yetiştirmeyi öğrettiğini, köylülerin bundan şimdi yılda 75-100 rublelik "bir gelir" elde ettiğini ve bu nedenle bay Schmidt hakkında "iyi anılara" sahip olduklarını, oysa "yalnızca mujiğe karşı iyi duygular besleyen, ama onun için elle tutulur (!) bir şey yapmamış olan beylerin anısının bile hissedilmediğini" öğrendi.
Bir hesaplama, anlatılan olayların 1869-1870 dolaylarında, yani kabaca, Rus narodnik sosyalistlerin, Rusya'ya "Avrupa kuruluşlarının en ilerisi ve en önemlisini —Enternasyonali— getirmeye çalıştıkları bir zamanda[72] geçtiğini gösterecektir.
Açıkçası, bay Krivenko'nun anlattıklarının yarattığı izlenim biraz fazlaca serttir. Onun için bay Krivenko hemen bir koşul koymaktadır:
"Elbette Schmidt'in bu beylerden daha iyi olduğunu ileri sürmüyorum. Yalnızca bütün kusurlarına karşın, orada ve halk üzerinde daha kalıcı bir izlenim bıraktığını belirtiyorum" (Onun daha iyi olduğunu ileri sürmüyorum, yalnızca daha kalıcı bir izlenim bıraktığını belirtiyorum — ne saçmalık?!) "Önemli bir şey yaptığını da söylemiyorum; tersine, onun yaptığı şeyi, kendisine hiçbir şeye malolmayan ama herkes için kuşkusuz yaşamsal olan çok küçük, raslansal bir hareketin örneği olarak veriyorum."
Koyulan koşul, görüyorsunuz ki, çok belirsizdir, ama sorun, onun belirsizliği değil, yazarın, bir etkinliğin verimsizliğini ötekinin başarısıyla karşılaştırırken, bu iki tip etkinlik arasında temel bir eğilim farkı olduğundan, anlaşılan, hiç kuşkulanmaması olgusudur. Çağdaş demokratın fizyonomisinin tanımlanmasında, öyküyü böyle tipikleştiren tüm sorun budur.
Mujiğe "Avrupa'daki kuruluşlardan ve işçi birliklerinden" sözeden genç insanlar, herhalde mujikte toplumsal yaşam biçimlerini değiştirmek için bir istek uyandırmak istiyorlardı (çıkardığım sonuç, bu durumda yanlış olabilir, ama sanırım herkes bunun meşru bir sonuç olduğunu kabul [sayfa 160] edecektir, çünkü bay Krivenko'nun öyküsünden ister istemez bu çıkmaktadır), her tür liberal ilerleme karşısında genel bir sevinç gösterisiyle birlikte böylesine utanç verici bir sömürüyü ve çalışan halkın ezilmesini doğuran çağdaş topluma karşı bir toplumsal devrime girişmesi için onu harekete geçirmek istiyorlardı. Öte yandan, gerçek bir çiftçi olan "bay Schmidt", yalnızca işlerini düzenlemelerinde başkalarına yardım etmek istemişti — bundan öte bir şey değil. İyi ama, taban tabana karşıt amaçlara sahip olan bu iki etkinlik tipi nasıl yanyana konabilir, karşılaştırılabilir? Bu, belli bir yapıyı yıkmaya çalışmış olan insanın başarısızlığını, onu güçlendirmeye çalışmış olan birinin başarısıyla karşılaştırmaya girişmek gibidir! Herhangi bir anlam taşıyan bir karşılaştırma yapmak için, köylüleri devrime isteklendirmek üzere halkın arasına giren genç erkek ve kadınların çabalarının, neden böylesine başarısız olduğunu —içinde bir proleter ve bir burjuva sınıf oluşmakta olduğu için köylülük tek bir sınıf oluşturmadığı halde (belki de, köylülüğün gerçekten de bir sınıf olarak, ama feodal toplumun bir sınıfı olarak öne çıktığı serfliğin yıkılma döneminden yansıyan etkiyle açıklanabilecek bir hayaldir bu), yanılgıya düşerek, "köylülüğün" çalışan halkı ve sömürülen sınıfı gerçekten temsil ettiğine inanmalarının bunun nedeni olup olmadığını araştırması gerekirdi—, tek sözcükle, eski sosyalist teorileri ve bu teorilere ilişkin sosyal-demokrat teorileri incelemesi gerekirdi. Bay Krivenko, bunun yerine "bay Schmidt'in" çalışmasının "kuşkusuz yaşamsal" olduğunu tanıtlamak için yeri göğü birbirine katıyor. Ama afedersiniz çok değerli "halkın dostu", açık bir kapıyı çalmaya ne gerek var? Kimin kuşkusu var bundan? Bir üzüm bağı hazırlamak ve bundan 75-100 ruble arasında bir yıllık gelir elde etmek — bundan daha yaşamsal ne olabilir?[79*] Ve yazar, eğer yalnızca bir tek köylü bağ hazırlayacak olursa bunun yalıtılmış bir etkinlik olduğunu, ama birkaçı [sayfa 161] bunu yaparsa, bunun, örneğin tıpkı A.N. Engelhard'ın[73] yalnızca kendi malikanesinde fosfatlı gübre kullanmakla kalmayıp başkalarının da bunları kullanmasını sağlaması gibi, küçük bir işi gerçek ve yerinde bir çalışmaya çeviren ortak ve yaygın bir etkinlik olduğunu açıklayarak devam ediyor.
Şimdi bu demokrat, gerçekten de, harika değil mi?
Bir başka örnek, köylü reformu üzerine düşüncelerden bir örnek alalım. Demokrasi ve sosyalizmin birbirlerinden ayrılmamış olduğu çağın bir demokratı olan Çernişevski'nin bu konudaki tutumu neydi? Düşüncesini açıkça ifade edemeyen Çernişevski sustu, ama tasarlanan reforma ilişkin aşağıdaki yuvarlak tanımı verdi.
'Yemeğinizin yapıldığı erzağı korumak için önlemler almakla ilgilendiğimi varsayalım. Söylemeye gerek yok ki, eğer ben, size karşı duyduğum sempatiden ötürü bunu yapmaya kalkışmışsam, bu çabam, erzağın size ait olduğu ve bunlardan hazırlanan yemeğin sağlığa uygun ve sizin için yararlı olacağı varsayımına dayanmaktadır. O halde, erzağın hiç de size ait olmadığını ve hazırlanan her yemek için sizden yalnızca yemeğin maliyeti alınmakla kalmayıp" (bu, Reformdan önce yazılmıştır. Oysa bay Yujakovlar şimdi, Reformun temel ilkesinin köylülere güvenlik sağlamak olduğunu iddia etmekteler!V)"üstelik de büyük güçlüklere katlanmaksızın ödeyemeyeceğiniz bir fiyat istendiğini öğrenince neler hissedeceğimi düşünün. Böyle tuhaf keşifler yaptığım zaman aklıma neler gelir? ... Yararlığını sağlamak için koşullar mevcut olmadığı halde, bu sorun için kendimi üzmekle nasıl da aptallık etmişim! Önce mülkiyeti o ellerin alacağı, ve elverişli koşullarda alacağı kanısına varmadan, mülkiyet bazı ellerde tutulsun diye, budalalardan başka kim kendini üzer? ... Eğer bütün bu erzak yitirilmişse, çok daha iyi ya, çünkü bunlar aziz arkadaşlarıma yalnızca zarar vereceklerdir! Bütün iş başarısızlığa uğramışsa çok daha iyi ya, çünkü bu iş, yalnızca yıkımımıza yolaçacaktır!" [sayfa 162]
Çernişevski'nin zamanının gerçeklerini nasıl derinliğine ve kusursuz bir biçimde anladığını, köylü ödemelerinin önemini nasıl anladığını, Rusya'daki toplumsal sınıflar arasındaki uzlaşmaz karşıtlığı nasıl anladığını çarpıcı bir biçimde gösteren parçalan vurguladım. Ayrıca, ondaki, böyle salt devrimci fikirleri sansürlü basında açıklama yeteneğini belirtmek de önemlidir. Aynı şeyi gizli yapıtlarında da yazmıştır, ama dolambaçlı sözler kullanmaksızın. Önsöze Önsöz'de Volgin (Çernişevski fikirlerini onun ağzından koymaktadır) şöyle diyor:
"Bırakın köylünün kurtuluşu, toprakbeyleri partisinin eline teslim edilsin. Fazla fark etmeyecektir."[80*] Konuştuğu kişinin, tersine, farklılık çok büyük olacaktır, çünkü toprakbeylerinin partisi köylülere toprak verilmesine karşıdır yolundaki sözlerine karşı da, kesin bir ifade ile şu yanıtı veriyor:
"Hayır çok büyük değil, önemsiz olacaktır. Eğer köylüler toprağı bedel ödeme olmaksızın alacak olsalardı, büyük olurdu. Bir adamdan bir şeyi almakla bunu ona bırakmak arasında bir fark vardır, ama ona ödeme yaptırırsam ikisi de aynı kapıya çıkar. Toprakbeyleri partisinin planı ile ilericilerinki arasındaki tek fark, birincisinin daha yalın ve daha kısa olmasıdır. İşte bunun için de o daha iyidir. Daha az kırtasiyecilik ve her olasılıkta köylüler üzerinde daha az yük. Parası olan köylüler toprağı satın alacaklardır. Olmayanlara gelince — onları toprak satın almaya zorlamanın hiç yararı yoktur. Bu onları yalnızca yıkacaktır. Bedel ödeme, satın almadan başka bir şey değildir."
Köylü reformunun daha henüz piyasaya sürülmüş olduğu (batı Avrupa'da bile henüz gereken biçimde açıklanmadığı) bir zamanda, onun esas olarak burjuva niteliğini böylesine açık bir biçimde anlamak için, daha o zamanlar Rus "toplum"unda ve Rus "devlet"inde çalışan halka uzlaşmaz bir [sayfa 163] biçimde düşman olan ve köylülüğün yıkımım ve mülksüzleştirilmesini kuşkusuz önceden belirlemiş olan toplumsal sınıfların egemen olduğunu ve hükümet ettiğini anlamak için, Çernişevski gibi birinin dehası gerekliydi. Üstelik Çernişevski, uzlaşmaz karşıt nitelik taşıyan toplumsal ilişkilerimizin üstünü örten bir hükümetin varlığının, çalışan halkın durumunu çok daha kötüleştiren korkunç bir bela olduğunu da anlamıştı.
Volgin devam ediyor: "Doğrusunu söylemek gerekirse, toprak olmaksızın kurtarılmış olsalardı daha iyi olurdu." (Yani bu ülkede feodal toprakbeyleri çok güçlü olduklarına göre, serf sahipleri olarak, çıkarlarını ikiyüzlü mutlak bir hükümetin uzlaşmaları ardında gizleyecek yerde, açıkça, dobra dobra hareket etselerdi ve akıllarından geçen her şeyi söyleselerdi daha iyi olurdu.)
"Sorun öyle bir biçimde konmuştur ki, köylüleri, liberaller mi, yoksa toprakbeyleri mi kurtaracak diye heyecanlanmayı bırakın, köylüler kurtarılıyor mu, kurtarılmıyor mu konusu üzerinde bile heyecanlanmak için bir neden görmüyorum. Bana göre hepsi aynı kapıya çıkar. Bu işi toprakbeyleri yaparsa daha da iyi olur."
İşte "Sahipsiz Mektuplar"dan bir parça: "Köylüleri kurtarın diyorlar. ... Bunun için gerekli güçler nerede? Bu güçler henüz mevcut değildir. Gerçekten güçler yokken bir işe girişmek yararsızdır. Ama işlerin nasıl gittiğini görüyorsunuz. Kurtarmaya başlayacaklar. Ama bunun sonucu ne olacak? Eh, gücünüzün ötesinde bir işle uğraşmaktan ne çıkacağına kendiniz karar verin. O işi bozuyorsunuz — sonuç da aşağılık bir şey oluyor."[75]
Çernişevski, feodal, bürokratik Rus devletinin köylüleri kurtarmaya, yani feodal serf sahiplerini yıkmaya muktedir olmadığını, yalnızca "aşağılık" bir şey, liberallerin çıkarlarıyla (bedel ödeme, satın almadan başka bir şey değildir), toprakbeylerinin çıkarları arasında acınacak bir uzlaşma, köylüleri aldatmak için güvenlik ve özgürlük hayalini kullanan, ama aslında onları mahveden ve tamamen toprakbeylerinin [sayfa 164] eline teslim eden bir uzlaşmaya muktedir olduğunu anlamıştı. Ve Reformu protesto etti, lanetledi, başarısızlığa uğramasını istedi, hükümetin liberallerle toprakbeyleri arasında yaptığı cambazlıkta bocalamasını istedi ve Rusya'yı açık sınıf savaşımı yoluna çıkaracak bir patlamanın olmasını istedi.
Ama Çernişevski'nin parlak kehanetlerinin bir gerçek haline geldiği, son otuz yılın tarihinin tüm ekonomik ve politik aldatmacaları ortaya çıkardığı bugün bile, çağdaş "demokratlarımız Reforma övgüler düzüyorlar, ona "halk" üretimini zorlayan bir şey gözü ile bakıyorlar, ondan, çalışan halka düşman toplumsal sınıflardan kurtulmak için bir yol bulma olanağının kanıtını çıkarmaya çalışıyorlar. Yineliyorum, köylü reformuna karşı tutumları, demokratlarımızın nasıl tamamen burjuva haline geldiklerinin en çarpıcı kanıtıdır. Bu beyler hiçbir şey öğrenememişler, ama çok, çok fazla şeyi unutmuşlardır.
Karşılaştırma için, 1872 yılma ait Oteçestveniye Zapiski'yi ele alacağım. Rus toplumunun "büyük kurtarıcı" Reformdan sonraki ilk on yıl içinde (plütokratik çıkarların üstünü örten) liberalizm açısından kazandığı başarılar üzerinde duran "Plütokrasi ve Temeli" başlıklı yazıdan pasajlar aktarmıştım.
Aynı yazarın aynı yazıda yazdığına göre, eskiden reformlardan yakınan ve eski iyi günler için hayıflanan insanlarla sık sık karşılaşılabildiği halde, bunlar artık görülmemektedir. "Herkes yeni düzenden hoşnuttur; herkes mutludur ve tatmin olmuştur." Ve yazar, devam ederek, bizzat yazının, "demokrasi örtüsü altında" plütokrasinin çıkarlarını ve emellerini savunarak nasıl "plütokrasinin bir organı haline gelmekte olduğunu" gösteriyor. Bu iddiayı biraz daha yakından inceleyin. Yazar, yeni düzenin açık uzlaşmaz karşılıktaki burjuva niteliklerine karşın, "herkesin" Reformun getirdiği yeni düzenden hoşnut olmasından "herkesin (doğaldır ki, çalışan halkın değil, "toplum"un ve "aydınlar"ın temsilcilerinin) mutlu ve tatmin olmuş olmasından hoşnut değildir: [sayfa 165]
Halk, liberalizmin yalnızca "maledinme", doğaldır ki, çalışan halk yığınının zararına ve aleyhine olarak maledinme "özgürlüğu”nü gizlediğini anlayamamaktadır. Ve yazar protesto ediyor, iddiasında değerli olan şey, sosyaliste özgü olan şey, işte bu protestodur. Demokrasi örtüsü altına gizlenmiş bir plütokrasiye karşı yapılan bu protestonun derginin genel teorisiyle çeliştiğini gözlemleyin: Çünkü onlar, köylü Reformunda herhangi bir burjuva nitelik, öğe, ya da çıkar olduğunu yadsırlar; Rus aydınlarının ve Rus devletinin sınıf niteliğini yadsırlar; Rusya'da kapitalizm için bir temel olduğunu yadsırlar — ama, gene de, kapitalizmi ve burjuvalığı hissetmeden ve sezmeden de geçemiyorlar. Ve Otoçestveniye Zapiski, Rus toplumundaki uzlaşmaz karşıtlığı hissederek, burjuva liberalizmi ve burjuva demokrasisi ile savaştığı ölçüde — bu uzlaşmaz karşıtlığı anlayamamış olsalar da, onun varlığının farkına varmış ve ona yolaçan toplumsal örgütlenmeye karşı savaşmak istemiş olan bütün öncü sosyalistlerimiz için ortak bir dava uğruna savaştığı ölçüde, bu ölçüde, Otoçestveniye Zapiski ilericiydi (proletaryanın görüş açısından elbette). "Halkın dostları", bu uzlaşmaz karşıtlığı unutmuşlar, bu ülkede, Kutsal Rusya'da da safkan burjuvazinin "demokrasi örtüsü altında" gizlendiği olgusunu hiç sezemez hale gelmişlerdir; işte bunun için de, artık (proletaryaya göre) gericidirler, çünkü uzlaşmaz karşıtlığın üstünü örtmekte, ve savaşımdan değil, uzlaşmacı "yüce" oportünizmden sözetmektedirler.
Ama beyler, altmışlarda plütokrasinin demokratik temsilcisi olan Rusya'nın açık alınlı liberali, salt alnı yurttaşların açılarıyla gölgelendi diye, doksanlarda, burjuvazinin ideologu olmaktan çıkmış mıdır?
Büyük-ölçekte "maledinme özgürlüğü", büyük krediler, büyük sermaye, büyük teknik ilerlemeler elde etme özgürlüğü, mevcut toplumsal-ekonomik ilişkiler değişmeden kalırken, salt yerlerini küçük krediler, küçük sermaye, küçük teknik ilerlemeler elde etme özgürlüğü aldı diye, liberal, yani burjuva olmaktan çıkar mı? [sayfa 166]
Yineliyorum. Onlar, radikal bir görüş değişikliğinin, ya da düzenimizdeki radikal bir değişikliğin etkisi altında düşüncelerini değiştirmiş değillerdir. Hayır, yalnızca unutmuşlardır.
Bir zamanlar öncellerini —teorilerinin kesin çürüklüğüne ve gerçekliğine, saf ve ütopyacı bir biçimde bakmalarına karşın— ilerici yapan tek özelliği de kaybettikten sonra, "halkın dostları", bütün bu zaman içinde kesinlikle hiçbir şey öğrenmemişlerdir. Oysa Rus gerçeklerinin siyasal ve ekonomik tahlili bir yana, Rusya'nın son otuz yıllık siyasal tarihinin bile, tek başına, onlara çok şey öğretmiş olması gerekirdi.
O zamanlar, 60'lı yıllarda, feodal toprakbeylerinin gücü tükenmişti: Yenilgiye uğramışlardı, bu yenilgi tam değildi, doğru, ama öyle belirleyici idi ki, sahneden çekilmek zorunda kaldılar. Liberaller, tersine, başkaldırıyorlardı. İlerleme, bilim, iyilik, haksızlığa karşı savaşım, halkın çıkarları, halkın vicdanı, halkın güçleri vb., vb. hakkında liberal süslü sözler sel gibi aktı — şimdi bile, özel bunalım anlarında, radikal mızmızlarımız kendi salonlarında, liberal lafebelerimiz ise yıldönümü yemeklerinde ve dergi ve gazetelerin sütunlarında bu aynı tümceleri kusuyorlar. Liberaller yeni düzeni —tümüyle değil elbette, ama uygun ölçüde— kendi anlayışlarına göre biçimlendirecek kadar güçlü olduklarını gösterdiler. Her ne kadar, o zamanlar Rusya'da "açık sınıf savaşımının parlak ışığı" parlamamış idiyse de, şimdikinden daha fazla ışık vardı, öyle ki, çalışan halkın, bu sınıf savaşımına ilişkin en küçük bir kavrama bile sahip olmayan ve mevcut kötü durumu açıklamak yerine, daha iyi bir geleceği düşlemeyi yeğleyen ideologları bile, liberalizmin plütokrasinin bir örtüsü olduğunu, ve yeni düzenin bir burjuva düzeni olduğunu görmeden edemiyorlardı. Bunun görülmesini sağlayan şey, dikkati günün daha da belirgin kötülüklerinden saptırmayan ve yeni düzenin (görece) saf biçimiyle gözlemlenmesini engellemeyen toprakbeylerinin sahneden uzaklaştırılması oldu. Her ne kadar o zamanki demokratlarımız plütokratik [sayfa 167] liberalizmi nasıl yereceklerini biliyorduysalar da, onu anlayamıyorlar ve bilimsel olarak açıklayamıyorlardı, onun toplumsal ekonomimizin kapitalist örgütlenmesi altında kaçınılmaz olduğunu anlayamıyorlardı; eski, feodal sisteme oranla yeni yaşam sisteminin ilerici niteliğini anlayamıyorlardı; onun yarattığı proletaryanın devrimci rolünü anlayamıyorlardı; onun için bu "özgürlük" ve "insanlık" sistemine "homurdanmakla" yetindiler, onun burjuva niteliğinin raslansal olduğunu sandılar ve başka tür toplumsal ilişkilerin "halk sistemi"nde kendini göstermesini beklediler.
Ve sonra tarih onlara bu öteki ilişkileri gösterdi. Çıkarlarına uygun olarak çok fazlasıyla değiştirilmiş olan Reformla tamamen ezilmeyen feodal toprakbeyleri, (bir süre için) canlandılar, burjuva olmayan bu öteki toplumsal ilişkilerimizin ne olduğunu gösterdiler. Öylesine taşkın, görülmemiş bir duygusuzlukla ve zalimce bir gericilik biçiminde gösterdiler ki, demokratlarımız korkuya kapıldılar, diz çöktüler, ilerlemek ve —burjuvanın ne olduğunu sezebilmiş ama anlayamamış olan— safça demokrasilerini, sosyal-demokrasi halinde yeniden biçimlendirmek yerine, geriye, liberallere doğru gittiler ve şimdi ağlamalarını —yani teorilerini ve programlarını demek istiyorum— "tüm ciddi ve saygıdeğer basının" paylaşmasından onur duymaktadırlar. Verilen dersin çok etkileyici olduğu düşünülecektir: Eski sosyalistlerin halkın özel yaşam biçimine, halkın toplumsal içgüdülerine kapitalizmin ve burjuvazinin raslansal niteliğine ilişkin hayalleri iyice açığa çıkmıştır: Şimdi gerçeklere doğrudan bakılabilir, Rusya'da, burjuva ve cançekişen feodal ilişkilerden başka hiçbir toplumsal ekonomik ilişkinin varolmamış olduğu ve varolmadığı ve bu yüzden de işçi sınıfı hareketi dışında sosyalizme giden bir yol olamayacağı açıkça kabul edilebilir diye düşünülecektir. Ama bu demokratlar hiçbir şey öğrenmemişlerdir ve küçük-burjuva sosyalizmine ilişkin safça hayalleri küçük-burjuva ilerlemesinin pratik ılımlılığına yolaçmıştır.
Bugün, çalışan halkın çıkarlarının sözcüleri olarak öne çıktıklarında, bu küçük-burjuva ideologlarının teorileri [sayfa 168] açıkça gericidir. Bunlar, Rusya'nın çağdaş toplumsal-ekonomik ilişkilerindeki uzlaşmaz karşıtlığın üstünü örtmekte ve sanki, "yükseltme", "iyileştirme" vb. için alınan ve her şeye uygulanabilir genel önlemlerle işler düzeltilebilirmiş gibi, ve bunları uzlaştırmak ve birleştirmek olanaklıymış gibi tartışmaktadırlar. Devletimizi, sınıflar-üstü ve dolayısıyla sömürülen halka ciddi ve dürüst yardımda bulunmaya uygun ve buna muktedir bir şey gibi tanımlarken gericidirler.
Son olarak, bir savaşımın, bizzat çalışan halkın kurtuluşu uğruna müthiş bir savaşımın, zorunlu olduğunu anlayamadıkları için gericidirler. Örneğin, "halkın dostları" her şeyi kendilerinin yönetebileceklerini sanıyor gibiler. İşçilerin meraklanmasına gerek yok. Değil mi ama, mühendisin biri Ruskoye Bogatstvo bürosuna bile geldi ve orada "kapitalizmi halkın yaşamına sokmak" için bir "plan"ı hemen tamamen hazırladılar. Sosyalistler bütün küçük-burjuva fikirlerden ve teorilerden KESİNLİKLE ve TAM OLARAK kopmalıdır — bu kampanyadan çıkartılacak BAŞLICA YARARLI DERS BUDUR.
"Halkın dostlarından ya da onların görüşlerinden değil de, küçük-burjuva fikirlerden kopmaktan sözettiğime dikkat etmenizi rica ederim — çünkü, hiçbir zaman herhangi bir bağlantı kurulmamış olan bir şeyden kopmak sözkonusu olamaz. "Halkın dostları", yalnızca küçük-burjuva sosyalist fikirlerin bu tür eğilimlerinden birinin temsilcilerinden biridir. Ve eğer, bu durum dolayısıyla küçük-burjuva sosyalist fikirlerden, genel olarak eski Rus köylü sosyalizminin fikirlerinden kopmanın zorunlu olduğu sonucunu çıkartıyorsam, bunun nedeni, eski fikirlerin temsilcilerinin, marksizmin yaygınlaşmasından korkarak, marksistlere karşı açtığı kampanyanın, onları, küçük-burjuva fikirlerin özellikle tam ve canlı bir ifadesine itmiş olmasıdır. Bu fikirleri çağdaş sosyalizmle ve çağdaş Rus gerçekliğinin olgularıyla karşılaştırırsak, bu fikirlerin nasıl eskidiğini, bütün halindeki bir teorik temelin tüm izlerini nasıl yitirmiş olduğunu ve acınacak bir seçmeciliğe ve en sıradan bir oportünist yüceltme programı [sayfa 169] düzeyine nasıl düştüğünü görürüz. Bunun, genel olarak eski sosyalist fikirlerin değil, kimsenin sosyalist olarak sınıflandırmayı düşünmediği bu beylerin suçu olduğu söylenebilir; ama böyle bir iddia bana pek temelsiz geliyor. Eski teoriler-deki böyle bir yozlaşmanın kaçınılmaz olduğunu her yerde göstermeye çalıştım. Her yerde, özel olarak bu beylerin eleştirisine elden geldiğince az yer ayırmaya, eski Rus sosyalizminin genel ve temel öğretilerine ise elden geldiğince çok yer ayırmaya çalıştım. Ve eğer sosyalistler bu öğretileri, yanlış, ya da kesin olmayan bir biçimde tanımladığımı, ya da söylenmedik bir şey bıraktığımı düşünecek olurlarsa, ancak şu çok alçakgönüllü istemle karşılık verebilirim: Lütfen beyler, onları siz kendiniz tanımlayın, tam olarak ve gereken biçimde anlatın.
Gerçekten de sosyalistlerle bir polemiğe girme fırsatına kimse sosyal-demokratlardan fazla sevinemez.
Sanıyor musunuz ki, bu beylerin "polemikleri"ni yanıtlamaktan hoşlanıyoruz, ya da doğrudan, sürekli ve kesin bir meydan okumaya girmeselerdi, bu işi üstlenecektik?
Sanıyor musunuz ki, basmakalıp liberal lafebeliğinden ve darkafalı ahlakçılıktan oluşan bu iğrenç karışımı, okumak, yeniden okumak ve anlamını kavramak için kendimizi zorlamıyoruz?
Elbette ki, şimdi, bu fikirleri koruma ve yorumlama işini yalnızca bu beylerin üstlerine almalarında bizim bir suçumuz yok. Sosyalizm hakkındaki küçük-burjuva teorilerden kopma gereğinden sözettiğime de dikkat etmenizi rica ederim, incelemiş olduğumuz küçük-burjuva teoriler, sosyalist teoriler olduklarını iddia ettikleri ÖLÇÜDE, KESİNLİKLE gericidirler.
Ama eğer, aslında, bunlarda sosyalistçe kesinlikle hiçbir şey olmadığını, yani bütün bu teorilerin çalışan halkın sömürülmesini açıklamada tam bir başarısızlığa uğradığını ve bu yüzden halkın kurtuluşu için bir araç görevi yapamayacağını, işin aslında bütün bu teorilerin küçük-burjuvazinin çıkarlarını yansıttığını ve desteklediğini anlarsak — o zaman, [sayfa 170] onlara karşı farklı bir tutum takınmamız ve şu soruyu sormamız gerekir: İşçi sınıfının küçük-burjuvaziye ve onun programına karşı tutumu ne olmalıdır? Ve bu soru, bu sınıfın ikili niteliği hesaba katılmadıkça yanıtlanamaz (Rusya'da bu ikilik, büyük burjuvazi ile küçük-burjuvazi arasındaki uzlaşmaz karşıtlığın daha az gelişmiş olmasından ötürü, özellikle belirgindir.) Küçük-burjuvazi, genel demokratik istemler koyduğu, yani ortaçağın ve sertliğin tüm kalıntılarına karşı savaştığı ölçüde ilericidir; bir küçük-burjuvazi olarak durumunu korumak için savaştığı ve ülkenin burjuva çizgilerdeki genel gelişmesini geciktirmeye, geriye döndürmeye çalıştığı ölçüde gericidir. Verilmiş-toprakların ünlü elden çıkarılmamışı gibi bu tür gerici istemlerin üstü ve, ayrıca köylüler üzerinde vesayeti amaçlayan diğer pek çok tasarının üstü, genellikle, çalışan halkı korumak yolunda görünüşte akla-uygun sözlerle örtülmüştür, ama elbette ki aslında bunlar yalnızca çalışan halkın durumunu kötüleştirir, aynı zamanda da kurtuluş uğruna savaşımında onu engeller. Küçük-burjuva programının bu iki yanı arasında kesin bir ayrım yapılmalı ve bu teorilerin herhangi bir açıdan sosyalist nitelikte olduğu reddedilirken, ve bunların gerici yönleriyle savaşılırken demokratik yanları unutulmamalıdır. Her ne kadar marksistler, küçük-burjuva teorileri tamamen reddediyorlarsa da, bunun, onları demokrasiyi programlarına koymaktan alıkoymadığını, tersine demokrasi üzerinde daha da fazla durmalarını gerektirdiğini göstermek için bir örnek vereceğim. Her zaman, küçük-burjuva sosyalizmi temsilcilerinin teorik sermayesini oluşturan üç ana teze, yani toprak yetersizliği, yüksek ödemeler ve yetkililerin zulmüne yukarda değinmiştik. Bu kötülüklerin kaldırılması isteminde, kesinlikle sosyalist hiçbir şey yoktur, çünkü bunlar mülksüzleştirmeyi ve sömürüyü biraz bile olsun açıklamazlar ve bunların yokedilmesi emeğin sermaye tarafından ezilmesini biraz bile olsun etkilemeyecektir. Ama bunların yokedilmesi, bu ezilmeyi, onu ağırlaştıran ortaçağ süprüntülerinden kurtaracak ve işçilerin sermayeye karşı doğrudan savaşımını kolaylaştıracak, [sayfa 171] bu nedenle de, demokratik bir istem olarak işçilerin çok enerjik bir desteğini görecektir. Genel olarak konuşursak, ödemeler ve vergiler sorunu, yalnızca küçük-burjuvazinin herhangi bir özel önem yüklediği bir sorundur; ama Rusya'da, köylülerin yaptıkları ödemeler, birçok bakımdan yalnızca serfliğin kalıntılarıdır. Örneğin hemen ve koşulsuz olarak kaldırılması gereken toprak bedeli ödemeleri böyledir; yalnızca köylülerin ve küçük kasabalar halkının ödedikleri, ama "soyluların" bağışık tutulduğu vergiler de böyledir. Sos-yal-demokratlar, ekonomik ve politik durgunluğa yolaçan bu ortaçağ ilişkisi kalıntılarını ortadan kaldırma istemini her zaman destekleyeceklerdir. Aynı şey toprak yetersizliği için de söylenebilir. Bu konudaki hayıflanmaların burjuva niteliğini uzun uzadıya tanıtlamıştım. Ama, hiç kuşku yok ki, köylü Reformu, örneğin toprakların kopartılıp alınmasına[76] izin vermekle, köylüleri toprakbeylerinin yararına olarak kesinlikle soymuş, ve gerek doğrudan (köylülerden toprak kaçırarak), gerek dolaylı olarak (verilmiş-toprakların sınırlarının çizilmesindeki zekice yolla) bu büyük güce hizmet etmiştir. Ve sosyal-demokratlar, alman toprakların köylülere hemen geri verilmesi ve toprak mülkiyetinin —feodal kurumların ve geleneklerin bu kalesinin— tamamen kaldırılması üzerinde bütün çabalarıyla ısrar edeceklerdir. Toprağın ulusallaştırılmasıyla çakışan bu son nokta, sosyalistçe hiçbir şeyi içeremez, çünkü ülkemizde daha şimdiden biçimlenmekte olan kapitalist tarım ilişkileri bu durumda yalnızca daha hızlı ve daha yaygın gelişecektir; ama bu, toprak sahibi soyluların gücünü tam olarak kırabilecek tek önlem olarak, demokratik açıdan son derece önemlidir. Son olarak, elbette ki, yalnızca Yujakovlar ve V.V.ler, köylülerin haklarının olmayışından, mülksüzleştirilmelerinin ve sömürülmelerinin nedeni olarak sözedebilirler. Köylülüğün yetkililerce ezilmesine gelince, bu yalnızca sugötürmez bir gerçek değil, salt baskının da ötesinde bir şeydir; bu, köylülere, toprak sahibi soylulara bağlılığı doğal sayılan, genel yurttaşlık hakları ancak özel bir lütuf olarak verilen (örneğin göç[81*]) ve her memurun, sanki onlar [sayfa 172] ıslahevi sakinleriymiş gibi iş yükleyebileceği "aşağılık bir ayaktakımı" işlemi yapmaktır. Ve sosyal-demokratlar, köylülerin yurttaşlık haklarının tam olarak verilmesi, soyluların tüm ayrıcalıklarının tam olarak kaldırılması, köylüler üzerindeki bürokratik vesayetin kaldırılması ve köylülerin kendi işlerini idare etmek hakkına sahip olması istemi etrafında koşulsuz olarak birleşirler.
Genel olarak, Rus komünistleri, marksizm yanlıları, herkesten fazla kendilerine SOSYAL-DEMOKRAT adını vermelidirler ve etkinliklerinde DEMOKRASİnin büyük önemini asla unutmamalıdırlar.[82*]
Rusya'da, ortaçağa ait, yarı-feodal kurumlar (batı Avrupa'ya oranla) hâlâ öylesine güçlüdürler ki, proletarya ve genel olarak halk üzerinde, tüm tabaka ve sınıflarda siyasal düşüncenin büyümesini geciktiren öyle ezici bir boyunduruk halindedir ki, tüm feodal kurumlara, mutlakiyete, kast sistemine ve bürokrasiye karşı savaşımın işçiler için taşıdığı büyük önem üzerinde ısrar etmemek olanaksızdır. Bu kurumların ne korkunç bir gerici güç olduğunu, emeğin sermaye tarafından ezilmesini nasıl yoğunlaştırdığını, çalışan halk üzerinde ne alçaltıcı bir etki yaptığını, sermayeyi, emeğin sömürüsü bakımından modern sınai biçimler almaktan geri kalmayan, ama kurtuluş uğruna savaşın yoluna korkunç güçlükler çıkararak bu sömürüyü artıran ortaçağ biçimlerinde nasıl tuttuğunu işçilere göstermek gerekir. İşçiler bilmelidirler ki, gericiliğin bu temel direkleri[83*] yıkılmadıkça [sayfa 173] burjuvaziye karşı başarılı bir savaşım vermeleri kesinlikle olanaksız olacaktır, çünkü bunlar varoldukça, desteği işçi sınıfının başarısı için esas koşul olan Rus kır proletaryası, mağdur ve yılgın olmaktan kurtulamayacak, zekice ve sürekli bir protesto ve savaşım değil, yalnızca kasvetli bir umutsuzluk gösterebilecektir. İşte bunun içindir ki, radikal demokrasiyle yanyana mutlakiyete, gerici toplumsal tabaka ve kurumlara karşı savaşmak, işçi sınıfının doğrudan görevidir — sosyal-demokratlar bütün bu kurumlarla savaşımın yalnızca burjuvaziye karşı savaşımı kolaylaştırmakta bir araç sıfatıyla gerekli olduğunu, işçinin genel demokratik istemlerin gerçekleştirilmesine, yalnızca çalışan halkın baş düşmanına karşı niteliği gereği salt demokratik olan bir kuruma karşı, Rusya'da demokrasiyi feda etmeye ve işçileri ezmek, işçi sınıfı hareketinin doğuşunu daha çok engellemek üzere gericilerle ittifaka girmeye özellikle eğilimli olan sermayeye karşı zafere giden yolu açmak için gereksinme duyduğunu, işçilere anlatmayı bir an için elden bırakmaksızın, yukardaki görevi de işçilere anlatmalıdırlar.
Kanımca söylenenler, sosyal-demokratların mutlakiyete ve siyasal özgürlüğe karşı ve ayrıca da son zamanlarda özellikle güçlenen ve siyasal özgürlüğün kazanılması için bütün devrimci grupların "karışması"nı ve "ittifak"ını amaçlayan eğilime[79] karşı tutumunu tanımlamak için yeterlidir.
Bu eğilim oldukça tuhaf ve tipiktir.
Tuhaftır çünkü, "ittifak" önerileri belli bir gruptan ya da [sayfa 174] şu ya da bu noktada çakışan belli programlara sahip belli gruplardan gelmemektedir. Eğer öyle olsaydı, ittifak sorunu her ayrı durum için bir sorun, birleşen grupların temsilcileri tarafından çözümlenecek somut bir sorun olurdu. O zaman hiçbir özel "karışma" eğilimi olamazdı. Ama böyle bir eğilim vardır ve yalnızca eskiden kopmuş ve yeni hiçbir şeye bağlanmamış insanlardan gelmektedir. Anlaşılan mutlakiyete karşı savaşanların şimdiye kadar dayandıkları teori çökmekte, ve savaşım için esas olan dayanışma ve örgütlenme koşullarım yoketmektedir. Bu durumda da, bu "karışımcılar" ve "ittifak savunucuları", böyle bir teorinin yaratılması için en kolay yolun, sosyalist ve sosyalist olmayan bütün öteki sorunlardan kaçınarak, bu yolun mutlakiyete karşı bir protesto ve bir siyasal özgürlük istemi düzeyine indirilmesi olduğuna inanıyor gibiler. Söylemeye gerek yok ki, böyle bir birlik için girişilen ilk çabada bu safça aldatmaca kaçınılmaz olarak paramparça olacaktır.
Ama tipik olan şu ki, bu "karışma" eğilimi, militan, devrimci narodizmin siyasal bakımdan radikal demokrasiye dönüşmesi sürecindeki, yukarda özetlemeye çalıştığım bu süreçteki son aşamalardan birini temsil eder. Bütün sosyal-demokrat olmayan devrimci kuruluşların sözü edilen bayrak altında sürekli olarak karışması, ancak eski Rus istisnacılığının önyargılarına bir son verecek demokratik istemlere ilişkin sürekli bir program hazırlandığı zaman olanaklı olacaktır. Elbette, sosyal-demokratlar böyle bir demokratik partinin oluşmasının ileri doğru atılmış yararlı bir adım olacağına inanırlar; onların narodniklere karşı etkinliği bu adımı ilerletecek, bütün önyargıların ve efsanelerin sökülüp atılmasını, sosyalistlerin marksizm bayrağı altında toplanmasını ve öteki gruplar tarafından bir demokratik partinin oluşturulmasını kolaylaştıracaktır.
İşçilerin ayrı bir işçi partisi içinde bağımsız örgütlenmesini esas kabul eden sosyal-demokratlar elbette böyle bir partiye "karışamazlar", ama işçiler, demokratların gerici kurumlara karşı verdikleri bütün savaşımları en güçlü biçimde [sayfa 175] destekleyeceklerdir.
Narodizmin en sıradan küçük-burjuva radikal teorisi halinde yozlaşması —"halkın dostları", bunun (yozlaşmanın) en çarpıcı kanıtını verirler—, işçilere, toplumsal ilişkilerimizdeki, burjuva ideologlarının da siyasal özgürlükten yana çıkmalarına neden olan uzlaşmaz karşıt niteliği açıklamadan —tüm çalışan halkın kurtuluşu için çalışan bir savaşçı olarak Rus işçisinin tarihsel rolünü açıklamadan— işçiler arasında mutlakiyete karşı savaşmak fikirlerini yayanların ne büyük bir hata işlediklerini gösterir.
Sosyal-demokratlar, çoğu kez Marx'ın teorisini tekellerine almakla suçlanırlar, oysa iddia edildiğine göre onun ekonomik teorisi bütün sosyalistlerce kabul edilmektedir. Ama şu soru ortaya çıkıyor: Eğer Rusya'da çalışan halkın sömürülmesi, genel olarak ve herkes tarafından, toplumsal ekonominin burjuva örgütlenmesi ile değil de, örneğin toprak yetersizliği, bedel ödemeleri ya da yetkililerin zulmü ile açıklanıyorsa, işçilere değer biçimini, burjuva sistemin yapısını, ve proletaryanın devrimci rolünü anlatmanın ne anlamı var?
Eğer bu teori işçinin patronla ilişkisini bile açıklamıyorsa (bizim kapitalizmimiz, hükümet tarafından yapay olarak yerleştirilmiştir), işçiye sınıf savaşımı teorisini açıklamanın ne anlamı var? Tam olarak belirginleşmiş fabrika işçileri sınıfına dahil olmayan "halk" yığınına değinmedik bile.
Eğer ülkemizdeki insanlar, kapitalizmin ve onun yarattığı proletaryanın aracılığının dışında komünizme giden yollar bulmaya çalışıyorlarsa, Marx'ın ekonomik teorisi ve onun gerekli sonucu —kapitalizm yoluyla komünizmin örgütleyicisi olarak proletaryanın devrimci rolü— nasıl kabul edilebilir?
Açıktır ki, bu koşullar altında, işçiyi siyasal özgürlük için savaşmaya çağırmak, ilerici burjuvazi hesabına başını belaya sokmak olacaktır, çünkü, siyasal özgürlüğün esas olarak burjuvazinin çıkarlarına yarayacağı ve işçilerin durumunu kolaylaştırmayacağı, ama... yalnızca onların... tam da bu burjuvaziye karşı savaşım koşullarını kolaylaştıracağı yadsınılamaz (işin tipik yanı, narodniklerin ve Narodovoltsiler'in [sayfa 176] ile bunu yadsımamış olmasıdır). Bunu, sosyal-demokratların teorisini kabul etmezken, yalnızca işçiler arasında devrimci öğeler bulunacağına, ampirik olarak inanıp, ajitasyonlarını işçiler arasında sürdüren sosyalistlere karşı söylüyorum. Bu sosyalistlerin teorisi, pratikleri ile çelişmektedir ve bunlar, işçilerin zihnini SOSYALİST BİR İŞÇİ PARTİSİ ÖRGÜTLEMEK biçimindeki doğrudan görevlerinden başka tarafa çekerek, çok ciddi bir hata işlemektedirler.[84*]
Bu hata, burjuva toplumunun uzlaşmaz sınıf karşıtlıklarının hâlâ pek gelişmemiş olduğu ve serflik tarafından örtbas edildiği, bu sonuncusunun tüm aydınların oybirliğiyle protestosuna ve savaşımına yolaçtığı ve böylece aydınlarımızda kendine özgü demokratik bir şey olduğu ve liberallerin fikirleriyle sosyalistlerin fikirleri arasında derin bir uçurum olmadığı hayalini yarattığı bir zamanda doğal olarak doğmuş olan bir hatadır. Ekonomik gelişmemizin, eskiden Rusya'da kapitalizm için bir temel olduğunu yadsıyanların bile kapitalist gelişme yoluna girmiş olduğumuzu kabul edecekleri kadar çok ilerlediği bugün ise — bu konudaki tüm hayaller artık olanaksızdır. "Aydınlar"in bileşimi, tıpkı maddi değerlerin üretimiyle uğraşan toplumun bileşimi kadar açık bir biçime bürünmüştür; toplum, kapitalistler tarafından yönetilir ve hükümet edilirken, hızla büyüyen bir kariyeristler ve burjuva uşakları sürüsü aydınlar arasında, hoşnut ve doygun, bütün çılgınca fantezilere yabancı ve ne istediklerini çok iyi bilen "aydınlar" modası yaratmıştır. Radikallerimiz ve liberallerimiz, bu gerçeği yadsımak şöyle dursun, onu güçlü bir biçimde vurguluyorlar ve onun ahlaka aykırılığını kanıtlamak, onu mahkum etmek için çaba [sayfa 177] harcıyor, onu lanetlemeye, utandırmaya... ve yok etmeye çalışıyorlar. Burjuva aydınlarını burjuvalıklarından utandırma yolundaki bu safça çabalar, küçük-burjuva iktisatçılarımızın, burjuvazimizi ("büyük kardeşler"in deneyimini anımsatarak), halkın yıkımına, yığınların yoksulluğu, işsizliği ve açlığına doğru gittiğini söyleyerek korkutma çabaları kadar gülünçtür; burjuvazinin ve onun ideologlarının bu yargılanışı, insana, nehre atılmaya mahkum edilen turnabalığının yargılanışını anımsatıyor. Bu sınırların ötesinde, ilerleme, bilim, gerçek, halk vb. hakkında sayısız sözler döktüren ve hiçbir uyumsuzluğun, bunalımın, karamsarlığın ve tembelliğin olmadığı, tüm kalplerin demokrasi aşkıyla yandığı altmışların geçip gitmesine yakınmayı seven liberal ve radikal "aydınlar" ortaya çıkar.
Bu beyler kendilerine özgü basitlikleriyle, o zamanlar hüküm süren oybirliğinin nedeninin, o zamanlar varolan, ama bir daha geri gelmemek üzere geçip gitmiş bulunan maddi koşullar olduğunu anlamayı reddediyorlar: O zamanlar, sertlik, herkesi — biraz para biriktirmiş olan ve rahat yaşamak isteyen serf-kahyayı; haraç aldığı, işine karıştığı ve onu işinden kopardığı için beyden nefret eden girişimci mujiği; proleterleşmiş malikane-serfini ve tüccara köle olarak satılan yoksullaşmış mujiği eşit ölçüde eziyordu, serflik, imalatçı tüccara ve işçiye, zanaatçı-ustaya ve esnafa acı getirmişti. Bütün bu insanları birbirine bağlayan tek bağ, sertliğe karşı düşmanlıklarıydı, bu görüş birliğinin ötesinde en keskin ekonomik uzlaşmaz karşıtlıklar başlıyordu. Bu uzlaşmaz karşıtlığı, bugün, böylesine büyük ölçüde gelişmiş olduğu bir zamanda bile görmemek için, durumun savaşım gerektirdiği, İSTEYEREK ya da İSTEMEYEREK burjuvazinin yardakçılığını yapmak istemeyen herkesin proletaryadan yana tutum takınmasını gerektirdiği bir zamanda, eski görüş birliği günlerinin geri gelmesi uğruna gözyaşı dökmek için, insanın nasıl da tatlı hayallerle uyutulmuş olması gerek.
Eğer "halkın çıkarları"na ilişkin tumturaklı sözlere inanmayı reddeder ve daha derine inmeye çalışırsanız, [sayfa 178] küçük-burjuvazinin (kendi deyişlerince "halkın") ekonomisini çeşitli masum ilerici önlemlerle geliştirme, destekleme ve onarmayı düşleyen ve hüküm süren üretim ilişkileri altında bu tür ilerici önlemlerin tek etkisinin yığınları daha da proleterleştirmek olacağını anlamak yeteneğinden tümüyle yoksun olan, tam anlamıyla küçük-burjuva ideologlarıyla uğraştığınızı görürsünüz. Aydınlarımızın sınıfsal niteliğini açığa vurmakta bu kadar çok iş yaptıkları için ve böylece küçük üreticilerimizin küçük-burjuva oldukları yolundaki marksist teoriyi güçlendirdikleri için, "halkın dostları"na minnet duymadan edemeyiz. Onlar, eskiden beri, Rus sosyalistlerinin kafalarını karıştırmış olan eski hayal ve efsanelerin dağılmasını kaçınılmaz olarak hızlandırmak zorundadırlar. "Halkın dostları" bu teorileri öylesine hırpalamışlar, tüketmişler ve kirletmişlerdir ki, bu teorileri savunan Rus sosyalistleri, şu karşı konulmaz ikilemle karşı karşıyadırlar: ya bunları düzeltmek, ya da tümüyle terketmek ve kendini beğenmiş bir ciddiyetle, urbi et orbi[85*] zengin köylülerin gelişmiş aletler satın aldığını ilan eden ve ciddi bir edayla, kumar masalarında oturmaktan bıkmış kişileri sevinçle karşılamamız gerektiğine inandırmaya çalışan beylerin kullanımına bırakmak. Ve işte bu çabayla, "halkın dostları", bir "halk sistemi"nden ve aydınlardan sözetmekte — yalnızca ciddi bir havayla değil, ayrıca gösterişçi, heybetli tümceler kullanarak geniş ideallerden, yaşam sorunlarının ideal bir biçimde ele alınmasından sözetmekteler!...
Sosyalist aydınlar ancak hayallerini terkettikleri ve Rusya'nın istenen değil, gerçek gelişmesinde, olanaklı olan değil, gerçek toplumsal ekonomik ilişkilerinde destek aramaya başladıkları zaman verimli bir çalışma yapmayı umabilirler. Dahası, onların TEORİK çalışmaları, Rusya'daki ekonomik uzlaşmaz karşıtlıkların bütün biçimlerinin ve ardıl gelişmelerinin incelenmesine yöneltilmelidir; siyasal tarihin, hukuksal sistemin özelliklerinin, ya da yerleşmiş teorik önyargının onu gizlediği her yerde bu uzlaşmaz karşıtlığı açığa çıkarmaları gerekir. Gerçekliklerimizin belli bir üretim ilişkileri sistemi [sayfa 179] olarak bütün bir görünümünü sunmaları, çalışan halkın sömürülmesinin ve mülksüzleştirilmesinin bu sistem altında esas olduğunu göstermeleri ve ekonomik gelişme tarafından belirtilen bu sistemden çıkış yolunu göstermeleri gerekir.
Rusya tarihinin ve gerçeklerinin ayrıntılı bir incelenmesine dayanan bu teori, proletaryanın istemlerine yanıt vermelidir — ve eğer bu teori bilimin gereklerini yerine getirirse, proletaryanın protestocu düşüncesinin her uyanışı, bu düşünceyi kaçınılmaz olarak sosyal-demokrasi kanallarına itecektir. Bu teorinin geliştirilmesinde ne kadar ilerleme gösterilirse, sosyal-demokrasi o kadar hızlı büyüyecektir; çünkü mevcut sistemin en usta muhafızları bile proletarya düşüncesinin uyanışını engelleyemez, bizzat bu sistem zorunlu ve kaçınılmaz olarak üreticilerin en yoğun mülksüzleştirilmesini, proletaryanın ve onun yedek ordusunun sürekli büyümesini öngörür — bu, toplumsal zenginliklerin ilerlemesine, üretici güçlerdeki dev büyümeye, ve emeğin kapitalizm tarafından toplumsallaştırılmasına paralel olur. Bu teoriyi geliştirmek için ne kadar çok şey yapılması gerekirse gereksin, bunu, sosyalistler yapacaklardır; bunun güvencesi, tek bilimsel yöntem olan ve her programın gerçek sürecin kesin bir formülasyonu olmasını gerektiren materyalizmin onlar arasında yayılmasıdır; bunun güvencesi, bu fikirleri benimseyen sosyal-demokrasinin başarısıdır — bu başarı, liberallerimizi ve demokratlarımızı öyle canlandırmıştır ki, bir marksistin dediği gibi, aylık dergileri sıkıcı olmaktan çıkmıştır.
Sosyal-demokratların teorik çalışmasının gerekliliğini, önemini ve genişliğini böyle vurgularken, hiç de, bu çalışmanın PRATİK çalışmadan önde geleceğini[86*] söylemek istemiyorum — hele, bu sonuncusunun, birincisi tamamlanıncaya kadar ertelenmesi gerektiğini hiç söylemiyorum. Ancak "öznel toplumbilim yöntemi"nin hayranları, ya da ütopik sosyalizmin [sayfa 180] izleyicileri böyle bir sonuca varabilirler. Elbette, sosyalistlerin görevinin ülke için (gerçek olandan) "farklı" "gelişme yolları" aramak olduğu varsayılırsa, o zaman, doğal olarak, pratik çalışma, ancak, felsefi dehalar, bu "farklı yollan" bulduğu ve gösterdiği zaman olanaklı olur ve, tersine olarak da, bu yollar bir kez bulundu ve belirtildi mi, teorik çalışma biter ve "anayurt"u "yeni keşfedilen" "farklı yollar"da yönlendirecek olanların çalışması başlar. Sosyalistlerin görevi, toplumsal ve ekonomik gelişmenin fiili yolunda duran fiili ve gerçek düşmanlara karşı fiili savaşımında proletaryanın ideolojik önderleri olmak olduğu zaman durum tümüyle farklıdır. Bu koşullar altında teorik ve pratik çalışma, kıdemli Alman sosyal-demokratı Liebknecht tarafından yerinde olarak şöyle tanımlanan tek bir çalışma içinde kaynaşır: Studieren, Propagandieren, Organisieren[87*]
Yukarda değinilen teorik çalışma olmaksızın ideolojik lider olamazsınız, bu çalışmayı davanın gereksinmelerini karşılamaya yöneltmeden, ve bu teorinin sonuçlarım işçiler arasında yaymadan ve onların Örgütlenmesine yardımcı olmadan ideolojik lider olamayacağınız gibi.
Görevin böyle sunulması, sosyal-demokrasiyi, sosyalist grupların çoğu kez acısını çektikleri kusurlardan, yani dogmatizm ve sekterlikten korumaktadır.
Bir öğretinin en üst ve tek ölçütünün gerçek toplumsal ve ekonomik gelişme sürecine uygunluğu olduğu yerde, dogmatizm olamaz; görev, proletaryanın örgütlenmesini ilerletmek olduğu zaman ve, bu yüzden de, "aydınların" rolünün, aydınlar arasından özel liderler çıkmasını gereksiz kılmak olduğu zaman, sekterlik olamaz.
Dolayısıyla, çeşitli teorik sorular üzerinde marksistler arasında farklılıklar olmasına karşın, siyasal etkinlik yöntemleri, grup kurulduğundan beri hep aynı kalmıştır.
Sosyal-demokratların siyasal etkinliği, Rusya'daki işçi sınıfı hareketinin gelişme ve örgütlenmesini ilerletmek, bu hareketi, içinde bulunduğu yönlendirici bir fikirden yoksun, [sayfa 181] dağınık protesto, "isyan" ve grev girişimleri durumundan çıkararak, TÜM Rusya işçi SINIFININ, burjuva rejime karşı yöneltilmiş ve mülksüzleştirenlerin mülksüzleştirilmişine ve çalışan halkın ezilmesine dayanan toplumsal sistemin kaldırılmasına çalışan örgütlü bir savaşıma dönüşmektedir. Bu etkinliklerin altında yatan şey, marksistlerin, Rus işçisinin, Rusya'nın tüm çalışan ve sömürülen halkının tek ve doğal temsilcisi olduğuna ilişkin ortak kanılarıdır.[88*]
Doğal diyoruz, çünkü serf ekonomisinin cançekişen kalıntılarını hesaba katmazsak, Rusya'da çalışan halkın sömürülmesi her yerde kapitalist niteliktedir; ama üretici yığınlarının sömürülmesi küçük-ölçekli, dağınık ve gelişmemişken, fabrika proletaryasının sömürülmesi büyük-ölçekli, toplum-sallaşmış ve yoğunlaşmıştır. Birinci durumda, sömürü, hâlâ, çalışan halkın ve ideologlarının çalışan halkı ezen sistemin özünü görmesine, bu sistemden çıkış yolunun nerede ve nasıl bulunabileceğini görmesine engel olan ortaçağ biçimlerine, çeşitli siyasal, hukuksal ve geleneksel tuzaklara, hile ve oyunlara sarılmıştır. İkinci durumda ise, tersine, sömürü tamamen gelişmiştir ve hiçbir zihin karıştıran ayrıntı olmaksızın saf biçimiyle ortaya çıkmaktadır. İşçi, sermaye tarafından ezildiğini, savaşımının burjuva sınıfa karşı verilmesi gerektiğini görmeden edemez. Ve o anki ekonomik gereksinmelerinin karşılanmasını, maddi koşullarının iyileştirilmesini amaçlayan bu savaşım, kaçınılmaz olarak, işçilerin örgütlenmesi isteminde bulunur ve, kaçınılmaz olarak bireylere karşı değil, bir sınıfa, çalışan halka, yalnız fabrikalarda değil, her yerde baskı ve zulüm yapan sınıfa karşı bir savaşım haline gelir, işte bunun için, fabrika işçisi, tüm sömürülen nüfusun en önde gelen temsilcisinin ta kendisidir. Örgütlü, sürekli bir savaşımdaki bu temsilcilik işlevini yerine getirebilmesi için, onu "umutlar"la gayrete getirmek hiç de gerekli değildir; gereken tek şey, yalnızca onun kendi durumunu anlamasını [sayfa 182] sağlamak, onu ezen sistemin siyasal ve ekonomik yapısını ve bu sistem altında uzlaşmaz sınıf karşıtlıklarının zorunlu ve kaçınılmaz olduğunu anlamasını sağlamaktır. Fabrika işçisinin, genel kapitalist ilişkiler sistemi içindeki bu durumu, onu, işçi sınıfının kurtuluşu uğruna savaşımın tek savaşçısı yapar, çünkü yalnızca kapitalizmin gelişmesinin daha yüksek aşaması, büyük-ölçekli makineli sanayi, bu savaşım için gerekli maddi koşullan ve toplumsal güçleri yaratır. Kapitalist gelişme biçimlerinin düşük olduğu başka her yerde, bu maddi koşullar mevcut değildir, üretim binlerce küçük işletme arasında dağılmıştır (ve bunlar en eşitçi ortaklaşa toprak sahipliği biçimleri altında bile, dağınık işletmeler olmaktan çıkmazlar), çünkü sömürülenlerin çoğu, hâlâ küçük işletmelere sahiptir ve böylece savaşım vermeleri gereken burjuva sisteme bağlanmışlardır; bu, kapitalizmi kaldırabilecek toplumsal güçlerin gelişmesini geciktirir ve engeller. Dağınık, bireysel, küçük sömürü, çalışan halkı bir yere bağlar, onları böler, sınıf dayanışması bilincine ulaşmalarını engeller; baskıya özel bir bireyin değil, tüm ekonomik sistemin neden olduğunu anlar anlamaz birleşmelerini engeller. Büyük-ölçekli kapitalizm ise, tersine, tüm işçilerin, eski toplumla, belli bir yerle ve belli bir sömürüyle olan bağlarını koparır; onları birleştirir, düşünmeye zorlar ve örgütlü bir savaşıma başlamalarını olanaklı kılan koşullar içine sokar. Bundan dolayı da, sosyal-demokratlar tüm dikkatlerini ve tüm etkinliklerini işçi sınıfı üzerinde yoğunlaştırırlar. Onun ileri temsilcileri, bilimsel sosyalizm fikirlerini, Rus işçisinin tarihsel rolü fikrini iyice kavradıkları zaman, bu fikirler yaygınlaştığı zaman, ve işçilerin bugünkü dağınık ekonomik savaşını bilinçli sınıf savaşımına dönüştürmek üzere işçiler arasında sağlam örgütler kurulduğu zaman — Rus İŞÇİSİ, tüm demokratik öğelerin başını çekerek mutlakiyeti devirecek ve RUSYA PROLETARYASINI (BÜTÜN ÜLKELERİN proletaryasıyla yanyana) açık siyasal savaşımın düz yolundan KOMÜNİST DEVRİMİN ZAFERİNE götürecektir. [sayfa 183]
1894
EK I
EKLÎ tablo, metinde değinilen 24 bütçeye ait verileri içermektedir.
Ostrogojsk uyezdindeki 24 tipik köylü ailesinin bileşimi ve bütçeleri - Özet.
TABLO İÇİN AÇIKLAMA
1° İlk 21 sütun tümüyle İstatistiki Özet'ten alınmıştır. Sütun 22, Özet'teki şu sütunları birleştirmektedir: çavdar, buğday, yulaf ve arpa, akdarı ve karabuğday, öteki tahıllar, patates, sebze ve saman (8 sütun). Saman ve sap hariç olmak üzere, tahıldan gelen gelirin (sütun 23) nasıl hesaplandığı, metinde açıklanmıştır. Sütun 24, Özet'teki şu sütunları birleştirmektedir: at, sığır, koyun, domuz, kümes hayvanları, post ve yün, yağ ve et, süt ürünleri, tereyağı (9 sütun). Sütun 25-29, tümüyle Özet'ten alınmıştır. Sütun 30-34, Özet'teki şu sütunları birleştirmektedir: çavdar, buğday, akdarı ve karabuğday, patates, sebze, tuz, tereyağı, yağ ve et, balık, süt ürünleri, votka ve çay için harcamalar (12 sütun). Sütun 35, Özet'teki şu harcamalara ilişkin sütunları birleştirmektedir: sabun, gazyağı, mum, giysi, ve kapkacak (4 sütun). Geri kalan sütunlar için bir açıklama gerekmez.
2° Sütun 8, desiyatin olarak, kirayla tutulmuş topraklara verilmiş-toprak içindeki ekilebilir toprağın (Ozet'te bunun için özel bir sütun vardır) eklenmesiyle bulunmuştur.
3° "Gelir Kaynakları" ve "Harcama Dağılımı" sütunlarındaki alt rakamlar dizisi, gelir ve harcamanın parasal kısmını gösterirler. 25-28 ve 37-42 sütunlarda, gelir (ya da harcama) tümüyle parasaldır. Parasal kısım (yazar bunu ayrı olarak göstermiyor) gayrisafi gelirden, ev halkının kendisinin tükettiği miktar çıkarılarak hesaplanmıştır. [sayfa 185]
[sayfa 186-191 - Tablolar]
EK II
BAY Struve, çok haklı olarak, "Marx'ın sınıf savaşımı ve devlet öğretisi, Rus ekonomi-politikçisine tamamen yabancıdır" tezini, Nik.-on'u eleştirisinin temel taşı yapıyor. Bay Struve'nin bu tez yazısını (dört sütunluk), bay Krivenko gibi onun görüş sisteminin değerlendirilmesinde temel alacak kadar cüretkar değilim (bay Struve'nin öteki yazılarını bilmiyorum); ve onun söylediği her şeye katılmadığımı da belirtmem gerekir; bu yüzden, bir bütün olarak yazısını değil, ancak öne sürdüğü bazı temel önermeleri destekleyebilirim. Ama her türlü durumda, değinilen durum doğru olarak değerlendirilmiştir: Bay Nik.-on'un temel hatası, gerçekten de, kapitalist toplumun doğasında bulunan sınıf savaşımını anlaya-mamasıdır. Bu tek yanılgının düzeltilmesi, onun teorik önermelerinden ve araştırmalarından bile sosyal-demokrat sonuçlar çıkarılmasını sağlamaya yetecektir. Sınıf savaşımını [sayfa 192] gözden kaçırmak, gerçekten de marksizm konusunda büyük bir yanlış anlamayı —Marx'ın ilkelerinin sıkı bir taraftarı olarak geçinmeye pek meraklı olduğuna göre, bay Nik.-on'un daha da fazla suçlu sayılacağı bir yanlış anlamayı— açığa vurur. Birazcık olsun Marx bilgisi olan bir kimse, sınıf savaşımı öğretisinin onun tüm görüşler sisteminin ekseni olduğunu yadsıyabilir mi?
Bay Nik.-on, elbette ki, Marx'ın teorisini, örneğin Rusya tarihinin ve gerçekliğinin olgularına uymadığı gerekçesiyle, bu husus dışında kabul edebilirdi. Ama o zaman, her şeyden önce, Marx'ın teorisinin bizim sistemimizi açıkladığını söyleyemezdi; bu teorinin ve kapitalizmin sözünü bile edemezdi, çünkü teoriyi yeniden biçimlendirmek, uzlaşmaz karşıt ilişkileri ve sınıf savaşımını doğasında taşımayan farklı bir kapitalizm kavramı geliştirmek gerekli olurdu.
Her durumda açık bir koşul koyması ve marksizmin A'sını kabul ettikten sonra, B'sini kabul etmeyi neden reddettiğini açıklaması gerekirdi. Bay Nik.-on, bu tür bir şey yapmaya hiç girişmemiştir.
Ve bay Struve, çok haklı olarak, sınıf savaşımını anlayamamanın bay Nik.-on'u bir ütopyacı yaptığı sonucuna varmıştır, çünkü kapitalist toplumdaki sınıf savaşımını görmezlikten gelen biri eo ipso,[89*] bu toplumun toplumsal ve siyasal yaşamının tüm gerçek içeriğini de görmezlikten gelir ve özlemini gerçekleştirmeye çabalarken, zararsız istekler alanında dolaşıp durmaya kaçınılmaz olarak mahkum olur. Sınıf savaşımını anlayamamış olması onu bir gerici yapar, çünkü "topluma" ve "devlete", yani burjuva ideologlarına ve politikacılarına başvurmalar, yalnızca sosyalistlerin kafasını karıştırabilir ve proletaryanın en kötü düşmanlarını müttefikler olarak kabul etmelerine yolaçabilir, işçilerin kurtuluş savaşımını güçlendirerek açıklığa kavuşturacak ve örgütlenmesini geliştirecek yerde, yalnızca bu savaşımı engelleyebilir.
Bay Struve'nin yazısına değindiğimize göre, bay [sayfa 193] Nik.-on'un Ruskoye Bogatstvo, n° 6'daki yanıtının üzerinde durmadan geçemeyiz.[90*]
Bay Nik.-on, fabrika işçilerinin sayısındaki yavaş artışa, nüfustaki büyümenin gerisinde kalan artışa ilişkin veriler aktararak şöyle iddia ediyor: "Anlaşıldığına göre, ülkemizde kapitalizm, bırakın 'tarihsel görevini' yerine getirmeyi, kendi gelişmesini kendisi sınırlamaktadır. Sırası gelmişken belirtelim, işte bu nedenle 'anayurtları için batı Avrupa'nın izlediğinden ve halen izlemekte olduğundan farklı bir gelişme yolu arayanlar bin kez haklıdırlar." (Ve bunu, Rusya'nın tam da bu kapitalist yolu izlediğini kabul eden bir adam yazıyor!) Bu "tarihsel görev"in yerine getirilmemesinin nedeni, bay Nik.-on'a göre, "köy topluluğuna düşman ekonomik eğilimin (yani kapitalizmin), batı Avrupa'ya özgü olan ve kuzey Amerika'da da özel bir güçle kendini göstermeye başlayan birleştiriciliğin bir nebzesini bile sağlamadan kendi varlığının temellerini yok etmekte olmasıdır."
Bir başka deyişle, burada, kapitalizme bakış açısı, "kapitalizmin halkın yaşamına sokulması" biçimindeki devlet sorununu çözen bir devlet memurunun bakış açısı gibi olan ünlü bay V.V. tarafından icat edilen sosyal-demokratlara karşı standart bir iddia ile karşı karşıyayız — eğer "görevi"ni yerine getiriyorsa bırakın girsin; getirmiyorsa "dışarda tutun". Bu zekice iddianın bütün öteki üstünlükleri bir yana, kapitalizmin "görevi"nin kendisi de, bay V.V. tarafından çekilmez ve akılalmaz bir biçimde yanlış ve dar bir tarzda anlaşılmıştır ve, anlaşılan, bay Nik.-on da bunu öyle anlamaktadır. Ve elbette, gene, bu beyler, teklifsizce, kendi anlayışlarının darlığını, yasal yayın onlara kapalı tutulduğu için tıpkı ölüler gibi yerilebilecek olan sosyal-demokratların üstüne atmaktalar! [sayfa 194]
Marx'ın görüşüne göre, kapitalizmin ilerici ve devrimci rolü, onun, emeği toplumsallaştırarak aynı zamanda tam da bu süreç mekanizmasıyla "işçi sınıfını eğitmesi, birleştirmesi ve örgütlemesinden", onları savaşım için eğitmesinden, "başkaldırmalarını" örgütlemesinden, onları "mülksüzleştirenleri mülksüzleştirmek", siyasal gücü almak ve üretim araçlarını "birkaç gaspedici”nin elinden alarak topluma devretmek üzere birleştirmesinden ibarettir. (Kapital, s. 650).[80]
Marx, bunu, işte böyle formüle ediyor. Elbette ki, burada "fabrika işçilerinin sayısı" üzerine hiçbir şey söylenmemiş: Marx üretim araçlarının yoğunlaşmasından ve emeğin toplumsallaşmasından sözetmektedir. Bu ölçütlerin "fabrika işçilerinin sayısı" ile hiçbir ortak yanı olmadığı çok açıktır.
Ama bizim istisnacı Marx yorumcularımız, bunu, yanlış bir biçimde, kapitalizm altında emeğin toplumsallaşmasının fabrika işçilerinin bir çatı altında emek harcamasından ibaret olduğu, ve bu yüzden kapitalizmin yaptığı işin ilericiliğinin... fabrika işçilerinin sayısıyla ölçüleceği anlamında yorumluyorlar!!! Eğer fabrika işçilerinin sayısı artıyorsa, kapitalizm ilerici işini iyi yapmaktadır; eğer bu sayı azalıyorsa "tarihsel görevini kötü bir biçimde yerine getirmektedir" (bay Nik.-on'un yazısında, s. 103) ve bu durumda "aydınlama "yurtları için farklı yollar aramak" düşer.
Ve böylece, Rus aydınları "farklı yollar" aramaya koyulurlar. Bu aydınlar, yıllardan beri, var güçleriyle kapitalizmin "yanlış" bir gelişme yolu olduğunu, çünkü işsizliğe ve bunalımlara yolaçtığını tanıtlamaya[91*] çalışarak bu yolları aramakta ve bulmaktadırlar. 1880'de bir bunalımla karşılaştık derler, 1893'te gene bir bunalım; artık bu yolu bırakmak zamanı geldi, çünkü açıktır ki, bizde işler kötü gidiyor. [sayfa 195]
Oysa Rus burjuvazisi, öyküdeki kedi gibi, "dinler, ama yemeye devam eder[81]" : Elbette, efsanevi kârlar artık kazanılamadığı zaman işler "kötü" gitmektedir. Onun için liberallerin ve radikallerin söylediği türküyü yineler ve eldeki mevcut ve daha ucuz sermaye sayesinde, enerjik bir biçimde yeni demiryolları yapımına girişir, işler "bizde" kötü gitmektedir, çünkü "biz" eski yerlerde halkı zaten iyice yolmuşuzdur ve şimdi bizi tüccar sermayesi kadar zenginleştirmeyecek olan sınai sermaye alanına girmemiz gerekmektedir. Ve onun için, "biz", yüzde-yüz kâr getiren "ilk birikimin" hâlâ olanaklı olduğu, köylülükteki burjuva farklılaşmanın tamamlanmış olmaktan hâlâ çok uzak olduğu Avrupa Rusyasının doğu ve kuzey sınır bölgelerine gideceğiz. Aydınlar bütün bunları görecek ve aralıksız olarak "bizim" gene bir iflasa doğru gittiğimize ilişkin gözdağı vereceklerdir. Ve gerçekten de yeni bir iflasla karşı karşıya geliriz. Pek çok küçük kapitalist büyük kapitalistlerce ezilmekte, pek çok köylü, gitgide daha çok burjuvazinin eline geçmekte olan tarımdan atılmaktadır; yoksulluk, işsizlik ve açlık deryası sınırsızca genişlemekte — ve "aydınlar", vicdan rahatlığı içinde, kehanetlerine işaret etmekte ve dış pazarların yokluğunu kapitalizmimizin istikrarsızlığının kanıtı olarak ileri sürerek, durmadan bu yolun yanlışlığından yakınmaktadırlar.
Oysa Rus burjuvazisi, "dinler, ama yemeye devam eder". "Aydınlar" yeni yollar ararlarken, burjuvazi, burjuva sisteminin çekiciliklerini genç ülkelere sokarak ve oralarda da görülmemiş bir hızla sınai ve tarımsal bir burjuvazi yaratarak ve üreticiler yığınını müzmin bir açlık çeken işsizlerin safına fırlatarak, kendisi için bir pazar yarattığı kolonilere giden demiryollarının yapımı için dev projelere girişir.
Sosyalistler yanlış yollar hakkında yakınmakla yetinmeye ve... fabrika işçilerinin sayısındaki yavaş artışla kapitalizmin istikrarsız olduğunu kanıtlamaya çalışmaya gerçekten de devam edecekler midir!!?
Bu çocukça düşünceyi[92*] tartışmadan önce, bay [sayfa 196] Nik.-on'un, bay Struve'nin yazısındaki eleştirdiği parçayı çok eksik bir biçimde aktardığını söylemeden geçemeyeceğim Bu yazı harfi harfine şöyle demektedir:
"Yazar (yani bay Nik.-on) Rusya'daki ve Amerika'daki nüfusun mesleki bileşimlerindeki farka işaret ederken —Rusya için, kârlı bir biçimde çalıştırılan toplam nüfusun (erwerbsthätigen) %80'i, Birleşik Devletler'de ise yalnızca %44'ü tarımla uğraşıyor şeklinde ele alınmıştır— Rusya'nın kapitalist gelişmesinin, %80 ve %44 arasındaki bu farkı gidereceğini; bunun denilebilir ki, onun tarihsel görevi olduğunu görmemektedir."
"Görev" sözcüğünün burada çok yersiz olduğu düşünülebilir, ama bay Struve'nin fikri açıktır: Bay Nik.-on, Rusya'nın kapitalist gelişmesinin (bu gelişmenin gerçekten de kapitalist bir gelişme olduğunu kendisi de kabul etmektedir) kırsal nüfusu azaltacağını görmemiştir, oysa aslında bu, kapitalizmin genel bir yasasıdır. Dolayısıyla bu itirazı çürütmek için, bay Nik.-on'un ya 1) kapitalizmin bu eğilimini görmezden gelmediğini, ya da 2) kapitalizmin böyle bir eğilime sahip olmadığını göstermesi gerekirdi.
Bay Nik.-on, bunun yerine, fabrika işçilerimizin sayısıyla ilgili verileri (onun tahminine göre nüfusun %1'i) tahlil etmeye girişmektedir. Ama bay Struve fabrika işçilerinden mi sözediyordu? Rusya'da nüfusun %20'si, Amerika'da %50'si fabrika işçilerini mi temsil ediyor? "Fabrika işçileri" terimi ile "tarımla uğraşmayan nüfus" terimi, aynı şey midir? Tarımla uğraşan nüfus oranının Rusya'da da azalmakta olduğu yadsınabilir mi?
Bay Krivenko, aynı dergide bu pasajı zaten tahrif etmiş olduğu için daha da gerekli gördüğüm bu düzeltmeyi yaptıktan sonra, bay Nik.-on'un düşüncesine geçelim — "kapitalizm görevini kötü bir biçimde yerine getirmektedir". [sayfa 197]
Birincisi, Denemeler'in[93*] yazarının yaptığı gibi, fabrika işçilerinin sayısını kapitalist üretimle uğraşan işçilerin sayısıyla bir tutmak saçmadır. Bu, büyük-ölçekli makine sanayisini, kapitalizmin tam da başlangıcı yapan Rus küçük-burjuva iktisatçılarının yanılgısını yinelemek (ve hatta ağırlaştırmak) demektir. Tüccarların malzemesi ile ve olağan ücretler karşılığında tüccarlar için çalışan milyonlarca Rus el-zanaatçısı, kapitalist üretimle uğraşmıyor mu? Tarımdaki düzenli çiftlik emekçileri ve gündelikçiler, patronlarından ücret almıyorlar mı? (Reformdan bu yana ülkemizde hızla gelişmiş olan) yapı sanayisindeki işçiler, kapitalist sömürüye bağımlı değiller mi? Ve bunun gibi.[94*] [sayfa 198]
İkincisi, fabrika işçilerinin sayısını (1.400.000), toplam nüfusla karşılaştırmak ve oranı bir yüzde olarak ifade etmek saçmadır. Bu, yalnızca karşılaştırılmaz şeyleri karşılaştırmak olur: çalışabilir nüfusu çalışamaz durumdakilerle karşılaştırmak vb.. Fabrika işçilerinin her biri, ailelerindeki belli bir sayıda çalışmayan üyeyi beslemiyor mu? Fabrika işçileri —patronlarından ve bütün bir tüccarlar güruhundan başka— bu türlü yemeğini fabrika nüfusu ile karşılaştırırken tarımsal nüfusa dahil ettiğimiz askeri, memuru ve benzeri bir sürü takımı da beslemiyorlar mı? Sonra Rusya'da, gene fabrika sanayisi ile karşılaştırılmaları ve tarımla birleştirilmeleri saçma olan balıkçılık vb. gibi sanayiler yok mu? Eğer Rusya'daki nüfusun mesleki bileşimi hakkında bir fikir edinmek istediyseniz, birincisi, maddi değerlerin üretimiyle uğraşan nüfusu özel bir grup olarak ayırmanız (dolayısıyla bir yandan çalışan nüfusu, öte yandan askerleri, memurları, papazları vb. buna katmamanız) gerekirdi; ikincisi de, bunları, ulusal emeğin çeşitli dalları arasında bölmeye çalışmanız gerekirdi. Eğer bunun için veriler yoksa, nüfusun %1'inin (??!!) fabrika sanayisinde çalışması hakkında saçmasapan konuşacağınız yerde, böyle hesaplamalara[95*] girişmekten kaçınmanız [sayfa 199] gerekirdi.
Üçüncüsü —ve bu, kapitalizmin ilerici ve devrimci rolü konusunda Marx'ın teorisinin esas ve en rezilce tahrifidir— "kapitalizmin birleştirici anlamının" yalnızca fabrika işçilerini birleştirmekle ifade edildiği düşüncesi, nereden aklınıza geldi? Marksizm düşüncenizi Oteçestveniye Zapiski'nin emeğin toplumsallaştırılmasına ilişkin makalelerinden alıyor ol-mayasınız? Siz de bunu bir çatı altında çalışmakla bir tutuyor olmayasınız?
Ama hayır. Nik.-on'un bununla suçlanamayacağı anlaşılacaktır, çünkü o, Ruskoye Bogatstvo, n° 6'daki yazısının ikinci sayfasında, emeğin, kapitalizm tarafından toplumsallaştırılmasını eksiksiz bir biçimde tanımlamakta, bu toplumsallaştırmanın her iki özelliğini de doğru olarak belirtmektedir: I) bütün toplum için çalışma, ve 2) ortak emeğin ürününü elde etmek üzere tek tek emekçilerin birleştirilmesi. Ama eğer durum buysa, bu "görev", kapitalizmin gelişmesi ve genel olarak emeğin toplumsallaştırılması ile, fabrika işçilerinin yalnızca ön saftakiler rolünü, öncü rolünü oynadığı genel [sayfa 200] olarak bir proletaryanın yaratılmasıyla yerine getirilirken, kapitalizmin "görevi"ni fabrika işçilerinin sayısı ile değerlendirmek niye? Elbette ki, proletaryanın devrimci hareketinin bu işçilerin sayısına, yoğunlaşmasına, gelişme derecelerine vb. bağlı olduğundan kuşku duyulamaz; ama bütün bunlar, bize, kapitalizmin "birleştirici anlamı"nı fabrika işçilerinin sayısına eşitlemek hakkını biraz olsun vermez. Böyle yapmak, Marx'ın fikrini olanaksız bir biçimde darlaştırmak olurdu.
Size bir örnek vereceğim. Friedrich Engels Zur Wohnungsfrage[96*] broşüründe, Alman sanayisinden sözeder ve başka hiçbir ülkede —yalnızca batı Avrupa'ya değinmektedir— bir bahçeye ya da bir toprak parçasına sahip bu kadar çok ücretli işçinin bulunmadığını belirtir, "...bahçecilik ya da küçük tarımın yanısıra yürütülen kırsal ev sanayisi, Almanya'nın yeni büyük sanayisinin geniş tabanını oluşturmaktadır" der. Bu ev sanayisi, Alman küçük köylüsünün büyüyen dertleriyle birlikte, gitgide daha çok büyür (Rusya'da olduğu gibi diye ekleyelim), ama sanayinin tarımla BİRLEŞTİRİLMESİ, ev üreticisinin, elzanaatçısının GÖNENCİNİN değil, tersine, daha da çok EZİLMESİNİN temelidir. Bulunduğu yere bağlı olduğundan, her fiyatı kabul etmek zorunda ve bu yüzden kapitaliste yalnızca artı-değeri değil, ücretlerin büyük bir kısmını da teslim eder (büyük-ölçekli üretimin ev sistemindeki çok büyük gelişmesiyle Rusya'da da durum budur). Engels devam eder: "Bu, sorunun bir yüzüdür, ama bunun birde öteki yüzü vardır. ... Ev sanayisinin gelişmesiyle birbiri ardından köylük bölgeler günümüz sanayi hareketinin içine sürüklenmektedir. Almanya'da sanayi devrimini İngiltere ve Fransa'dakinden çok daha geniş bölgelere yayan, kırsal bölgelerin ev sanayisi tarafından bu şekilde köklü bir biçimde değişikliğe uğratılmasıdır. ... Bu, İngiltere ve Fransa'nın tersine, Almanya'da devrimci işçi sınıfı hareketinin yalnızca kentsel merkezlerde kısıtlanacak yerde, ülkenin büyük bir kısmında neden böyle çok büyük ölçüde yayıldığını [sayfa 201] açıklamaktadır. Ve gene bu, hareketin sessiz, emin ve karşı konmaz ilerlemesini de açıklamaktadır. Besbelli ki, Almanya'da, başkentte ve öteki büyük kentlerde başarılı bir ayaklanmanın, ancak daha küçük kentlerin çoğunluğu ve kırsal bölgelerin büyük bir bölümü devrimci değişiklik için olgun hale geldiği zaman olanaklı olabilecektir. "[82]
O halde görüyorsunuz ki, yalnızca kapitalizmin "birleştirici anlamı" değil, işçi sınıfı hareketinin başarısı da, yalnızca fabrika işçilerinin sayısına değil... elzanaatçılarının sayısına da bağlıdır! Oysa bizim istisnacılar, Rus elzanaatı sanayilerinin geniş çoğunluğunun saf kapitalist örgütlenmesini görmezlikten gelerek, bunları bir tür "halk" sanayisi olarak kapitalizmin karşısına koyuyorlar ve "kapitalizmin doğrudan hizmetinde olan nüfus oranını" fabrika işçilerinin sayısı ile değerlendiriyorlar! Bu, bay Krivenko'nun şu iddiasını anımsatıyor: Marksistler, tüm dikkatin fabrika işçilerine çevrilmesini istiyorlar; ama 100 milyon insan içinde bunlar yalnızca bir milyon olduğuna göre, yaşamın ancak ufak bir köşesini oluşturmaktadırlar ve insanın, kendini buna vermesi, tıpkı loncavari kurumlarda ya da yardım kurumlarında çalışmakla yetinmesi gibi bir şeydir. (Ruskoye Bogatstvo, n° 12) Yapımevi ve fabrikalar, loncavari kurumlar ve yardım kurumlan kadar yaşamın küçük bir parçasıdır! Ne büyük bir dehasınız bay Krivenko! Hiç kuşku yok ki, tüm toplum için mal üretenler, bu loncavari kurumlardır? Hiç kuşku yok ki, çalışan halkın sömürülmesini ve mülksüzleştirilmesini açıklayan şey, loncavari kurumlardaki durumlardır? Hiç kuşku yok ki, proletaryanın, işçi sınıfının kurtuluşu bayrağını yükseltebilecek ileri temsilcileri bu loncavari kurumlarda aranmalıdır.
Önemsiz burjuva filozofların ağzından böyle şeyler duymak şaşırtıcı değildir, ama ne yazık ki, bu tür bir şeyi bay Nik.-on'un yazılarında da okumak zorunda kalıyoruz.
Kapital’in 393. sayfasında[83] Marx, İngiltere nüfusunun bileşimine ait rakamları aktarıyor. 1861'de İngiltere ve Galler'de toplam 20 milyon insan vardı. Bunun 1.605.440 kişisi [sayfa 202] fabrika sanayisinin ana dallarında çalıştırılıyordu.[97*] Ayrıca, hizmetçi sınıfının 1.208.648 üyesi vardı; ikinci baskının bir dipnotunda Marx, bu sınıftaki çok hızlı büyümeye değinmektedir. Şimdi, İngiltere'de, "kapitalizmin birleştirici anlamı"nı değerlendirmek için 1.600.000'i 20.000.000'a bölen "marksistler" olduğunu hayal edin bir!! Sonuç %8 olacaktır —on-ikide-birden az!!! Kapitalizm, nüfusun onikide-birini bile birleştirememişken, ve üstelik — tam bir "ulusal emek" kaybını temsil eden, "ev köleleri" sınıfında, "biz", İngilizlerin "yanlış yol" izlediğini gösteren daha hızlı bir artış varken, kapitalizmin "görevi"nden nasıl sözedilebilir! "Bizlerin", "anayurdumuz için farklı", kapitalist olmayan "gelişme yollan aramamız" gerektiği açık değil midir?!
Bay Nik.-on'un iddiasında bir başka nokta daha var: Kapitalizmin, burada "batı Avrupa'ya çok özgü olan ve kuzey Amerika'da özel bir güçle kendini göstermeye başlayan" birleştirici anlamı taşımadığını söylerken, anlaşılan işçi sınıfı hareketini kastetmektedir. Ve demek ki, kapitalizm, burada bir işçi sınıfı hareketine yolaçmadığı için farklı yollar aramamız gerekir. Bana öyle geliyor ki, bu iddia bay Mihaylovski tarafından ortaya atılmıştı. Bay Mihaylovski, Marx hazır bir proletarya ile iş görüyordu diyerek, marksistleri azarlıyordu. Ve bir marksist, Mihaylovski'ye, onun sefalette gördüğü tek şeyin sefalet olduğunu söylediği zaman yanıtı şu olmuştu: Bu söz de, her zaman olduğu gibi, aynen Marx'tan alınmıştır. Ama, diye ekliyordu, Felsefenin Sefaleti'ndeki bu pasaja dönersek, bunun bizim durumumuz için geçerli olmadığını ve bizim sefaletimizin yalnızca sefalet olduğunu görürüz. Ama işin aslında, Felsefenin Sefaleti'nde, gene de sizi destekleyecek hiçbir şey bulamayacaksınız. Marx, orada, eski okulun komünistlerinden sözederken, onların, sefaletin, eski [sayfa 203] toplumu yıkacak devrimci, yıkıcı yanını görmeyerek, sefalette, sefaletten başka bir şey görmediklerini söyler.[84] Anlaşılan, bay Mihaylovski, bir işçi sınıfı hareketinin herhangi bir "belirtisi"nin olmayışını, bunun bizim durumumuz için geçerli olmadığı iddiasına dayanak yapıyor. Bu iddia ile ilgili olarak, önce şunu belirtelim: Ancak olguların en yüzeysel bir biçimde bilinmesi, Marx'ın hazır bir proletarya ile iş gördüğü fikrini doğurabilir. Marx'ın komünist programı 1848'den önce hazırlanmıştı. O zaman Almanya'da hangi işçi sınıfı hareketi[98*] vardı? O zamanlar siyasal özgürlük bile yoktu ve komünistlerin etkinliği (bugün ülkemizde olduğu gibi) gizli gruplarla sınırlanmıştı. Kapitalizmin devrimci ve birleştirici rolünü herkese açıkça anlatan sosyal-demokrat işçi hareketi, yirmi yıl sonra bilimsel sosyalizm öğretisi kesinlikle biçimlendiği zaman, büyük-ölçekli sanayi daha yaygın hale geldiği ve bu öğretiyi işçi sınıfı arasında yayan yetenekli ve enerjik pek çok kişi ortaya çıktığı zaman başladı. Filozoflarımız, tarihsel olguları sahte bir ışık altında sunmalarına ve sosyalistlerin işçi sınıfı hareketine bilinç ve örgütlenme getirmek için yaptıkları büyük çalışmaları unutmalarına ek olarak, Marx'a en anlamsız yazgıcı görüşleri yakıştırıyorlar. Marx'ın görüşüne göre işçilerin örgütlenmesi ve toplumsallaşması kendiliğinden olur ve dolayısıyla eğer kapitalizmi görüyor da, bir işçi sınıfı hareketi görmüyorsak, bunun nedeni, işçiler arasında örgütlenme ve propaganda sorununda hâlâ pek az şey yapıyor olmamız değil de, kapitalizmin, görevini yerine getirmemesidir diye bize güvence veriyorlar. îstisnacı filozoflarımızın bu korkakça küçük-burjuva hilesini çürütmeye bile değmez: Bütün ülkelerdeki sosyal-demokratların tüm etkinlikleri bunu çürütmektedir; herhangi bir marksistin topluluk önünde yaptığı her konuşma bunu çürütmektedir. Sosyal-demokrasi —Kautsky'nin çok haklı olarak belirttiği gibi— işçi sınıfı hareketi ile sosyalizmin bir kaynaşmasıdır. Ve [sayfa 204] kapitalizmin ilerici etkinliğinin bu ülkede de kendini "gösterebilmesi" için, sosyalistlerimizin en büyük enerjiyle işe girişmeleri gerekir; Rusya'nın tarihinin ve bugünkü durumunun marksist kavranışını daha da ayrıntılı olarak ortaya çıkarmaları gerekir ve Rusya'da özellikle karmaşık ve üstü örtülü olan bütün sınıf savaşım ve sömürü biçimlerinin daha somut bir araştırmasını yapmaları gerekir. Ayrıca bu teoriyi halkın anlayabileceği biçime sokmaları ve işçiye tanıtmaları gerekir; işçinin onu özümlemesine ve sosyal-demokrat düşünceleri yaymak ve işçileri bir siyasal güç halinde sıkıca birleştirmek için bizim koşullarımız altında en UYGUN olan örgütlenme biçimini bulmasına yardımcı olmaları gerekir. Ve Rus sosyal-demokratları, işçi sınıfı ideologlarına düşen bu görevin zaten tamamlanmış, yerine getirilmiş olduğunu söylemek bir yana, (bu çalışmanın sonu yoktur), bu göreve daha yeni başladıklarını ve biraz olsun kalıcı bir şey yaratmak için, çok, pek çok kişinin yoğun çabasının gerektiğini her zaman vurgulamışlardır.
Kapitalizmimizde ilerici çalışma olmadığı yolundaki bu genel itiraz, marksist teorinin yetersiz bir biçimde ve inanılmaz bir darlıkta kavranmasının yanısıra, efsanevi bir "halk sistemi"ne ilişkin saçma fikre de dayanmaktadır.
Ünlü "köy topluluğu"ndaki "köylüler", yoksullar ve zenginler olarak, proletaryanın ve sermayenin (özellikle tüccar sermayesinin) temsilcileri olarak bölünürlerken, onlar, bunun, ortaçağa ait tohum halinde kapitalizm olduğunu görmeyi reddediyor ve kırın siyasal ekonomik yapısından kaçınarak sanki bizzat "eşitlikçi köy topluluğu"nun içinde, köylülüğün saf bir burjuva farklılaşması tam gelişme halinde değilmiş gibi, "anayurt için farklı yollar" ararken bağışlanmaz bir biçimde ekonomik örgütlenme biçimiyle karıştırdıkları köylü toprak mülkiyeti biçimindeki değişiklikler hakkında gevezelik ediyorlar. Ve, bu kapitalizmin, toprağın feodal gücünü kırarak ve çoktandır iyice soyulmuş ve aç kalmış olan köylüyü, muzaffer kulaklar arasında eşitlikçi bir biçimde pay edilmesi için toprağını köy topluluğuna bırakmaya, evini terketmeye, [sayfa 205] günlerce işsiz kalıp tüm Rusya'yı yaya olarak dolaşmaya ve kendisini bugün bir toprakbeyine, yarın bir demiryolu müteahhitine, sonra da bir kent emekçisi olarak, ya da bir zengin köylüye çiftlik emekçisi olarak vb. kiralamaya zorlayarak gelişmekte ve ortaçağa ait köy kapitalizminin dar biçimlerinden çıkmakta olduğu bir zamanda; Rusya'nın her tarafında efendi değiştiren bu "köylü"nün nereye giderse gitsin en utanmazca bir biçimde soyulduğunu gördüğü; kendisi gibi öteki yoksulların da soyulduğunu; onu soyanın mutlaka "bey" olmadığını, eğer emek-gücü satın alacak parası varsa "mujik kardeşi"nin de bunu yaptığını gördüğü; hükümetin, işçilerin haklarını kısıtlayarak ve en ilkel haklarını korumak üzere yaptıkları her girişimi isyan diye ezerek, nasıl her zaman efendilerine hizmet ettiğini gördüğü; Rus işçisinin emeğinin gitgide daha çok çetin hale geldiğini, ve işçilerin koşullan sürekli olarak kötüleşir, mülksüzleştirme daha da yoğunlaşır ve işsizlik olağan bir şey olurken, zenginlik ve lüksün gitgide daha hızlı büyüdüğünü gördüğü bir zamanda — işte böyle bir zamanda, bizim marksizm eleştirmenlerimiz anayurt için farklı yollar arıyorlar; işte böyle bir zamanda fabrika işçileri sayısındaki büyümenin ne olduğunu gördükten sonra, kapitalizmin yaptığı işin ilerici olduğunu kabul edip edemeyeceğimiz ve "tarihsel görevini kötü, çok çok kötü yerine getirdiği" için, kapitalizmimizi reddetmemizin ve yanlış bir yol saymamızın gerekip gerekmediği biçimindeki derin soru üzerinde düşünüp taşınmakla uğraşıyorlar.
Ne yüksek ve geniş ölçüde insancıl bir uğraş, değil mi?
Ve bu kötü kalpli marksistler, çalışan halkın kapitalist sömürüsü tüm Rusya'da mevcutken, anayurt için farklı yollar aramak, gerçekliklerden kaçıp düş dünyasına sığınmak anlamına gelir dedikleri zaman; görevini kötü bir biçimde yerine getirenin kapitalizmimiz değil, Rus sosyalistleri olduğunu, Rus toplumundaki uzlaşmaz karşıt sınıfların eskiden beri süren ekonomik savaşımının yokolacağını düşlemenin manilovizme[86] batmakla aynı şey olduğunu anlamayı reddeden ve bu savaşıma, örgütlenme ve anlayış getirmeye çaba [sayfa 206] harcamamız ve bu amaçla sosyal-demokratik çalışmaya girişmemiz gerektiğini anlamayı reddeden sosyalistler olduğunu gördükleri zaman nasıl da darkafalı doktrinerler olmaktadırlar.
Bitirirken, bay Nik.-on'un, bu aynı sayıda Ruskoye Bogatstvo, n° 6'da, bay Struve'ye yaptığı bir başka saldırıyı da belirtmeden geçemeyiz.
Bay Nik.-on şöyle diyor: "Bay Struve'nin tartışma yöntemlerindeki belli bir özelliğe dikkati çekmeden edemiyoruz. Alman kamuoyu için, ciddi bir Alman dergisinde yazıyordu; ama kullandığı yöntemler çok uygunsuz görünmektedir. Yalnızca Alman değil, Rus kamuoyunun da rüştünü tanıtladığını, ve bu makalede bol bol bulunan bütün bu 'umacılar'dan etkilenmeyeceğini kabul edebiliriz. 'Ütopya', 'gerici program' ve benzeri ifadelere her sütunda rastlanıyor. Ama bugün, ne yazık ki, bu 'korkunç sözlükler', anlaşılan bay Struve'nin hesaba kattığı etkiyi yaratmamaktadır, (s. 128)
Bay Nik.-on ve Struve arasındaki bu tartışmada "uygunsuz yöntemler" kullanıp kullanılmadığını ve kullanılmışsa kim tarafından kullanıldığını incelemeye çalışalım.
Bay Struve, ciddi bir yazıda, kamuoyunu "umacılar" ve "korkunç sözcükler" kullanarak etkilemeye çalıştığı gerekçesiyle "uygunsuz yöntemler"'kullanmakla suçlanmaktadır.
"Umacılar" ve "korkunç sözcükler" kullanmak, bir muhalifi, açık ve tam olarak gerekçesi gösterilmemiş ve yazarın görüş açısının (kesinlikle belirtilmiş bir görüş açısının) kaçınılmaz sonucu olmayan, yalnızca kötüleme, azarlama isteğini ifade eden sert suçlayıcı sözlerle tanımlamak anlamına gelir.
Açıktır ki, salt bu son özellik bile, suçlayıcı sıfatları "umacılar"a dönüştürür. Bay Slonimski, bay Nik.-on için sert konuşmuştu, ama mevcut düzenin burjuva niteliğini kesinlikle anlamayan sıradan bir liberale özgü görüş açısını açıkça ve kesinlikle formüle ettiğinden ve şaşırtıcı savlarını çok açık formüle ettiğinden, aklınıza gelen her şeyle suçlanabilir [sayfa 207] ama "uygunsuz yöntemler"le suçlanamaz. Bay Nik.-on da, kendi açısından, bay Slonimski için sert konuşmuştu, bu arada yetişmesi ve öğrenmesi için, Marx'ın —(bay Nik.-on'un kabul ettiği gibi) "bizim ülkemizde de doğrulanmış" olan— bay Slonimski'nin istediği küçük elzanaatı sanayisi ve küçük köylü toprak mülkiyetinin savunulmasının gerici ve ütopik niteliğine ilişkin sözlerini aktarmış ve onu "darkafalılık", "saflık" ve benzeri şeylerle suçlamıştı. Bakın, bay Nik.-on'un yazısı da, bay Struve'ninkinde olduğu gibi, aynı (altı çizili) sıfatlarla doludur; ama bu durumda "uygunsuz yöntemler"den sözedemeyiz, çünkü hepsinin gerekçesi vardır, hepsi yazarın kesin görüş açısının ve yanlış olabilen, ama kabul edilirse, insanın muhalifini saf, darkafalı ve gerici bir ütopyacı olarak görmesine yolaçan görüş sisteminin bir sonucudur.
Bay Struve'nin makalesinde durumun ne olduğuna bakalım. Bay Struve, bay Nik.-on'u, kaçınılmaz olarak gerici bir programa yolaçan ütopyacılıkla ve saflıkla suçlayarak, onu böyle bir görüşe iten nedenleri çok açıkça gösteriyor. Birincisi: "Üretimin toplumsallaştırılmasını" isteyen bay Nik.-on "topluma (sic!) ve devlete başvuruyor". Bu, "Marx'ın sınıf savaşım ve devlet öğretisinin, Rus ekonomi politikçisine tamamen yabancı olduğunu tanıtlamaktadır". Bizim devletimiz "egemen sınıfların temsilcisi”dir. İkincisi: "Eğer gerçek kapitalizmin karşısına, yalnızca biz istediğimiz için gelmesi gereken hayalî bir ekonomik sistemi koyarsak, bir başka deyişle, kapitalizm olmaksızın üretimin toplumsallaştırılmasını istersek, bu, yalnızca tarihe uymayan saf bir anlayışı tanıtlar." Kapitalizmin gelişmesi, doğal ekonominin yok edilmesi ve kırsal nüfusun azalması ile, "ataerkil zamanlarımızda hâlâ bürünmüş olduğu (Rusya'dan sözediyoruz) alacakaranlıktan çıkacak, açık sınıf savaşımının aydınlık ışığına adım atacak ve üretimin toplumsallaştırılması için başka güçlerin ve etkenlerin aranması gerekecektir."
Pekala, bu, yeterince açık ve kesin bir gerekçe değil midir? Bay Struve'nin, yazarın fikirlerine ilişkin belirli [sayfa 208] göndermelerinin doğruluğundan kuşku duyulabilir mi? Bay Nik.-on kapitalist toplumun yapısında bulunan sınıf savaşımını gerçekten hesaba katmış mıdır? Katmamıştır. Toplumdan ve devletten sözetmekte ve bu savaşımı unutmakta, dıştalamaktadır. Örneğin devlet, köy topluluğu aracılığıyla emeği toplumsallaştıracağı yerde kapitalizmi destekledi vb. diyor. Anlaşılan, devletin şu ya da bu yolda davranabileceğine ve dolayısıyla sınıflar-üstü olduğuna inanıyor. Bay Struve'yi "umacılar"a başvurmakla suçlamanın, apaçık bir haksızlık olduğu ortada değil midir? Devletimizin bir sınıf devleti olduğuna inanan bir adamın, emeğin toplumsallaştırılması, yani egemen sınıfların kaldırılması için o devlete çağrıda bulunan birine, ancak saf ve gerici bir ütopyacı olarak bakabileceği açık değil midir? Dahası, bir insan, muhalifini "umacılar"a başvurmakla suçladığı ve onun düşüncesini dayandırdığı görüşler hakkında, bu görüşleri açıkça formüle etmiş olmasına karşın, hiçbir şey söylemediği; ve üstelik onu, bu görüşlerin çıkamayacağı sansürlü bir dergide suçladığı zaman — asıl buna "kesinlikle uygunsuz bir yöntem" gözü ile bakmamız gerekmez mi?
Devam edelim. Bay Struve'nin ikinci savı da, en az öteki kadar açıkça formüle edilmiştir. Kapitalizmden ayrı olarak, köy topluluğu aracılığıyla emeğin toplumsallaştırılmasının hayalî bir sistem olduğundan kuşku duyulamaz, çünkü gerçeklikte bu mevcut değildir. Bu gerçeklik, bay Nik.-on'un kendisi tarafından şöyle tanımlanmıştır: 1861'den önce üretici birimler "aile" ve "köy topluluğu" idi (Denemeler, s. 106-107). Bu "küçük, dağınık, kendi kendine yeten üretim, önemli ölçüde gelişemezdi, bu yüzden de, son derece tekdüze niteliği ve düşük üretkenliği onun tipik özelliğiydi". Daha sonra olan değişiklik, "toplumsal işbölümünün gitgide daha çok derinleştiği" anlamına geliyordu. Bir başka deyişle, kapitalizm, daha önceki üretken birimlerin dar sınırlarını kırdı ve bütün toplumda emeği toplumsallaştırdı. Bay Nik.-on da, emeğin kapitalizmimiz tarafından bu toplumsallaştırılmasını kabul etmektedir. Bu yüzden, emeğin toplumsallaştırılmasını, [sayfa 209] zaten emeği toplumsallaştırmış olan kapitalizme değil de, çöküşü, tüm toplumda ilk kez olarak emeğin toplumsallaştırılmasına yolaçan köy topluluğuna dayandırmak istemekle, gerici bir ütopyacı olmaktadır. Bu, bay Struve'nin görüşü. Bu yanlış ya da doğru bulunabilir, ama onun bay Nik.-on'a ilişkin sert yorumunun, bu düşüncenin mantıksal olarak kaçınılmaz bir sonucu olduğu ve bu yüzden de "umacılar"dan sözetmeye yer olmadığı yadsınılamaz.
Dahası, bay Struve, emeğin toplumsallaştırılmasını istediğini, bunun kapitalizm aracılığıyla olmasını istediğini ve bu yüzden de "açık sınıf savaşımı"nın aydınlık ışığında görünebilecek güçlere dayanmak istediğini açıkça belirtmesine karşın, bay Nik.-on, muhalifine köylülüğü topraktan yoksun bırakmak istediğini atfederek tartışmasını bitirdiği zaman ("eğer ilerici bir programla köylülüğün topraktan yoksun bırakılması kastediliyorsa ... o zaman Denemeler'in yazarı bir tutucudur") — buna, ancak, gerçeğe taban tabana karşıt bir tanımlama denebilir. Ve eğer, bay Struve'nin sansürlü basında açık sınıf savaşımının aydınlık ışığında öne çıkan güçlerden sözedemeyeceğini ve dolayısıyla bay Nik.-on'un muhalifinin ağzına tıkaç sokulduğunu gözönünde tutarsak, bay Nik.-on'un yönteminin tümüyle "uygunsuz" olduğu hiç yadsınılamaz. [sayfa 210]
EK III
MARKSÎZMİN dar bir biçimde anlaşılmasından sözettiğim zaman, marksistlerin kendilerini düşünüyorum. Bununla ilgili olarak, liberallerimiz ve radikallerimiz yasal basının sayfalarında marksizmi yorumlamaya giriştikleri zaman, marksizmin en korkunç biçimde darlaştırıldığını ve tahrif edildiğini belirtmeden geçemeyiz. Ne yorumlamadır o! Düşünün bir. Rus sansürünün Procrustes'in[99*] yatağına sığması için bu devrimci öğretinin nasıl da kuşa çevrilmesi gerekti! Oysa bizim yayıncılarımız bu ameliyatı gönül rahatlığıyla yapıyorlar. Marksizm, onların yorumladıkları biçimde, hemen hemen, mal sahibinin emeğine dayanan bireysel mülkiyetin kapitalist sistem altında nasıl bir diyalektik gelişmeye uğradığı, nasıl yadsınmasına dönüştüğü ve sonra da toplumsallaştırıldığı öğretisine indirgenmiştir. Ve ciddi bir edayla marksizmin toplumbilimsel yönteminin bütün özgül özelliklerini, sınıf savaşımı öğretisini ve araştırmanın doğrudan amacını, yani [sayfa 211] proletaryanın bunları kaldırmasına yardımcı olmak için tüm uzlaşmaz karşıtlık ve sömürü biçimlerini açığa çıkarmak amacını görmezden gelerek, marksizmin tüm içeriğinin bu "plan"da yattığını varsaymışlardır. Sonucun böylesine soluk ve dar bir şey olması yüzünden, radikallerimizin zavallı Rus marksistleri için yas tutmaya başlamaları şaşırtıcı değildir. Böyle olacağını düşünmeliydik! Eğer Rus mutlakiyeti ve Rus gericiliği varken, marksizmin ayrıntılı, doğru ve tam bir açıklamasını vermek, hiçbir koşul koymaksızın sonuçlarını ortaya sermek olanaklı olsaydı, Rus mutlakiyeti ve Rus gericiliği, mutlakiyet ve gericilik olmazdı! Ve eğer liberallerimiz ve radikallerimiz, marksizmi, (yalnızca Alman yazınından bile olsa) doğru dürüst bilselerdi, onu sansürlü bir basının sayfalarında böyle tahrif etmekten utanırlardı. Eğer bir teori açıklanamıyorsa — susun, ya da onun tam olmaktan çok uzak bir açıklamasını verdiğinizi, en önemli özelliklerini dahil etmediğinizi söyleyin; ama onu yalnızca bölük-pörçük açıklamak ve sonra da dar oluşundan yakınmak niye?
Sınıf savaşımı üzerine, kapitalist toplumun yapısında zorunlu olarak bulunan uzlaşmaz karşıtlık üzerine, ve bu uzlaşmaz karşıtlığın gelişmesi üzerine hiçbir fikri olmayan insanlara; proletaryanın devrimci rolüne ilişkin hiçbir kavrama sahip olmayan insanlara; hatta, özellikle marksist sayılabilmeleri için bir bay Mihaylovski'nin tüm aydın derinliğini gerektiren "para ekonomisi", bunun "zorunluluğu" gibi sloganlar ve benzeri ifadeler içermesi koşuluyla, salt burjuva tasarılar öne süren insanlara marksist gözü ile bakılması biçimindeki yalnızca Rusya'da olanaklı olan saçmalığın tek açıklaması gerçekten de budur.
Öte yanda ise, Marx, teorisinin tüm değerinin, "özünde eleştirel[100*] ve devrimci"[87] olmasında yattığını kabul ediyordu. [sayfa 212]
Ve bu son nitelik gerçekten de tam ve koşulsuz olarak marksizmin yapısında vardır, çünkü bu teori, modern toplumdaki bütün uzlaşmaz karşıtlık ve sömürü biçimlerini açığa çıkarma, bunların evrimini izleme, geçici niteliklerini, farklı bir biçime dönüşmelerinin kaçınılmazlığını gösterme ve böylece tüm sömürüyü elden geldiğince çabuk ve kolayca sona erdirmesinde bir araç olarak proletaryaya hizmet etme görevini doğrudan doğruya önüne koymuştur. Tüm ülkelerdeki sosyalistleri kendine çeken bu teorinin dayanılmaz çekiciliği, tam da, kesinlikle ve en üstün biçimde bilimsel olmak (toplumsal bilimde son söz olmak) niteliği ile devrimci olmak niteliğini birleştirmiş olması olgusunda yatar, bunları rasgele ve yalnızca öğretinin kurucusu kendi kişiliğinde bir bilimcinin ve devrimcinin niteliklerini birleştirmiş olduğu için değil, kendi yaradılışı gereği ve ayrılmaz bir biçimde birleşmiştir. Gerçekten de, teorinin görevi, bilimin amacı, burada, gerçek ekonomik savaşımında ezilen sınıfa yardım olarak tanımlanmıştır.
"Biz dünyaya demiyoruz ki: Savaşımı bırak — tüm savaşımınız anlamsızdır. Biz, ona, doğru bir savaşım sloganı sağlamak istiyoruz."[88]
Demek ki, Marx'a göre bilimin doğrudan görevi, doğru bir savaşım sloganı sağlamak, yani bu savaşımı, belli bir üretim ilişkileri sisteminin ürünü olarak nesnel bir biçimde sunmak, bu savaşımın zorunluluğunu, içeriğini, seyrini ve gelişme koşullarını anlayabilmektir. Savaşımın genel niteliğini ve genel amacını, yani tüm sömürü ve baskının tam ve kesin olarak kaldırılmasını gözden kaçırmadan, herhangi bir anda durumu tanımlayabilmek için, her ayrı savaşım biçimini inceden inceye incelemedikçe, savaşımın her aşamasına bir biçimden ötekine geçişi sırasında izlemedikçe, bir "savaşım sloganı" sağlamak olanaksızdır.
Marx'ın "eleştiren ve devrimci" teorisini, "bizim ünlü" N. K. Mihaylovski'nin "eleştiri"sinde açıkladığı ve sonra da savaştığı renksiz süprüntü ile karşılaştırın, kendilerine "çalışan halkın ideologları" gözüyle bakan ve yayıncılarımızın, içinde canlı olan ne varsa yok ederek, marksist teoriyi [sayfa 213] dönüştürdükleri... o "geçmez akçe" ile yetinen insanların gerçekten de varolabileceğine şaşıp kalacaksınız.
Bu teorinin istemlerini, her şeye karşın, çalışan halkın ideolojik sözcüsü olmak isteğiyle hareket eden narodnik yazınımızla, genel olarak, ekonomik sistemimizin ve özel olarak köylülüğün tarihine ve bugünkü durumuna ayrılmış olan yazınla karşılaştırın, sosyalistlerin, çekilen acılan incelemek ve tanımlamakla ve bu konuda ahlak dersleri vermekle kendini sınırlayan bir teoriyle tatmin olabileceklerine şaşıp kalacaksınız. Serflik, şu ya da bu sömürüye, şu ya da bu uzlaşmaz karşıt sınıflara, bazı siyasal, hukuksal ve öteki sistemlere yolaçmış olan belli bir ekonomik örgütlenme biçimi olarak değil, yalnızca toprakbeyleri tarafından kötüye kullanmalar ve köylülere yapılan haksızlıklar olarak tanımlanmıştır. Köylü Reformu, belli ekonomik biçimlerin ve belli ekonomik sınıfların arasında bir çatışma olarak değil de, çok iyi niyetlerine karşın, yanlışlıkla "yanlış bir yol" "seçmiş olan" yetkililerin aldığı bir önlem olarak tanımlanmıştır. Reform-sonrası Rusya, belirli bir gelişmeye sahip uzlaşmaz karşıtlıktaki üretim ilişkilerinin belli bir sistemi olarak değil de, çalışan halkın çektiği acıların eşlik ettiği doğru yoldan bir sapma olarak tanımlanmıştır.
Ama şimdi, hiç kuşku yok ki, bu teori saygınlığını yitirmiştir ve Rus sosyalistleri, mevcut bilgi düzeyinde, marksizmden başka devrimci teori olamayacağını ne kadar çabuk anlarlarsa, tüm çabalarını bu teorinin teorik ve pratik olarak Rusya'ya uygulanmasına ne kadar çabuk hasrederlerse — devrimci çalışmanın başarısı o kadar emin ve çabuk olacaktır.
______________
Gerçek ve doğru dürüst bir sanayi vb. "yaratmak" üzere, "halkın" üzerinde kültürel bir etki yapmaları için aydınlara yaptıkları çağrıyla, "halkın dostlari”nın, bugünün "yetersiz Rus düşüncesinde" yolaçtıkları çürümenin açık bir örneğini vermek için — bizimkilerden kesinlikle farklı görüşlere sahip kişilerin, yani "Narodopravtsi"nin, Narodovoltsi'nin doğrudan ve yakın döllerinin düşüncesini aktaralım. Narodnoye [sayfa 214] Pravo partisi tarafından 1894'te yayınlanmış olan Acil Bir Görev başlıklı broşüre bakınız.
"Hiçbir koşul altında, geniş özgürlük koşuluyla bile, Rusya, çalışan halka üretimde bağımsız bir yer güvenceleyen (!) ekonomik örgütlenmesini bırakmamalı," ve "bizim gereksindiğimiz şey siyasal reformlar değil, sistemli ve planlı ekonomik reformlardır" diyen türden narodnikleri kusursuz bir biçimde kanıtlarla çürüttükten sonra, Narodopravtsi devam ediyor:
"Biz, burjuvazinin savunucuları değiliz, onların ideallerinin hayranı hele hiç değiliz; ama kaderin kötü bir oyunu, halka, onları burjuvazinin saldırılarından büyük bir çabayla koruyan zemski naçalniklerin koruması altında 'planlı ekonomik reformlar' ile siyasal özgürlük temeli üzerinde, yani halka, çıkarlarının örgütlü bir biçimde savunulmasını güvenceleyen koşullar altında burjuvazinin kendisi arasında bir seçim yapmayı sunarsa — kanımızca, açıktır ki, halk, ikincisini seçmekle kazançlı çıkacaktır. Şu anda, halkı sözde bağımsız ekonomik örgütlenmesinden yoksun etmekle tehdit eden 'siyasal reformlar'a sahip değiliz; sahip olduğumuz şey, herkesin her yerde burjuva siyaseti olarak görmeye alışık olduğu, halkın emeğinin en kötü biçimde sömürülmesini ifade eden şeydir. Ne geniş, ne de dar özgürlüğe sahip değiliz; sahip olduğumuz şey, bir anayasaya sahip ülkelerin tarımcılarının ve kapitalistlerinin hayal etmekten vazgeçtiği kast çıkarlarının korunmasıdır. 'Burjuva parlamentarizmi'ne sahip değiliz — toplumun, yönetim makinesinin menzili içine girmesine bile izin verilmemektedir; sahip olduğumuz şeyi, kendileri için desiyatin başına 100 rubleye varan bir miktarda açık kredi isteyecek kadar ileri giden, 'sadık soylularımızın temsilcileri ile yanyana kendi çıkarlarını korumak için bir Çin şeddinin kurulmasını isteyen bay Naydenovlar, Morozovlar, Kaziler ve Byelovlardır.[89] Bunlar komisyonlarda görev almaya çağrılmakta, saygı ile dinlenmektedirler ve ülkenin ekonomik yaşamını etkileyen ana sorunlarda belirleyici bir söz hakkına sahiptirler. Bu arada halkın çıkarlarını kim, nerede savunmaktadır? Zemski naçalnikler mi? Tarımsal [sayfa 215] işçi ekipleri, halk için tasarlanmış değil midir? Vologda valisinin genelgelerinden birinde dediği gibi, halka toprak verilmesinin tek nedeninin, onların vergi ödemesini ve hizmet sunmasını olanaklı kılmak olduğu, horgörüye varan bir açıklıkla kısa bir süre önce ilan edilmemiş midir? Bu vali yalnızca otokrasinin ya da daha doğrusu bürokratik mutlakiyetin öldürücü bir biçimde izlediği siyaseti formüle ediyor ve yüksek sesle ifade ediyordu."
Narodopravtsiler'in, çıkarlarını savunmak istedikleri "halk"a ve emeğin çıkarlarının korunması için güvenilir bir organ olarak bakmaya devam ettikleri "toplum"a ilişkin düşünceleri ne kadar bulanık olursa olsun, Narodnoye Pravo partisinin oluşmasının ileri bir adım, "anayurt için farklı yollar"a ilişkin aldatmacaların ve hayallerin tümüyle terkedilmesine doğru, gerçek yolların korkusuzca tanınmasına doğru, bu temele dayanarak devrimci bir savaşım için unsurlar aranmasına doğru atılmış ileri bir adım olduğunu kabul etmek gerekir. Burada demokratik bir parti oluşturmak için bir çabayı açıkça görüyoruz. Yalnızca bir çabadan sözediyorum, çünkü ne yazık ki, Narodopravtsi temel tezini tutarlı bir biçimde yürütmemektedir, işçileri salt siyasal radikalizme çekmenin olsa olsa işçi aydınlarını işçi yığınlarından koparmaya ve işçi sınıfı hareketini güçsüzlüğe mahkum etmeye yarayacağını anlamayı reddederek, hala sosyalistlerle karışmak ve ittifak kurmaktan sözetmektedirler; işçi sınıfı hareketi, ancak işçi sınıfının çıkarlarını tam olarak ve her yoldan savunmakla, sermayeye karşı ekonomik savaşıma, sermayenin uşaklarına karşı siyasal bir savaşıma, kopmaz bağlarla bağlı olan bir savaşıma girişmekle güçlü olabilir. Tüm devrimci öğelerin "karışması"nın farklı çıkarların temsilcilerinin ayrı ayrı örgütlenmesiyle,[101*] ve özel durumlarda [sayfa 216] iki partinin birleşik eylemiyle daha iyi elde edilebilir olduğunu reddetmektedirler. Partilerine "toplumsal devrimci" parti demeye hâlâ devam ediyorlar (bkz: Narodnoye Pravo partisinin 19 Şubat 1894 tarihli bildirisi), aynı zamanda da yalnızca siyasal reformlarla yetiniyor ve "lanetli" sosyalist sorunlarımızdan çok büyük bir dikkatle kaçınıyorlar. Hayallere karşı böylesine hararetli bir biçimde savaş çağrısında bulunan bir parti, "bildiri"sinin daha ilk sözcükleriyle, başkalarında hayaller uyandırmamalıdır; anayasacıhktan başka bir şey sözkonusu değilken, sosyalizmden sözetmemelidir. Ama yineliyorum, Narodovoltsi'den kaynaklandıkları akılda tutulmadıkça, Narodopravtsi'nin doğru bir değerlendirmesi yapılamaz. Bu nedenle —sosyalizmle ilgisi olmayan— tamamen siyasal bir savaşımı, tamamen siyasal bir programa dayandırmakla ileri doğru bir adım attıkları kabul edilmelidir. Sosyal-demokratlar, içtenlikle, Narodopravtsi'ye başarı diliyorlar, partilerinin büyümesini ve gelişmesini, mevcut ekonomik sistemin yanında[102*] yerlerini alan ve günlük çıkarları gerçekten de demokrasiye çok yakından bağlı olan toplumsal öğelerle daha yakın bağlar kurmalarını diliyorlar.
"Halkın dostları"nın uzlaşmacı, korkak, duygusal ve düşsel halkçılıkları (narodizmleri), her iki yandan da saldırıya uğrayınca çok dayanamayacaktır: Bürokrasiye güven ifade edebildikleri için ve siyasal savaşımın kesin zorunluluğunu anlamadıkları için, siyasal radikallerin saldırılarına; ve sosyalizmle en küçük bir ilgileri olmadığı ve çalışan halkın ezilmesinin nedenlerine ya da şimdi ilerlemekte olan sınıf savaşımının niteliğine ilişkin en küçük bir sezgileri olmadığı halde kendilerini adeta sosyalistler gibi sunmaya kalkıştıkları için sosyal-demokratların saldırılarına. [sayfa 217]
1894 ilkyazı ve yazında yazıldı.
1894'te teksir edildi.
[1*] Bir Klopstock'u kim övmez ki?
Ama herkes onu okur mu? Hayır.
Daha az göklere çıkarılmak,
Ama daha gayretle okunmak isterdik!
(Lessing.) - ç.
[2*] K. Marx, Hegel'in Hukuk Felsefesinin Eleştirisine Katkı. -Ed.
[3*] Kuşkusuz, her zaman toplumsal ilişkilerin bilincine değiniyoruz, başkasına değil.
[4*] Aynen böyle! -ç.
[5*] Önsel. -ç.
[6*] İkinci kişilik, -ç.
[7*] Anti-Dühring - Bay Eugen Dühring Bilimi Altüst Ediyor. -Ed.
[8*] Burada da bay Mihaylovski yüzünü ekşitmek için fırsatı kaçırmıyor: Eski tarih bir gizem olarak kalırken, bilimsel bir tarih anlayışı ile ne kastediyorsunuz, diyor. Herhangi bir ders kitabını ele alın, bay Mihaylovski, göreceksiniz ki toplumsal örgütlenme sorunu en güç sorunlardan biridir ve açıklanması, bir yığın teorinin doğmasına neden olmuştur.
[9*] Ama gerçekten de, çeşitli tarihsel sorunlar üzerinde materyalistlerin yaptığı sayısız materyalist açıklamalardan bir tekini bile incelemek için bir çaba harcamadan, materyalistleri tarihle hesaplaşmamış olmakla suçladıkları bir yönteme - ya da onu tanıtlayabiliriz ama bu sıkıntıya girmeyeceğiz şeklinde sözler edilen bir yönteme başka ne ad verilebilir?
[10*] Tımar, has. -ç.
[11*] Bu salt bir burjuva fikirdir: Ayrı küçük aileler ancak burjuva rejim altında egemen oldular; bunlar tarih-öncesi zamanlarda hiç mevcut değildi. Burjuvazi için, modern sistemin özelliklerinin, bütün zamanlara ve halklara uygulanmasından daha karakteristik bir şey yoktur.
[12*] En yüksek nokta. -ç.
[13*] Bu anlamsız deyime ilişkin olarak, bay Mihaylovski'nin (eleştirmenimizin, önermelerinden hiçbirim doğrudan ve açıkça eleştiremeyeceği kadar zeki ve bilgili olan) Marx'a özel bir yer verdiğini, ondan sonra Engels'i koyduğunu ("pek yaratıcı olmayan bir kafa"), sonra –Kautsky gibi azçok bağımsız kişileri– ve sonra da öteki marksistleri koyduğunu belirtmek gerekir. Peki, böyle bir sınıflandırma ciddi hiçbir değer taşıyabilir mi? Eğer eleştirmen, Marx'ı halkın düzeyine indirenlerden hoşnut değilse, bunları, Marx'a dayanarak düzeltmesine ne engel oluyor ki? O, hiç de bu türden bir şey yapmıyor. Anlaşılan nükteli olmak istemiş - ama nüktesi başarısız olmuştur.
[14*] Bu, Kapital'de ve önceki sosyalistlere oranla sosyal-demokratların taktiklerinde çok açık bir biçimde ifade edilmiştir. Marx, doğrudan doğruya, sorunların ekonomik yönle sınırlanmamasını istemiştir. 1843'te tasarlanan bir derginin[23] programını hazırlarken, Marx, Ruge'a şöyle yazmıştı: "Sosyalist ilkenin tümü gene yalnızca bir yöndür. ... Biz, kendi payımıza, öteki yöne, insanın teorik varlığına da eşit önem vermeliyiz ve dolayısıyla dini, bilimi vb. eleştirimizin bir hedefi yapmalıyız. ... Nasıl ki, din, insanlığın teorik çatışmalarının içindekiler tablosunu temsil ederse, siyasal devlet de insanın pratik çatışmalarının içindekiler tablosunu temsil eder. Böylece, siyasal devlet biçiminin sınırları içinde, sub specie rei publkae [siyasal açıdan -ç.] tüm toplumsal çatışmaları, gereksinmeleri ve çıkarları ifade eder. Dolayısıyla çok özel bir siyasal sorunu –örneğin, kast sistemi ile temsilî sistem arasındaki farkı– bir eleştiri hedefi yapmak, hiç de hauteur des principes'den [ilkelerin yüksekliğinden -ç.] aşağılara inmek anlamına gelmez, çünkü bu sorun, siyasal dilde, insanın egemenliği ile özel mülkiyetin egemenliği arasındaki farkı ifade eder. Bu eleştirmenin yalnızca (kaşarlanmış sosyalistin dikkate değmez saydığı) bu siyasal sorunlarla ilgilenebilmesi değil, ayrıca ilgilenmesi gerektiği anlamına gelir."[24]
[15*] Birinci noktaya gelince, -ç.
[16*] Fransızca metinde: mouvement, devinim, -ç.
[17*] Bu tümcenin tamamı şöyledir: "Benim için ise, tersine, fikirsel, maddi dünyanın insan aklında yansımasından ve düşünce biçimlerine dönüşmesinden başka bir şey değildir." (Bkz: Kapital, Birinci Cilt, Ankara 1993, s. 28.) -Ed.
[18*] İkinci noktaya gelince, -ç.
[19*] Ulusal Ekonominin ve Sosyalizmin Eleştirel Bir Tarihi. -Ed.
[20*] Dühring'in bu görüşlerinin bay Mihaylovski için de tümüyle geçerli olduğu, onun "Karl Marx, Y. Jukovski Tarafından Yargılanıyor" başlıklı ma-kalesindeki şu pasajla tanıtlanabilir. Bay Mihaylovski bay Jukovski'nin Marx'ın özel mülkiyetin bir savunucusu olduğu iddiasına karşı çıkarak Marx'ın bu şemasına göndermede bulunuyor ve bunu şöyle açıklıyor: "Marx, şemasında, hegelci diyalektiğin ünlü iki hilesini kullanmıştır: Birinci şema, hegelci üçlünün yasalarına göre kurulmuştur; ikincisi de, sentez, karşıtların –bireysel mülkiyetin ve toplumsal mülkiyetin– özdeşliğine dayandırılmıştır. Bu demektir ki, "bireysel' sözcüğü, burada, diyalektik sürecin bir deyiminin özel, salt koşula bağlı anlamına sahiptir ve bunun üzerine kesinlikle hiçbir şey dayandırılamaz." Bunları, en saygıdeğer niyetlere sahip, Rus kamuoyunun gözünde "kıpkızıl" Marx'ı, burjuva bay Jukovski’ye karşı savunan bir adam söylüyor. Ve bu saygıdeğer niyetlerle, Marx'ı, süreç kavramını "hilelere" dayandırmış olarak anlatıyor! Bay Mihaylovski, burdan, eldeki sorun ne olursa olsun, saygıdeğer niyetlerin epeyce yetersiz kaldıkları yolunda kendisi için yararlı olacak bir sonuç çıkarabilir.
[21*] Bkz: Friedrich Engels, Anti-Dühring, Sol Yayınları, Ankara 1995, s. 210. -Ed.
[22*] Sanırım, bu konuyla ilgili olarak bu açıklamanın tümünü, Engels'in, arpa tanesinden, Rousseau'nun öğretisinden ve diyalektik sürecin öteki örneklerinden sözettiği bölümde verdiğini belirtmek yerinde olur. Bu örneklerin; Engels'in (ve elyazmasını basılmadan önce okumuş olan Marx'ın) açık ve kesin sözleriyle yalnızca karşılaştırılması bile, marksizmi hegelci diyalektikle suçlamanın saçmalığını iyice ortaya koyacaktır, herhangi bir şeyi üçlülerle tanıtlamak, ya da gerçek sürecin açıklanmasına, bu üçlülerin "koşula bağlı üyelerini" sokmak sözkonusu olamaz.
[23*] Jüpiterin yaptığını, boğa yapamaz, -ç.
[24*] Ortaçağlardaki ekonomik sistemin öteki özellikleri atlanmıştır, çünkü bunlar, feodal toplumsal biçimlenmeye dahildir, oysa Marx, yalnızca kapitalist biçimlenmeyi araştırır. Saf biçimiyle, kapitalist gelişme süreci, gerçekte –örneğin İngiltere'de– küçük, yalıtık meta üreticileri sistemi ve onların bireysel emek mülkiyeti ile başlamıştır.
[25*] Emeğin ortaçağa ait biçimleri ile -yazar bir başka yerde böyle açıklıyor- yalnızca ortaklaşa toprak mülkiyeti, elzanaatı sanayisi ve artel örgütlenmesi kastediliyor. Bunların hepsi, kuşkusuz ortaçağ biçimleridir, ama bunlara emekçinin bütün toprak sahipliği ya da üretim aletleri sahipliği biçimleri de eklenmelidir.
[26*] Bütün bunlar, bay Mihaylovski'nin, gerçekten de soyut tarihsel şemalarla ilgili sözler işittiği ve hiçbir şey uydurmadığı varsayımına dayanılarak söylenmiştir. Ama bu konuda, bu varsayımı yalnızca hakettiği değeri verme hakkım saklı tutmayı da kesinlikle gerekli görüyorum.
[27*] Ama belki, bay Mihaylovski, burada da, Rusya'da proletarya yoktur demek niyetinde olmadığını, yalnızca kapitalist proletarya yoktur demek istediğini ilan ederek işin içinden sıyrılmaya çalışabilir. Acaba böyle mi? Eğer öyle idiyse neden söylemediniz? Tüm sorun, Rus proletaryasının burjuva toplumsal ekonomi örgütlenmesine mi, yoksa başka bir toplumsal ekonomi örgütlenmesine mi özgü olduğudur. Eğer iki koca makale boyunca bu tek ciddi ve önemli sorun üzerinde bir tek söz söylemediniz de, bunun yerine her türlü saçmalıktan söz açtıysanız ve en aptalca sonuçlara ulaştıysanız kabahat kimin?
[28*] Bay Mihaylovski'nin makalesinde görülen hiç olmazsa bir olgusal değinmenin üzerinde duracağım. Bu makaleyi okuyan herkes, bay Skvortsov'u (Açlığın Ekonomik Nedenleri'nin yazarı) bile "marksistler" arasına kattığım kabul edecektir. Ama, işin aslında bu bey, kendini marksist olarak tanımlamaktadır ve sosyal-demokratların yapıtlarıyla en basit bir tanışıklık bile, sosyal-demokratlar açısından onun en kaba bir burjuvadan başka bir şey olmadığının görülmesi için yeterlidir, ilerici şemalar tasarladığı toplumsal çevrenin, bir burjuva çevresi olduğunu ve bu yüzden köylü tarımında bile gerçekten gözlemlenebilecek olan bütün "tarımsal iyileştirmelerin", bir azınlığın durumunu iyileştiren ama yığınları proleterleştiren bir burjuva ilerlemesi olduğunu anlamıyorsa, bu kişi ne biçim bir marksisttir? Tasarıların sunduğu devletin, yalnızca burjuvaziyi desteklemeye, proletaryayı ise ezmeye muktedir olan bir sınıf devleti olduğunu anlamıyorsa, bu kişi ne biçim bir marksisttir?
[29*] Öğreneceğiniz öteki tek şey şudur: "Bundan, gerçek (sic!) bir halk sanayii gelişebilir" diyor bay Krivenko, "halkın dostlarının bilinen bir hilesi de, gerçekliğin kesin ve doğrudan bir tanımını vermek yerine boş ve saçma sözler etmektir.
[30*] 2.750.000 rublelik bir toplam üretim içinden 900.000 ruble değerinde mal üreten en büyük Pavlovo işi.
[31*] Yani, elsanatçılarına malzemeleri sağlayan ve onlara emekleri için olağan ücretleri ödeyen tüccar için.
[32*] Rus kapitalizmini fabrika işçilerinin sayısıyla ölçen (sic!) özel Rus ekonomistleri, bu çalışanları ve bunlara benzer pek çoklarını teklifsizce, sermayenin boyunduruğu altında değil de "halk sistemi" (???!!) üzerine yapay olarak yapılan baskı altında acı çeken tarımsal' nüfusun bir parçası olarak sınıflandırıyorlar.
[33*] Evsel büyük-ölçekli üretim sistemi, yalnızca kapitalist bir sistem değil, ayrıca da en kötü kapitalist sistem türü, çalışan halkın en yoğun sömürüsü ile işçileri kurtuluşları için savaşıma götürme, olanağım en az veren bir sistemdir.
[34*] "Aile" işçileri ile, ücretli işçilerden farklı olan patron ailesinin çalışan üyeleri kastediliyor.
[35*] İşçi başına düşen yıllık üretim grup I'de, 251 ruble; II’de, 249; III'te 260 rubledir.
[36*] Kesirler, ücretli-işçi çalıştıran kuruluşların sayışım ve ücretli-işçilerin sayısını gösterir. Bir sonraki tabloda da, kesir çizgisi aynı amaçla kullanılmıştır.
[37*] Ücretli-emek kullanan kuruluşların oranı, grup I'de %25, II'de %90 ve III'te %100'dür; ücretli-işçi oranı, sırasıyla %19, %58, %91'dir.
[38*] Toplam kuruluşların %72'sini oluşturan grup I, toplam üretimin %34'ünü; II, sırasıyla %18 ve %22'sini; III, %10 ve %44'ünü sağlar.
[39*] Bu, Moskova eyaletindeki sanayiler için hemen hiç doğru değildir, ama belki de Rusya'nın daha az gelişmiş sanayileri için doğru olabilir.
[40*] Bu örnek şimdiye kadar hakkında çok şey söylenmiş olan köylülüğün dağılması ile ilgili ise de, sosyal-demokratların gerçeklikle değil "gelecek hakkında kehanette bulunmakla" ilgilendikleri iddiasının ne küstahça bir yalan olduğunu ve bizimle tartışmalarında, bizim görüşlerimizin özünü görmezlikten geldikleri ve bu görüşleri anlamsız sözler diye bir yana bıraktıkları zaman, "halkın dostları"nın ne şarlatanca yöntemler kullandıklarım açıkça göstermek için, onların kendi verilerini tahlil etmeyi gerekli görüyorum.
[41*] Voronej Eyaletine Ait İstatistiki Sonuçlar, c. II. kısım II. Ostrogojsk Uyezdindeki Köylü Çiftçiliği, Voronej 1887. Bütçeler, eklerde, s. 42-49; tahlil ise, bölüm XVIIIde "Köylü Ailelerin Bileşimi ve Bütçeleri"nde verilmiştir.
[42*] Kuşkusuz, yalnızca tarımsal uğraşlarla yaşayan ve bir emekçi çalıştıran bir köylünün çiftliği, tip olarak, bir çiftlik emekçisi olarak yaşayan ve kazancının beşte-üçünü çiftlik emekçiliği ile elde eden bir köylünün çiftliğinden farklıdır. Ve bu 24 köylü arasında, her iki tip de bulunmaktadır. Çiftlik emekçileriyle emekçi çalıştıran çiftçileri aynı kaba koyarsak ve bir genel ortalama kullanırsak ne tür bir "bilim" doğacağım varın siz değerlendirin.
[43*] Ortalama aile büyüklüğündeki dalgalanma çok daha azdır, aile başına: a) 7,83 b) 8,36 ve c) 5,28 kişi.
[44*] Sahip olunan aletlerin değerindeki farklılık daha da büyüktür. Ortalama, aile başına 54,83 rubledir. Ama hali-vakti yerinde köylüler arasında bu, iki katına, 111,80 rubleye çıkar ve yoksul köylüler arasında üçte-bire -16,04 rubleye iner. Orta köylüler arasında, 48,44 rubledir.
[45*] Çiftlik emekçilerinin bütçelerinin –yedi yoksul köylüden ikisi– hiç açık vermediğini belirtmek ilginç olacaktır: aile basma gelir 99 ruble, harcama ise 93,45. Çiftlik emekçilerinden biri patronu tarafından beslenmekte ve giydirilmektedir.
[46*] Bkz: Ek 1. [Bkz: s. 186. -Ed.]
[47*] Voronej eyaleti köylüleri, Don düzlüklerindeki zengin Kazaklar için ücretli tırpancılık yapıyorlardı. -Ed.
[48*] Kuşkusuz 24 çiftliğe ait verilerin, tek başlarına, verilmiş-toprakların birincil önem taşıdığı tezini çürütmek için yeterli olduğunu söylemek istemiyorum. Ama yukarda, birkaç uyezde ait, bunu tümüyle çürüten veriler aktarmıştık.[50]
[49*] 24 tipik ailenin, bütün uyezde ait çiftlik kategorileri ile karşılaştırılması için, bay Şçerbina'nın 24 çiftlik ortalamasını, verilmiş-toprağın büyüklüğüne dayanan gruplarla karşılaştırırken kullandığı yöntemlerin aynısı kullanılmıştır.
[50*] Bu bile pek az doğru olacaktır, çünkü çöküş, geçici ve raslansal bir istikrar kaybı anlamına gelir, oysa görmüş olduğumuz gibi orta köylüler her zaman bir istikrarsızlık durumunda, yıkımın eşiğindedirler.
[51*] Tarımdan gelen parasal geliri bulmak için (Şçerbina bunu vermemektedir) oldukça karmaşık bir hesaplama gerekti. Yazara göre, hayvan yemi olarak kullanılan sap ve samandan gelen geliri, toplam ürün gelirinden çıkarmak zorunluydu. Yazarın kendisi de, XVIII. bölümde, bunları çıkarmış, ama bu işleri verilen 24 aile için değil, uyezde ait toplam rakamlar için yapmıştır. Bu toplam rakamları alarak, (üründen, yani gerek tahıl, gerek sap ve samandan gelen toplam gelire oranla) tahıldan gelen gelir oranını saptadım ve bu temele dayanarak, mevcut durumda sap ve samanı dıştaladım. Bu oran, çavdar için % 78,98, buğday için %72,67, yulaf ve arpa için %73,32, darı ve karabuğday için %77,78'dir. Sonra da, bizzat çiftlikte tüketilen miktar çıkarılarak satılan tahıl miktarı saptanmıştır.
[52*] Bay Krivenko, aynı parçada, çok doğru olarak şunu belirtiyor: "işçi ucuza tutulmalı ve ondan azami ölçüde yararlanılmalıdır."
[53*] Bay Yujakov, nasıl oluyor bu! Meslektaşlarımız "yetenekli kişiler"in "kanemiciler" haline geldiğini söyledikleri halde, siz bize, insanların, yalnızca "eleştirel olmayan bir kafaya" sahip oldukları için bu hale geldikleri yolunda güvence vermiştiniz. Bir ve aynı dergide, birbiriyle böyle çelişkiye düşmek, işte bu olmadı beyler!.
[54*] Eğer, şimdiye kadar yalnızca kentsel fabrika işçileri, proletaryanın burjuvaziye karşı sınıf savaşımı fikrini özümleyebilmişlerken, kırsal "temiz kalpli ve kendi halinde" çiftlik emekçileri, yani aslında "toplumun çok eski temeli"ne ve "topluluk ruhu"na çok yalandan bağlı olan bu sevimli niteliklerini yitirmiş olan kişiler, bunu yapamamışlarsa - bu, yalnızca, sosyal-demokratların, Rus kapitalizminin ilerici ve devrimci rolüne ilişkin teorilerin doğruluğunu tanıtlar.
[55*] Eşit verilmiş topraklara sahip köylülerin eşit olduğu ve "kanemiciler" ve "çiftlik emekçileri" halinde de bölünmediği fikrinin saçmalığından ise sözetmiyoruz.
[56*] Bkz: bu kitapta s. 70. -Ed.
[57*] Kapitalist ilişkilerin varolduğu yerlerde (ve gördüğümüz gibi "halkın dostları" bunların varolduklarını artık yadsıyamıyor), "halk tarımı"m, yani küçük üreticiler tarımını geliştirmek üzere krediden yararlanma fikri — teorik ekonomi politiğin en basit doğrularını bile anlamaktaki yeteneksizliği açığa vuran bu anlamsız fikir, iki işi birden yapmaya kalkan bu beylerin öne sürdüğü teorinin ne kadar kaba olduğunu çok açık bir biçimde göstermektedir.
[58*] Yazarın koyduğu hisselere toplulukların sahip olacağı koşuluna karşın, zenginler hisseleri satın alacaklar diyorum, çünkü ne de olsa hisselerin parayla satın alınmasından sözediyor, buna da yalnızca zenginler sahiptir. Bu yüzden, iş ister toplulukların aracılığıyla yürütülsün, ister böyle olmasın, yalnızca zenginler ödeme yapabileceklerdir, tıpkı toprağın, topluluk tarafından satın alınması ve kirayla tutulmasının, zenginleri bu toprağı tekelleri altına almaktan hiçbir şekilde alıkoyamaması gibi. Kâr payları da, ödeme yapanlara gitmelidir — aksi halde hisseler hisse olmayacaktır. Ve anladığıma göre, yazarın önerisi, kârların belli bir kısmının "işçilerin toprakla bağlarının güvence altına alınması" için bir kenara ayrılacağı anlamına gelmektedir. Eğer yazar (söylediğinden kaçınılmaz olarak bunun çıkmasına karşın), bunu demek istemiyor da zenginler hisseler için ödeme yapacak ve kâr payı almayacak demek istiyorsa, o zaman, bütün bu plan, zenginlerin yoksullarla paylaşacağı görüşüne varır. Bu, insana, önce sineği yakalayın, sonra da bir kabın içine kapayın — hemen ölecektir, diyen sinek öldürücüsü hakkındaki fıkrayı anımsatıyor.
[59*] İnsanseverler. -ç.
[60*] Bu harcamalarla köylü bütçesinin geri kalan kısmı arasındaki ilişkiyi göstermek için, gene, Ostrogojsk uyezdine ait 24 bütçeyi aktaracağım. Aile basma ortalama harcama 495,39 rubledir (ayni ve nakdi). Bunun 109,10 rublesi sığır bakımına gider, 135,80 ruble sebze ve vergi için harcanır, geri kalan 250,49 ruble de öteki harcamalara -sebze dışındaki gıdalara, giysilere, aletlere, kiraya vb.- gider. Bay Yujakov, otlakları ve öteki alanları sığır yetiştirilmesi için hesaba katıyor.
[61*] İngilizce metinde (s. 172) "Working-class proletariat", Fransızca metinde (s. 183) "Prolétariat ouvrier". -ç.
[62*] Bir örnek olarak, çevre köylerdeki köylülere oranla, diyelim Pavlovo elzanaatçılarına değineceğim. Grigoryev ve Annenski'nin yapıtlarına bakınız. Gene kasıtlı olarak, belli bir "halk sistemi"nin sözde varolduğu kıra ait bir örnek veriyorum.
[63*] Yazar bu terimi kullandığı için, özellikle suçludur, çünkü Ruskoye Bogatstvo, "burjuva" sözcüğüne karşı olarak,"halk" sözcüğünü sevmektedir.
[64*] Okura bu gelişmiş aletlerin Novuzensk uyezdinde nasıl dağıldığını anımsatacağım: Köylülerin %37'si (yoksullar) ya da 28.000 aileden 10.000'i, 5.724 aletin 7'sine, yani yüzde-birin sekizde-birine sahiptir! Aletlerin beşte-dördü, toplam ailenin yalnızca dörtte-birini oluşturan zenginlerin tekelindedir.
[65*] Ey, kutsal saflık! -ç.
[66*] Gelişmiş tarımın, "umutsuzluğa kapılmayan" ve "toprağa bağlı kalan" "insanlara", karşılıklı olarak bunun yüz katını vereceğini söylerken çok haklısınız saygıdeğer bay profesör. Ama, siz ey büyük ekonomi politik doktoru, "mujik'in bütün bu fosfatlı gübreleri falan edinmek için, para sahibi oluşuyla, bu açlıktan ölen yoksul yığını arasından sıyrılması gerektiğini görmemişsiniz - ve para, ne de olsa, özel ellere düşen bir toplumsal emek ürünüdür, gelişmiş tarımın "ödülü"nün maledinilmesinin, başka insanların emeğinin maîedinilmesi olduğunu görmemişsiniz; ve yalnızca burjuvazinin en aşağılık çanak yalayıcılarının, bu bol ödülün kaynağım "bütün gücüyle çalışan", "kendisini besleyen toprağı gübreleyen" çiftçinin kişisel çabasında görebileceğini görmemişsiniz.
[67*] Hurviç başka bir yerde (s. 104) "Köy topluluğu içinde karşıt toplumsal sınıflar doğmuştur." diyor. Hurviç'i, yalnızca yukarda verilen olguları desteklemek için aktarıyorum.
[68*] "Yeni ekim yöntemleri" aramanın "ateşli" bir duruma gelmesinin nedeni, girişimci mujiğin daha büyük bir çiftlik işletmek zorunda olması ve eski yöntemlerle bunu başaramamasıdır; tarım, gitgide daha çok, bir meta niteliği, burjuva nitelik kazandığı için, rekabet dolayısıyla yeni yöntemler aramak zorunda kalmıştır.
[69*] Bu saçmalıktır, çünkü "ekonomik olarak güçlü" olanın gücü, başka şeylerin yanında, politik güce sahip olmasında yatar. Bu olmaksızın, ekonomik egemenliğini sürdüremez.
[70*] "Halkın dostları", Rusya'nın tüm tarihi ve iç politikası, devletimizin görevinin yalnızca feodal beyleri ve büyük burjuvaziyi korumak ve "ekonomik açıdan zayıf olanların" haklarını savunmak için giriştikleri her çabayı en vahşi bir biçimde cezalandırmak olduğunu tanıtladığı halde, ekonomik açıdan güçsüz olanları korumanın devletin doğal görevi olduğunu (yani onların bayağıca kocakarı ahlak anlayışına göre böyle olması gerekir) söyledikleri zaman "halkın dostları"nın en büyük gericiler olmalarının nedeni işte budur. Ve kuşkusuz, yukarda ilk söylenenler devletin doğal görevidir, çünkü mutlakıyet ve bürokrasi, iliklerine kadar feodal-burjuva ruhla doludur, ve çünkü ekonomik anlamda burjuvazi, bölünmemiş bir egemenliğe sahiptir ve işçileri "kuzu gibi sessiz" tutmaktadır.
[71*] Kimler arasında? Toprakbeyi ile köylü, girişimci mujik ile serseriler, fabrika sahibi ile işçi arasında mı? Bu klasik "dayanışma ilkesi"nin ne anlama geldiğini anlamak için, patron ile işçi arasındaki dayanışmanın "ücretlerdeki bir azaltma" ile sağlandığı anımsanmalıdır.
[72*] Nedir bir darkafalı?
Boş bir bağırsaktır bu.
Korkuyla ve Tanrının
Lütfü umuduyla dolu. (Goethe). -ç.
[73*] Örneğin bakuninci ve isyancılarınkinden,[64] narodniklerinkine ve ensonu köylülerin ezici bir sosyalistler çoğunluğunu gelecekteki bir Zemski Sobor'a[65] göndereceği inancına, düşüncelerinde hiç de küçük olmayan bir yer veren Narodovoltsi'ye kadar bütün eski devrimci programlarımız esas olarak buna varıyordu.
[74*] Yineliyorum, Komünist Manifesto'yu, Felsefenin Sefaleti’ni ve Kapital'i okumuş olan herhangi bir kimse için bu sonuç apaçıktır ve özel bir açıklama, yalnızca Mihaylovski için gereklidir.
[75*] Bu sorunlar için, şimdiye kadar hiçbir çözümün bulunmamış olması gibi basit bir nedenden dolayı. Gerçekten de, "halkın toprak kiralaması, halk tarımım destekler" iddiasına ya da toprakbeyinin toprağım köylülerin aletleriyle işletme sistemine ilişkin aşağıdaki tanıma, toprak kiralama sorununun bir çözümü gözüyle bakamazsınız: "köylü, bağımsızlığını, bağımsız köylünün yararı için feda etmiş olan toprakbeyinden daha güçlü çıkmıştır"; "köylü büyük-ölçekli üretimi, toprakbeyinin elinden çekip almıştır"; "tarımsal teknik biçimi uğruna savaşımın galibi halktır". Bu boş liberal gevezelik, "bizim ünlü" bay V. V.'nin yapıtı olan Kapitalizmin Yazgısında görülebilir.
[76*] Kanıt - köylülüğün parçalanması.
[77*] Ziemlieh blasse kompromissfähige und kompromißsüchtige Reformrichtung. — Sanırım bunun Rusça karşılığı kültürniçeski oportünizm ["saf” kültürel oportünizm] olarak verilebilir.
[78*] Bay Krivenko, bay Struve'ye savaş açmaya yeltenmesiyle tamamen üzücü bir izlenim bırakıyor. Gerçekten geçerli herhangi bir itiraz öne sürmekte çocukça bir sinirlilik gösteriyor. Örneğin bay Struve, bay Nik.-on'un bir "ütopyacı" olduğunu söylemekte ve ona bu adı vermek için çok açık nedenler ileri sürmektedir: 1) çünkü, bay Nik.-on "Rusya'nın gerçek gelişmesini" görmezden gelmektedir, ve 2) çünkü, devletimizin sınıfsal niteliğini anlamamakta ve "toplum"dan ve "devlet”'ten yardım istemektedir. Bay Krivenko, buna karşı hangi iddiaları getiriyor? Gelişmemizin gerçekten de kapitalist olduğunu yadsıyor mu? Bunun başka türden bir gelişme olduğunu mu söylüyor? Bizimkinin bir sınıf devleti olmadığını mı söylüyor? Hayır. Bu sorulardan tümüyle kaçınmayı ve kendi icadı olan "basmakalıp modellere" karşı komik bir öfkeyle savaşmayı yeğliyor. Bir başka örnek, bay Struve, bay Nik.-on'u, sınıf savaşımını anlamamakla suçlamanın yanısıra, "salt ekonomik olgular" alanında ağır hatalardan ötürü de kınamaktadır. Başka şeyler arasında, bay Nik.-on'un, tarım-dışı nüfusun küçüklüğünden sözetmekle, "Rusya'nın kapitalist gelişmesinin, %80 ile [Rusya'nın kırsal nüfusu] %44 [Amerika'nın kırsal nüfusu] arasındaki bu farkı hafifleteceğini" anlayamadığım, "bunun, kapitalizmin tarihsel görevi olduğunun söylenebileceğini" belirtmektedir. Bay Krivenko, önce, işin aslı kapitalizmin kırsal nüfusu azaltma eğilimi göstermesi olduğu halde, "bizim" (?) köylüyü topraktan yoksun bırakma görevimizden sözederek bu pasajı tahrif ediyor, ikinci olarak da sorunun özüne (kırsal nüfusun azalmasına yolaçmayan bir kapitalizmin olanaklı olup olmadığına) ilişkin bir tek söz etmeden, öğretiler vb. hakkında bol bol saçmalıyo.. Bkz: Ek II [Bkz: bu kitabın 191. sayfası. -Ed.]
[79*] Bu "yaşamsal" çalışma önerinizi, mujiğe Avrupa kuruluşlarından sözeden o genç insanlara benimsetmeye çalışmanız gerekirdi! Sizi ne güzel karşılar, ne şahane yanıtlarlardı! Şimdi materyalizmden ve diyalektikten korktuğunuz gibi, onların fikirlerinden de müthiş korkardınız!
[80*] Plehanov'un Sotsial-Demokrat'ta[74] "N. G. Çernişevski" başlıklı makalesinden aktarma yapıyorum.
[81*] Burada, şimdi, tarım bakanı olan bay Yermolov'un Kötü Ürünler ve Halkın Üzüntüsü adlı kitabında göçe karşı çıkarken gösterdiği salt Rus feodal kendini bilmezliğini anımsamadan geçemiyoruz. Yazar, Avrupa Rusyası'ndaki toprakbeyleri hâlâ bir emek kıtlığı çekerlerken, devletin açısından göçe akılcı bir şey gözüyle bakılamayacağını söylüyor. Gerçekten de, köylüler, aylak toprakbeylerini ve onların "yüksek mevkilerdeki" uşaklarım beslemek için yaşamıyorlar da, ne için yaşıyorlar?
[82*] Bu, çok önemli bir noktadır. Plehanov, devrimcilerimizin "iki düşmanı" olduğunu söylerken çok haklıdır; "bir yandan, henüz tümüyle yokedilmemiş olan eski önyargılar, öte yandan da yeni programa ilişkin dar bir anlayış". [Bkz: Ek III, s. 227. -Ed.]
[83*] Devrimcilerimizin görece az önem verdiği özellikle heybetli bir gerici kuruluş da Rus devletini de facto [fiilen -ç.] yöneten bürokrasimizdir. Esas olarak orta sınıf aydınlarından oluşan bürokrasi, gerek kaynağı açısından, gerek etkinliklerinin amacı ve niteliği açısından tamamen burjuvazidir; ama mutlakıyet ve toprak sahibi soyluların büyük politik ayrıcalıkları, bu bürokrasiye özellikle zararlı nitelikler vermiştir. Bürokrasi, toprakbeyinin çıkarlarıyla burjuvazinin çıkarlarım birleştirmeyi kendisi için yüce bir görev sayan hep hareket halindeki bir rüzgar fırıldağıdır. Bu feodal sempatilerini ve bağlantılarım işçileri aldatmak için kullanan ve çalışan halkı feodal toprakbeylerinin eline teslim ederek ve burjuvaziye karşı iyice savunmasız bırakarak, onları "aşağılık ayaktakımı" durumuna düşüren önlemleri uygulamak için "ekonomik bakımdan zayıf olanları koruma" ve kulağa ve tefeciye karşı "muhafızları" olarak hareket etme bahanesinden yararlanan Joduşkadır.[77] Bürokrasi, batı Avrupa'nın şampiyon gericilerinin deneyimini emmiş ve Arakçeyev[78] planlarını, halkı sevmeye ilişkin sözlerin örtüsü ardında başarıyla saklayan en tehlikeli ikiyüzlüdür.
[84*] İşçinin mutlakiyete karşı harekete geçirilmesi gerektiği sonucuna iki yoldan varılabilir: ya işçiye sosyalist sistem için savaşımın tek savaşçısı gözü ile bakarak ve bu yüzden siyasal özgürlüğü, onun savaşımını kolaylaştıran koşullardan biri olarak görerek; bu, sosyal-demokratların görüşüdür; ya da ona yalnızca mevcut sistemde en çok acı çeken, kaybedecek daha fazla şeyi olmayan ve mutlakiyete karşı savaşta en büyük kararlılığı gösterebilen biri olarak başvurarak. Ama bu, işçiyi, tüm "halkın" mutlakiyete karşı dayanışması ardında, burjuva ile proletarya arasındaki uzlaşmaz karşıtlığı görmeyi reddeden burjuva radikallerinin dümen suyuna girmeye zorlamak anlamına gelecektir.
[85*] Her yana.-ç.
[86*] Tersine, propaganda ve ajitasyon pratik çalışması her zaman önde gelmektedir, çünkü, birinci olarak, teorik çalışma yalnızca pratik çalışmanın öne sürdüğü sorunlara yanıt sağlar ve ikinci olarak da, sosyal-demokratlar ellerinde olmayan nedenlerle öyle sık teorik çalışma ile kendilerini sınırlamak zorunda kalmışlardır ki, pratik çalışmanın olanaklı olduğu her ana, büyük değer verirler.
[87*] İnceleme, Propaganda, Örgütlenme, -ç.
[88*] Rusya'nın gelecekteki insanı mujiktir - köylü sosyalizminin temsilcileri, sözcüğün en geniş anlamıyla narodnikler böyle düşünüyorlardı. Rusya'nın gelecekteki insanı işçidir - sosyal-demokratlar böyle düşünüyorlar. Bir elyazmasında, marksist görüş böyle formüle edilmişti.
[89*] Kendisi tarafından, -ç.
[90*] Genel olarak söylersek, Bay Nik.-on, Ruskoye Bogatstvo'daki yazılarıyla, anlaşılan, küçük-burjuva radikalizminden hiç de sanıldığı kadar uzak olmadığını; kendisinin de bir köylü burjuvazisinin büyümesinde (n° 6, s. 118 - "Köylüler" arasında gelişmiş aletlerin, fosfatlı gübrelerin vb. kullanılması) "bizzat köylülüğün" (topluca mülksüzleştirilen köylülük mü?) "içinde bulunduğu durumdan bir çıkış yolu bulma zorunluluğunu anladığını" gösteren belirtiler görebileceğini tüm gücüyle tanıtlamaya çalışıyor.
[91*] Kanıtlar boşunadır, yanlış oldukları için değil -halkın yıkımı, yoksullaşması, açlığı, kapitalizmin sugötürmez ve kaçınılmaz sonuçlandır- havaya söylenmiş sözler oldukları için. "Toplum", demokrasi örtüsü altında bile, plütokrasinin çıkarlarını savunur ve elbette ki plütokrasi de kapitalizme karşı harekete geçecek değildir. "Hükümet"... — bir muhalifin, bay Mihaylovski'nin yorumunu aktaracağım: Hükümetimizin programlarını ne kadar az bilirsek bilelim, diye yazmıştı bir keresinde, "emeğin toplumsallaştırılmasının" bunlar içinde yeralmadığından emin olacak kadar biliyoruz.
[92*] Kapitalizmin ilerici etkinliği, emeğin toplumsallaştırılma derecesi ile değil de, ulusal emeğin tek bir kolundaki gelişmenin böyle dalgalanan bir indeksi ile değerlendirildiği zaman, bu fikre çocukça denmez de ne denir? Herkes bilir ki, kapitalist üretim tarzı altında, işçilerin sayısı son derece istikrarsız bir sayıdan başka bir şey olamaz ve bunalımlar, yedek ordunun büyüklüğü, emeğin sömürülme derecesi, yoğunluk derecesi, vb., vb. gibi bir dizi ikincil etkene dayanır.
[93*] N.F. Danielson, Reform-Sonrası Toplumsal Ekonomimiz Üzerine Denemeler, St. Petersburg 1893. -Ed.
[94*] Burada, Bay Nik.-on'un, "kapitalizmin birleştirici anlamı"m fabrika işçilerinin sayısıyla değerlendirmek yolundaki yöntemini eleştirmekle yetiniyorum. Rakamların bir tahliline giremiyorum, çünkü elimin altında bay Nik.-on'un kaynakları bulunmamaktadır. Ancak, onun bu kaynakları seçerken pek talihli olmadığını belirtmeksizin geçmek de olanaksızdır. Önce 1865'e ait verileri Askerî İstatistiki Özet’ten, 1890'a ait olanları ise 1894, Fabrikalar ve Atelyeler Kılavuzundan alıyor. Bulduğu işçi sayıları, (maden işçileri hariç) sırasıyla 829.573 ve 875.764'tür, %5,5'lik artış, nüfustaki artıştan (61.420.000 olan, 91.000.000'a, ya da %48,1) çok daha azdır. Ama bir sonraki sayfada farklı rakamlar alınıyor: Gerek 1865 için, gerekse 1890 için 1893 Kılavuz'undan. Bu verilere göre, işçilerin sayısı sırasıyla 392.718 ve 716.792'dir — %82'lik bir artış. Ama bu, dolaylı vergi ödeyen sanayileri içermemektedir, bu sanayilerdeki işçilerin sayısı (s. 104) 1865'te 186.053 ve 1890'da 144.332 idi. Bu rakamları öncekilere eklersek aşağıdaki toplam işçi sayılarını buluruz (maden işçileri hariç): 1865'te 578.771 ve 1890'da 861.124. %48,1'lik bir nüfus artışı ile %48,7'lik bir artış. Demek ki, beş sayfalık bir yer içinde, yazar, %5'lik bir artış gösteren verileri ve %48'lik bir artış gösteren öteki verileri kullanıyor! Ve böyle çelişkili rakamlara dayanarak da kapitalizmimizin istikrarsız olduğunu buluyor!
Ve sonra, yazar, neden Denemeler'de aktarılan (Tablo XI ve XII), ve işçi sayısının, üç yılda (1886-1889), nüfustaki büyümeyi çok aşan bir artışla %12-13 arttığını bize gösteren, işçi sayısına ait verileri ele almamıştır? Yazar, belki de, zaman aralığının çok kısa olduğunu söyleyebilir. Ama bu durumda, birincisi, bu veriler türdeş, karşılaştırılabilir ve daha güvenilir verilerdir; ikincisi de, kısa zaman aralığına karşın, yazarın kendisi de fabrika sanayisinin büyümesine ilişkin bir yargıya varabilmek için bu verileri kullanmamış mıdır?
Açıktır ki, eğer, ulusal emeğin yalnızca bir dalının durumunu belirtmek üzere, işçi sayısı gibi böyle dalgalanan bir indeks kullanılmışsa, bu veriler ancak sallantı veriler olabilir. Ve umutlarını —çaresizlikten doğan ve, kararlı bir savaşım olmaksızın kapitalizmimizin çökeceği, kendiliğinden un-ufak olacağı umutlarını- böyle verilere dayandırmak için ve bu verileri, kapitalizmin ulusal emeğin bütün dallarındaki tartışılmaz egemenliğinden ve gelişmesinden kuşku duymakta kullanmak için insanın gerçekten de saf bir hayalperest olması gerekir!
[95*] "Son zamanlarda Avrupa Rusyasının 50 eyaletindeki özgür işçilerin toplam sayışım saptamak için bir girişim yapılmıştır. (S. A. Korolenko, Ücretle Tutulmuş Emek, St. Petersburg 1892.) Tarım Bakanlığının yaptığı bir araştırma, Avrupa Rusyasının 50 eyaletindeki sağlam kırsal nüfusu, 35.712.000 olarak hesaplamaktadır, oysa tarımda ve manüfaktürde, madencilikte, ulaşım ve öteki sanayilerde gerekli olan toplam işçi sayısı 30.124.000'dir. Demek ki, kesinlikle fazla olan işçilerin sayısı 5.588.000 gibi büyük bir rakama ulaşmaktadır, bunlar, aileleriyle birlikte, kabul edilen standarda göre, en az 15.000.000 kişiyi bulacaklardır." (s. 341'de yinelenmiştir.)
Eğer bu "araştırma”ya dönersek, yalnızca toprakbeylerinin çalıştırdığı ücretle tutulmuş emeğin "araştırılmış" olduğunu görürüz: Bay S. Korolenko bu araştırmayı Avrupa Rusyasının "tarımsal ve sınai" bir taramasıyla tamamlamıştır. Bu taramada, (bir "araştırma"ya dayanılarak değil, eski mevcut verilere dayanılarak) Avrupa Rusyasının çalışan nüfusunu mesleğe göre sınıflandırmak için bir girişim yapılmıştır. Bay S. A. Korolenko'nun ulaştığı sonuçlar şöyledir. Avrupa Rusyasının 50 eyaletindeki toplam işçi sayısı 35.712.000'dir; bunlar şöyle dağılırlar:
|
tarım |
27.435.400 |
|
özel ürünlerin ekimi |
1.466.400 |
|
fabrika ve madencilik sanayisi |
1.222.700 |
| Toplamı |
30.124.500 |
|
yahudiler |
1.400.400 |
|
kerestecilik |
2.000.000 (yaklaşık) |
|
hayvan yetiştiriciliği |
1.000.000 |
|
demiryolları |
200.000 |
|
balıkçılık |
200.000 |
|
yerel ve dışarı işleri, avcılık, tuzakçılık ve diğer çeşitli işler |
787.200 |
|
Toplam |
35.712.100 |
Böylece, bay Korolenko (doğru ya da yanlış) tüm işçileri, mesleğe göre sınıflandırmış oluyor, ama bay Nik.-on keyfî olarak ilk üç başlığı alıyor ve 5.588.000 "kesinlikle fazla" (??) işçiden sözediyor!
Bu kusur bir yana, bay Korolenko'nun tahminlerinin son derece kaba ve hatalı olduğunu da belirtmeden geçemeyiz: Tarım işçilerinin sayısı, tüm Rusya için tek bir genel standarda göre hesaplanmıştır: Üretici olmayan nüfus, ayrı olarak sınıflandırılmamıştır (bay Korolenko, bu başlık altında, resmî anti-semitizme uyarak... yahudileri sınıflandırıyor! 1.400.000'den daha fazla üretici olmayan işçi olmalıdır: tüccarlar, dilenciler, serseriler suçlular vb.): elzanaatçılarının sayısı (son başlık - dışarı ve yerel işler) akılalmaz bir biçimde düşüktür vb.. Böyle tahminleri hiç aktarmamak daha iyi olacaktır.
[96*] Konut Sorunu -ç.
[97*] Tekstil, çorap ve dantel sanayilerinde 642.607 kişi çalışıyordu (Bizim ülkemizde, çorap ve dantel yapımıyla uğraşan onbinlerce kadın, çalıştıkları "tüccar kadınlar" tarafından inanılmaz bir biçimde sömürülmektedir. Ücretler bazan günde üç (sic!) köpek kadar düşüktür! Bay Nik.-on, bunların "kapitalizmin doğrudan hizmetinde" olmadıklarını mı söylemek istiyorsunuz?), ek olarak da 565.835 kişi kömür ve maden cevheri ocaklarında ve 396.998 kişi de tüm metal atelyeleri ve manüfaktürlerinde çalışıyordu.
[98*] O zamanlar ki, işçi sınıfının küçüklüğü, 27 yıl sonra, 1875'te Marx'ın "Almanya'daki çalışan halkın çoğunluğu proleterlerden değil, köylülerden oluşur"[85] diye yazmasıyla değerlendirilebilir, işte "hazır bir proletarya ile iş görmek (??)" denen şey budur!
[99*] Eski Yunan'da efsanevi bir haydut. Bu haydut, yakaladığı kurbanlarını demirden bir yatağa yatırır, kurbanın boyu, yataktan uzunsa bacaklarından keserek kısaltır, kısa ise, kol ve bacaklarını gerdirerek uzatırdı, -ç.
[100*] Marx'ın burada, bilimsel kabul ettiği tek eleştiri olan materyalist eleştiriden – yani siyasal, hukuksal, toplumsal, geleneksel ve öteki olguları, ekonomi ile, üretim ilişkileri sistemi ile, tüm uzlaşmaz karşıt toplumsal ilişkiler temeli üzerinde kaçınılmaz olarak biçimlenen, sınıf çıkarları ile karşılaştıran eleştiriden sözettiğine dikkat edin. Rus toplumsal ilişkilerinin uzlaşmaz karşıt olduğundan hemen hiç kuşku duyulamaz. Ama henüz hiç kimse bunları böyle bir eleştirinin temeli olarak almaya çalışmamıştır.
[101*] Aydınların mucize yaratan güçlerine inanmayı kendileri de protesto ediyorlar; halkın kendisini savaşıma çekmek gereğinden kendileri de sözediyorlar. Ama bu, savaşımın belli günlük çıkarlarla bağlı olmasını ve dolayısıyla farklı çıkarlar arasında bir ayrım yapılmasını ve bunların savaşıma ayrı ayrı çekilmesini gerektirir... Ama eğer bu ayrı ayrı çıkarların üstü, yalnızca aydınların anladığı yalın siyasal istemlerle örtülmüşse, bu, gene geri dönmek, gene her şeyi, yalnızca güçsüzlüğü daha demin kabul edilmiş olan aydınların savaşımı ile sınırlamak anlamına gelmez mi?
[102*] (Yani kapitalist sistemin) — bu sistemin mutlaka reddedilmesinin ve ona karşı amansızca bir savaşım verilmesinin yanında değil.
[1] Lenin'in kitabı "Halkın Dostları" Kimlerdir ve Sosyal-Demokratlara Karşı Nasıl Savaşırlar? (Ruskoye Bogatstvo'da Yayınlanmış Marksistlere Karşı Makalelere Bir Yanıt) 1894'te (birinci kısım Nisanda, ikinci ve üçüncü kısımlar yazın) yazılmıştı. Lenin, 1892-1893'te, Samara'da, bu kitap üzerinde çalışmaya başlamıştı. Şamara marksist çevresinde, anti-marksist liberal narodnikler olan V.V. (Vorontsov), Mihaylovski, Yujakov ve Krivenko'yu ağır bir biçimde eleştirdiği konferanslar vermişti. Bu konferanslar, kitap için hazırlık çalışması görevini yaptı.
1894 güzünde, Lenin, "Halkın Dostları" Kimlerdir ve Sosyal-Demokratlara Karşı Nasıl Savaşırlar? başlıklı yapıtını St. Petersburg marksist çevresinin üyelerine okudu.
Lenin'in kitabı ayrı kısımlar halinde basıldı. Birinci kısım, Haziran 1894'te St. Petersburg'da hektografla çoğaltıldı ve orada ve diğer kentlerde gizli olarak dağıtıldı. Birinci baskısı Temmuz 1894'te çıktı. Birinci ve ikinci kısımlardan 100 kadar nüsha. A. A. Gonskin tarafından, Ağustosta Gorki'de (Vladimir eyaleti) ve Eylülde Moskova'da basıldı. Aynı yılın Eylülünde, A. A. Vaneyev, St. Petersburg'da, hektografla birinci bölümden 50 nüsha (bu dördüncü baskıydı), üçüncü bölümden de yaklaşık olarak bir o kadar nüsha bastı. Kitabın bu baskısının kapağında şu not bulunuyordu:"Taşradaki bir grup sosyal-demokrat tarafından basılmıştır." Kitabın illegal koşullar altında çıkarılması böyle bir notu gerekli kılıyordu. Yerel örgütler, bazı kısımları elyazısıyla, bazılarını daktilo vb. yazarak Lenin'in yapıtını çeşitli yollardan çoğalttılar. Çernigov eyaletinin Borzna uyezdinde bir grup sosyal-demokrat, 1894'te, kitabı hektografla çoğalttı, bu baskının nüshaları Çernigov, Kiev ve St. Petersburg'da elden ele dolaştı. Kitap, 1894 sonunda, Vilno'da 1895'te Penza'da ve hemen hemen aynı dönemde Vladimir'de okunuyordu. 1895-96'da Tomsk'taki marksist öğrenciler arasında dolaştırılıyordu. Aynı zamanda Rostov-on-Don'da, 1896'da Poltava'da ve diğer kentlerde okunuyordu.
Lenin'in kitabı, Emeğin Kurtuluşu Grubu ve dışardaki öteki Rus sosyal-demokrat örgütler tarafından da çok iyi biliniyordu.
Kitabın birinci ve üçüncü kısımlarının hektografla çoğaltılmış nüshaları 1923 başlarında, Berlin sosyal-demokratlarının arşivlerinde ve hemen hemen aynı zamanda Leningrad'daki Devlet Saltikov-Şçedrin Halk Kütüphanesinde bulundu.
1936'da Marksizm-Leninizm Enstitüsü, hektografla basılmış 1894 baskısının bir kopyasını daha elde etti. Bu kopya dışında basılmak üzere hazırlandığı anlaşılan bir sureti Lenin tarafından yapılan pek çok düzeltmeyi içermektedir.
Elinizdeki baskıdaki "Halkın Dostları" Kimlerdir? metni, enstitünün 1936'da elde ettiği hektografla basılmış kopyanın metnine uygundur, düzeltmeler de gözönüne alınmıştır. Resmî kopyaya göre, bazı pasajlarda tırnak yerine italik konurken, metinde parantez içinde olan birkaç yorum dipnot olarak verilmiştir. Daha önceki baskılarda çıkartılmış olan Lenin'in tablo açıklaması (Ek I) da verilmiştir.
Kitabın ikinci kısmı hâlâ bulunamamıştır. - 3.
[2] Ruskoye Bogatstvo ("Rus Zenginliği"). — 1876'dan 1918 ortalarına kadar St. Petersburg'da yayınlanan aylık bir dergi, 1890'ların başında, liberal narodniklerin organı haline geldi ve S. N. Krivenko ve N. K Mihaylovski tarafından yönetildi. Dergi, çarlık hükümetiyle uzlaşmayı savunmuş ve marksizme ve Rus marksistlerine karşı sert bir savaşım vermiştir. - 7.
[3] Değinilen makale, N. K Mihaylovski'nin Ruskoye Bogatstvo, n° 10, 1893'te yayınlanmış olan 'Yazın ve Yaşam" başlıklı makalesidir. Marksistler, Mihaylovski'ye yazdıkları mektuplarda makale üzerine görüşlerini bildirdiler. Mektuplardan bazıları Byloye ("Geçmiş") dergi si, n° 23,1924'te yayınlandı. - 7.
[4] Değinilen makale, N. K Mihaylovski'nin Otoçestveniye Zapiski ("Anavatan Notlan"), n° 10, Ekim 1877'de yayınlanmış olan 'Y. Jukovski Karl Marx'ı Yargılıyor" başlıklı makalesidir. - 10.
[5] Bkz: Karl Marx, Kapital, Birinci Cilt, "Almanca Birinci Baskıya Önsöz", Sol Yayınları, Ankara 1993, s. 18. - 11.
[6] Spencer, Herbert (1820-1903). — İngiliz felsefeci, psikolog ve toplumbilimci. - 11.
[7] Lenin'in yaptığı aktarma, Marx'ın Ekonomi Politiğin Eleştirisi ne Katkı'ya. "Önsöz"ündendir. Bkz: Sol Yayınları, Ankara 1993, s. 23-24. -14.
[8] Contrat Social — Jean-Jacques Rousseau'nun başyapıtlarından biri. Tam başlığı, Du Contrat Social ou Principes du droit politique ("Toplumsal Sözleşme ya da Siyasal Hukukun İlkeleri")'dir. 1762'de Amsterdam'da basılmıştır. Kitabın temel fikri, her toplumsal sistemin, özgürce bir anlaşmanın, insanlar arasında bir sözleşmenin sonucu olması gerektiğiydi. Temelde idealist olmasına karşın, 18. yüzyılda Fransız burjuva devrimin arifesinde öne sürülmüş olan "toplumsal sözleşme" teorisi, devrimci bir rol oynadı. Burjuva eşitliği, feodal tabakaların ayrıcalıklarının kaldırılması ve bir burjuva cumhuriyet kurul ması istemini yansıtıyordu. -14.
[9] Bkz: Karl Marx, Kapital, Birinci Cilt, s. 403, not. - 21.
[10] Karl Marx'ın "Otoçestveniye Zapiski" Yazıkuruluna Mektubu, 1877'nin sonunda, N. K Mihaylovski'nin "Y. Jukovski Karl Marx'ı Yargılıyor" başlıklı makalesi ile ilgili olarak yazılmıştı. Mektup, Marx'ın ölümünden sonra Engels tarafından kopya edilmiş ve Rusya'ya gönderilmişti. Engels, bu mektubun "uzun bir süre Rusya'da Fransızca orijinalinden elyazısıyla kopya edilmiş nüshalar halinde dolaştığını ve sonra, mektubun Rusça bir çevirisinin 1886'da Cenevre'de, Vestnik Narodnoy Voli'de ("Halk iradesinin Habercisi") [n° 5, -Ed.], sonra da Rusya'da yayınlandığını" söyler. "Bu mektup, Marx'ın kaleminden çıkan her şey gibi, Rus çevrelerinde büyük bir ilgi uyandırmıştır." (Internationales aus dem Volksstaat 1871-1875, Berlin 1894, s. 68). Mektup, Rusya'da ilk kez, Yuridiçeski Vestnik (“Yasal Haberci"), n° 10, 1888'de yayınlandı. [Bkz: Marx-Engels, Seçme Yazışmalar 2, Sol Yayınları, Ankara 1996, 161 nolu mektup.] - 21.
[11] Bkz: Engels, Anti-Dühring, Bay Eugen Dühring Bilimi Altüst Ediyor (ikinci kısım — Ekonomi Politik, birinci bölüm — Konu ve Yöntem), Sol Yayınları, Ankara 1995, s. 231. - 21.
[12] Burada, 1845-1846 yıllarında Marx ve Engels tarafından ortaklaşa yazılan Alman İdeolojisine değiniliyor.
Hemen hemen 800 sayfaya varan elyazması iki cilt halindeydi. Birinci cilt esas olarak tarihsel materyalizmin temel tezlerinin geliştirilmesine, ve Ludwig Feuerbach, B. Bauer ve M. Stirner'in felsefi görüşlerinin eleştirisine ayrılmıştı.
1846-1847'de Marx ve Engels, Almanya'da, çalışmalarını yayınlayacak bir yayıncı bulmak için üstüste girişimlerde bulundular. Ama polisin engeller çıkarması ve kendileri ile ilgili taraflardan olan yayıncıların Marx ve Engels'in savaştığı eğilimlerin savunuculuğunu yapıyor olmaları ve işi almayı reddetmeleri yüzünden başarılı olamadılar. Marx ve Engels hayatta iken yalnızca bir bölüm yayınlandı. Bu bölüm, Alman İdeolojisi, c. II'nin Das Westphalische Dampfboot dergisinde, Ağustos ve Eylül 1847'de yayınlanmış olan bir bölümüydü. Elyazması yıllarca Alman Sosyal-Demokrat Partisinin arşivlerinde kaldı. Almanca metin, ilk kez, 1932'de, Marksizm-Leninizm Enstitüsü tarafından tam olarak yayınlandı. Bunun Rusça bir çevirisi 1933'te çıktı. - 22.
[13] Bkz: Friedrich Engels, "Birinci Baskının Önsözü", Ailenin, Özel Mülkiyetin ve Devletin Kökeni, Sol Yayınları, Ankara 1995, s. 12. - 24.
[14] Toplumun gentilice, Klan Örgütlenmesi. — Bu, ilkel komünizm sistemi, ya da insanlık tarihindeki ilk toplumsal ekonomik biçimlenme idi. Klan sistemi, modern insan tipi tam olarak oluştuğu zaman, biçimlenmeye başladı. Klan topluluğu, kan bağına dayanan, ekonomik ve toplumsal bağlarla birleşmiş kolektif bir birimdi. Gelişimi içinde klan sistemi, anaerkillik ve ataerkillik olmak üzere iki aşamadan geçti. Ataerkillik, ilkel topluluk, sınıf toplumu haline gelince sona erdi ve devlet ortaya çıktı. îlkel komünal sistemde üretim ilişkilerinin temeli, üretim araçlarının toplumsal mülkiyeti ve ürünlerin eşit dağılımı idi. Esas olarak bu, üretici güçlerin düşük gelişme düzeyine ve o dönemdeki niteliklerine uygun düşüyordu. Taş aletler ve daha sonra da ok ve yay insanların doğal güçlere ve vahşi hayvanlara karşı bireysel olarak savaşım vermeleri olasılığını yok etti.
İlkel komünizm sistemi üzerine bkz: Marx'ın L. H. Morgan'ın "Eski Toplum"unun Özeti ve Engels'in Ailenin, Özel Mülkiyetin ve Devletin Kökeni. - 26.
[15] Fief (Pomestye, Tımar) Sistemi. — Rusya'da ortaya çıkan ve 15. ve özellikle 16. yüzyıllarda kesinlikle yerleşen kendine özgü bir feodal toprak mülkiyeti sistemi. Fief (pomestye, tımar) sistemi, merkezî bir devletin oluşmasına sıkı sıkıya bağlıydı. Feodal hükümdarın mülkü sayılan tımar topraklan, hükümet tarafından, silahlı kuvvetlerde ya da sarayda hizmet edenlere dağıtılırdı. Verilen toprak miktarı, toprağı alanın görevlerine göre belirlenirdi. Boyarın mutlak ve mirasla geçen toprak mülkiyeti olan votçina'dan farklı olarak, tımar, hizmet sunan bir soylunun koşullu ve geçici mülkü idi.
16. yüzyılın ortalarından itibaren, tımar, giderek mirasla geçen bir malikane haline dönüştü ve gitgide daha çok votçina'ya benzedi. 17. yüzyılda bu iki feodal toprak sahipliği biçimi arasındaki fark ortadan kalktı ve votçina ve tımar sahiplerinin feodal haklan özdeş hale geldi. I. Peter'in 1714'te yayınlanan miras fermanından sonra, tımar, kesin olarak toprak sahibi soyluların özel mülkü haline geldi. Rusya'da tımar (pomestye) terimi, tüm feodal dönem boyunca kullanılmaya devam edildi. - 28.
[16] Birinci Enternasyonal — Uluslararası İşçi Birliği. — Proletaryanın ilk uluslararası örgütü, 1864'te Londra'da, İngiliz ve Fransız işçilerinin topladığı bir uluslararası işçi konferansında Karl Marx tarafından kurulmuştur. Birinci Enternasyonal, Marx ve Engels'in devrimci bir işçi sınıfı partisi kurmak için yaptıkları yıllar süren sıkı çalışmanın sonucu oldu. Lenin'in belirttiği gibi, Birinci Enternasyonal, "sermayeye karşı bir girişim için işçilerin uluslararası örgütlenmesinin temelini attı", "sosyalizm uğruna proleter, enternasyonal bir savaşımın temelini attı". (Bkz: Collected Works, c. 29, s. 306, 307.)
Birinci Enternasyonalin merkezî yönetim organı, Uluslararası işçi Birliği Genel Konseyi idi, Marx, bu konseyin hayat boyu üyesiydi. Marx, Genel Konseyin en bilinçli üyelerini (F. Lessner, E. Dupont ve H. Jung dahil) çevresine toplayarak, o zamanlar işçi sınıfı hareketinde hüküm süren küçük-burjuva etkileri ve sekter eğilimleri (İngiltere’de meslek sendikacılığı, ve Latin ülkelerindeki prudonculuk ve anarşizm) yenmeye çalıştı. Birinci Enternasyonal, çeşitli ülkelerin işçilerinin ekonomik ve politik savaşımlarını yönetti ve aralarındaki dayanışma bağlarını güçlendirdi. Marksizmin yayılmasında, işçi sınıfı hareketine sosyalizmin getirilmesinde büyük bir rol oynadı.
Paris Komününün yenilgisinden sonra, işçi sınıfı, Birinci Enternasyonalin öne sürdüğü ilkelere dayanan ulusal yığın partilerini örgütleme göreviyle karşı karşıya kaldı. "Avrupa koşullarına bakıyorumda, resmî Enternasyonal örgütünün şimdilik arka plana geçmesine izin vermek oldukça yararlı olacak." (Marx ve Engels, Selected Correspondence, Moscow 1965, s. 286). 1876'da Philadelphia'da toplanan bir konferansta Birinci Enternasyonal resmen feshedildi. -31.
[17] Lenin, gerici Novoye Vremya'nın yazarlarından V. Burenin'in adını, dürüst olmayan tartışma yöntemleriyle eş anlamda kullanmıştır. - 32.
[18] Burada, 1871 Paris Komününe, Paris'teki proleter devrimin yarattığı devrimci işçi sınıfı hükümetine (1871), 18 Marttan 28 Mayısa kadar varlığını sürdüren proletarya diktatörlüğünün ilk hükümetine değinilmektedir. (Bkz: Marx, Fransa'da İç Savaş, Sol Yayınları, Ankara 1991.) - 32.
[19] Novoye Vremya (“Yeni Zamanlar"). — 1868'den 1917'ye kadar St. Petersburg'da çıkan bir günlük gazete: Farklı zamanlarda farklı yayıncılara ait olmuş ve politik çizgisini tekrar tekrar değiştirmiştir. Önce ılımlı liberal çizgideydi, ama 1876'dan sonra aristokrasi ve bürokrasi arasındaki gerici çevrelerin organı haline geldi. 1905'ten sonra Kara-Yüzlerin organı oldu. 1917 Şubat burjuva demokratik devriminden sonra, burjuva geçici hükümetinin karşı-devrimci politikasını bütünüyle destekledi ve bolşeviklere karşı ateşli bir kampanya yürüttü. Kasım (28 Ekim) 1917'de, Petrograd Sovyeti Devrimci Askerî Komitesi tarafından kapatıldı. Lenin, NovoyeVremya'dan, satın alınabilir basının tipik bir örneği olarak sözeder.
V. Burenin, Novoye Vremya'nın 4 Şubat 1894 tarihli sayısında yayınlanan "Eleştirel Notlar" başlıklı parçada, marksistlerle savaştığı için Mihaylovski'yi övmüştü. - 34.
[20] Bu sözler A. Krilov'un "Fil ve Fino Köpeği" başlıklı masalından alınmıştır. - 35.
[21] Bkz: Friedrich Engels, Ailenin, Özel Mülkiyetin ve Devletin Kökeni, "Birinci Baskıya Önsöz", s. 13-14. - 37.
[22] Bkz: Karl Marx, Kapital, Birinci Cilt, s. 19. - 37.
[23] Burada, Paris'te Marx ve Ruge'nin editörlüğü altında Almanca olarak yayınlanan Deutsche-Französische Jahrbücher ("Alman-Fransız Yıllıkları") adlı dergiye değiniliyor. Şubat 1844'teki iki sayı birarada olmak üzere, yalnızca bir sayı çıktı. Yayına devam edilmemesinin nedeni, Marx'ın, burjuva radikali Ruge'la ilke farklılıklarına sahip olmasıydı. - 38.
[24] Lenin, Marx'ın Ruge'a yazdığı (Eylül 1843 tarihli) mektuptan aktarma yapıyor. - 38.
[25] Üçlü (Yunanca, Trias). — Bu, felsefe, üç-aşamalı gelişmenin formülüdür. Üç-aşamalı gelişme fikri ilk kez neo-platonik Yunan filozoflarınca, özellikle Prochus tarafından formüle edilmiş ve Alman idealist filozofları Fichte ve Schelling'in yapıtlarında ifade edilmiştir. Ama her gelişme sürecinin üç-aşamadan, tez-antitez-sentezden geçtiğini düşünen Hegel'in idealist felsefesinde, üçlü, en tam biçimde gelişmiştir, ikinci aşama, ikinci aşamaya geçmekle kendi karşıtına dönüşen birinci aşamanın yadsımasıdır. Üçüncü aşama, ikincinin yadsınması, yani yadsımanın yadsınmasıdır; bu, şimdi yeni bir içerikle zenginleşmiş olan ve daha yüksek bir düzeyde bulunan başlangıçtaki biçime dönüş anlamına gelir. Hegel'in üçlüsü gerçekliğin yapay bir biçimde uydurulduğu bir şemaydı; üçlü şemasının rasgele kurulması, doğa ve toplumdaki gerçek gelişmeyi çarpıtıyordu. Marx, Engels ve Lenin, Hegel'in diyalektiğindeki rasyonel öğelere çok değer vermişler, ama onun diyalektik yöntemini eleştirici bir biçimde yeniden biçimlendirmişler ve nesnel dünyanın ve insan düşüncesinin gelişiminin en genel yasalarını yansıtan materyalist diyalektiği yaratmışlardır. - 39.
[26] Bkz: Friedrich Engels, Anti-Dühring (birinci kısım — Felsefe, onüçüncü bölüm — Diyalektik. Yadsımanın Yadsınması). - 40.
[27] Marksist diyalektik yöntemin sistemli bir yorumu ve daha da geliştirilmesi Lenin'in Materyalizm ve Ampiryokritisizm, Felsefe Defterleri, Karl Marx vb. adlı yapıtlarında verilmiştir. - 42.
[28] Vestnik Yevropi — Liberal burjuvazinin görüşlerini yansıtan aylık tarihsel, siyasal ve edebî bir dergi, 1866'dan 1918'e kadar St.Petersburg'da çıktı ve devrimci marksistlere karşı makaleler yayınladı. - 42.
[29] Makalenin yazarı (İ.K -n) St. Petersburg Üniversitesinden Profesör I. I. Kaufman'dı. Marx'ın görüşüne göre, makale, diyalektik yöntemin en iyi yorumlarından biriydi. (Bkz: Karl Marx, "Almanca İkinci Baskıya Sonsöz", Kapital, Birinci Cilt, s. 23-25.) - 42.
[30] Lenin aşağıda Engels'in Anti-Dühring'inden bir parça aktarır: (birinci kısım — Felsefe, onüçüncü bölüm — Diyalektik. Yadsımanın Yadsınması, s. 204-220). - 45.
[31] Bkz: Karl Marx, Kapital, Birinci Cilt, s. 99-100. - 48.
[32] Bkz: Karl Marx, Kapital, Birinci Cilt, s. 802-805. - 48.
[33] Karl Marx, Kapital, Birinci Cilt, "Almanca ikinci Baskıya Sonsöz"e değinilmektedir. - 51.
[34] Otoçestveniye Zapiski ("Anavatan Notları"). — 1820'de St. Petersburg'da yayınlanmaya başlanan edebi-siyasal bir dergi, 1839'dan sonra zamanın en ilerici yayını haline geldi. Yazarlan arasında da V. G. Biyelinski, A. I. Herzen, T. N. Granovski ve N. P. Ogaryov bulunuyordu. 1846'da Biyelinski'nin yazıkurulundan aynlmasından sonra, Otoçestveniye Zapiski önemini yitirmeye başladı. 1868'de dergi N. A. Nekrasov ve M. Y. Saltikov-Şçedrin'in yönetimine girdi. Bu derginin, Rusya'daki devrimci-demokrat aydınlan etrafında toplayarak yeniden geliştiği bir dönemin başlangıcı oldu. Nekrasov ölünce (1877'de) narodnikler dergiye egemen oldular.
Otoçestveniye Zapiski, sürekli olarak sansüre uğramış ve Nisan 1884'te çarlık hükümeti tarafından kapatılmıştır. - 52.
[35] Postoronni ('Tabancı") — N. K. Mihaylovski'nin takma adı. -52.
[36] Marx ve Engelsin Komünist Parti Manifestosu'nda formüle ettikleri şu teze değiniliyor:
"Komünistlerin vardıkları teorik sonuçlar, hiçbir biçimde, şu ya da bu, sözde dünya reformcusu tarafından icat olunmuş ya da keşfedilmiş düşüncelere ya da ilkelere dayandırılmamıştır.
"Bunlar, varolan bir sınıf savaşından, gözlerimizin önünde cereyan eden tarihsel bir hareketten doğan ilişkilerin genel ifadeleridir." [Marx-Engels, Komünist Manifesto ve Komünizmin İlkeleri, Sol Yayınları, Ankara 1993, s. 124. -Ed.] - 55.
[37] Bkz: Friedrich Engels, Anti-Dühring (Birinci kısım — Felsefe, dokuzuncu bölüm — Ahlak ve Hukuk. Ölümsüz Doğruluklar), s.159. -57.
[38] N. K. Mihaylovski'nin, "Karl Marx'ın Kitabının Rusça Baskısı Hakkında" (Otoçestveniye Zapiski, n° 4, Nisan 1872) ve “Y. Jukovski Karl Marx'ı Yargılıyor" (Otoçestveniye Zapiski, n° 10, Ekim 1877) başlıklı makalelerine değiniliyor. - 59.
[39] Lenin, Mars'ın Ruge'a yazdığı (Eylül 1843 tarihli) mektubun dan aktarma yapıyor. - 63.
[40] Lenin "Halkın Dostları" Kimlerdir’in ikinci kısmında siyasal ve iktisadi görüşlerini daha özel bir biçimde eleştirdiği S. N. Yujakov'u kastediyor. Bu kitabın ikinci kısmının ne elyazması, ne hektografla basılmış bir kopyası bulunabilmiştir. - 64.
[41] 1883'te Cenevre'de G. V. Plehanov tarafından kurulan ve ilk Rus marksist grubu olan Emeğin Kurtuluşu Grubu kastediliyor. Plehanov'dan başka, P. B. Akselrod, L. G. Deutsch, V. I. Zasuliç ve V. N. Ignatov da bu gruba dahildi.
Emeğin Kurtuluşu Grubu, Rusya'da, marksizmin yayılmasında büyük bir rol oynadı. Grup, marksizmin kurucularının yapıtlarını Rusça'ya çevirdi, yurtdışında bastırdı ve Rusya'da dağıttı: Marx ve Engels, Komünist Parti Manifestosu; Marx, Ücretli Emek ve Sermaye; Engels, Ütopik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm vb.. Plehanov ve grubu, narodizme ağır bir darbe indirdi. 1883 ve 1885'te Plehanov, Rus sosyal-demokratları için iki program tasarısı yazdı, bunlar Emeğin Kurtuluşu Grubu tarafından basıldı. Bu, Rusya'da bir sosyal-demokrat parti için zemin hazırlamakta ve böyle bir partiyi kurmakta ileri doğru atılmış önemli bir adımdı. Marksist görüşlerin Rusya'da yayılmasında Plehanov'un şu makaleleri de önemli bir rol oynadı: Sosyalizm ve Siyasal Savaşım (1883), Farklılıklarımız (1885) ve Birinci Tarih Görüşünün Gelişmesi (1895). Ama Emeğin Kurtuluşu Grubu ciddi hatalar işledi; narodnik görüşlerin kalıntılarına sarıldı, köylülüğün devrimci niteliğini azımsadı ve liberal burjuvazinin rolünü abarttı. Bu hatalar, Plehanov'un ve grubun öteki üyelerinin tohumlarını içerir. Emeğin Kurtuluşu Grubunun işçi sınıfı hareketiyle pratik bağlan yoktur. Lenin, Emeğin Kurtuluşu Grubunun, "yalnızca sosyal-demokrat hareketinin teorik temellerini hazırladığını ve işçi sınıfı hareketine doğru ilk adımı attığını" belirtmiştir. (Lenin, Collected Works, c. 20, s. 278.)
RSDİP'in Ağustos 1903'te toplanan ikinci kongresinde, Emeğin Kurtuluşu Grubu, bir grup olarak etkinliğini durdurduğunu açıkladı. -72.
[42] Narodovolizm. – Gizli Zemlya i Volya (Toprak ve Özgürlük) derneğindeki bölünmenin ardından Ağustos 1879'da ortaya çıkan gizli narodnik terörist politik örgüt Narodnaya Volya'nın (Halkın İradesi) adından gelme bir terim. Narodnaya Volya'nın başında, A. J. Jelyabov, A. D. Mihaylov, M. F. Frolenko, N. A. Morozov, V.N. Figner, S. L. Perovskaya, A. A. Kvyatkovski'nin dahil olduğu bir yürütme komitesi bulunuyordu. Narodnaya Volya'nın ilk amacı çarlık otokrasisinin devrilmesiydi; programlan genel oy temeli üzerinde seçilmiş "sürekli bir temsili halk organı"nın örgütlenmesini; demokratik özgürlüklerin ilanını; toprağın halka verilmesini ve fabrikaların işçilerin eline geçmesi için önlemler alınmasını öneriyordu. Ama Narodovoltsi halk yığınlarına giden yolu bulamadı ve siyasal komplolara ve bireysel teröre saptı. Narodovoltsi'nin terörist savaşımı yığınsal bir devrimci hareket tarafından desteklenmiyordu, böylece hükümet şiddetli bir baskı, ölüm cezaları ve provokasyonla örgütü ezmek olanağını buldu.
1881'den sonra Narodnaya Volya darmadağın oldu. 1880'lerde örgütü canlandırmak için yapılan üstüste girişimler başarısızlığa uğradı. Örneğin, 1886'da A. İ. Ulyanov (V. İ. Lenin'in kardeşi) ve P. Y. Şeviryov başkanlığında, bu gelenekleri izleyen bir terörist grup örgütlenmişti. Aleksandr III'e yapılan başansız bir suikast girişiminden sonra grup açığa çıkanldı ve aktif üyeleri idam edildi.
Lenin, Narodovoltsi'nin yanlış, ütopik programını eleştirirken, çarlığa karşı fedakarca savaşımlarına büyük saygı duyduğunu da ifade etmiştir. 1899'da "Rus Sosyal-Demokratlarının Protestosunda, "eski Narodnaya Volya üyelerinin, bu birkaç kahramanı yalnızca dar bir toplumsal tabakanın desteklemesine karşın ve hareketin bayrağının hiç de devrimci bir teori olmamasına karşın, Rusya tarihinde büyük bir rol oynamayı başardıklarını" belirtmiştir. (Bkz: Lenin, Collected Works, c. 4, s. 181.) - 77.
[43] Yayıncının Notu. - Lenin'in "Halkın Dostları" Kimlerdir ve Sosyal-Demokratlara Karşı Nasıl Savaşırlar? kitabının birinci kısmının birinci baskısına sonsöz. - 80.
[44] Bu Baskıya Not. — "Halkın Dostları" Kimlerdir’in birinci kısmının ikinci baskısına sonsöz, Temmuz 1894'te yazılmıştır. - 81.
[45] Yuridiçeski Vestnik ('Yasal Haberci"). — 1867'den 1892'ye kadar Moskova'da yayınlanmış olan burjuva-liberal eğilimde aylık bir dergi. - 84.
[46] Nikolay-on. — Rus iktisatçısı ve yazarı N. F. Danielson'un (1844-1918) takma adı. 1880'lerde ve 1890'larda liberal narodniklerin ideologlarından biriydi. - 92.
[47] Verilmiş-Topraklar. — 1861'de Rusya'da serfliğin kaldırılmasından sonra köylülerin kullanımına bırakılan toprak parçalan. Bunlar köy topluluklarının elinde bulunuyor ve düzenli olarak köylüler arasında yeniden dağıtılıyordu. - 95.
[48] Rusya'da serfliği kaldıran bildiri, çar Aleksandr II tarafından 19 Şubat 1861'de imzalandı. - 97.
[49] Zemstvo. — Kırsal bölgelerdeki, yerel özerk hükümet organları bu adla bilinirdi; bunlar 1864'te çarlık Rusyası'nın merkezî eyaletlerinde kurulmuşlardı. Zemstvolara soylular egemendi ve Zemstvoların yetkisi salt yerel ekonomik ve kamu işleriyle (hastane ve yol yapımı, istatistikler, sigorta vb.) sınırlıydı. Eyalet valileri ve içişleri bakanlığının denetimi altında işgörürler ve bunlar hükümetin istemediği Zemstvo kararlarını engelleyebilirdi. - 97.
[50] Lenin'in değindiği, köylülüğün farklılaşması ile ilgili, birkaç uyezde ait veriler, "Halkın Dostları" Kimlerdir’in (henüz bulunamamış olan) ikinci kısmındadır.
Lenin, Rusya'da Kapitalizmin Gelişmesi'nde özellikle "Köylülüğün Farklılaşması" başlıklı ikinci bölümde, bu sorun üzerinde ayrıntısıyla durur. -102.
[51] 16. ve 17. yüzyıllarda Muskovi devletinin sınır topraklarında yerleşmiş alt-kademeden hizmetkarların torunları olan eski devlet köylüleri kategorisine çarlık Rusyası'nda verilen ad. Devletin sınırlarını korumak hizmeti karşılığında, buralara yerleşenlere (Kazaklar ve askerler), küçük toprak parçalarından soydan soya ya da geçici olarak yararlanma hakkı verilirdi. Böyle bir toprak parçasının alanı, çeyrek (1,35 akr) denen bir büyüklüğe ulaşırdı. 1719'dan sonra, bu kişilere odnodvortsi (yani yalnızca kendi çiftliklerine sahip olanlar) adı verildi. Önceleri bunların çeşitli ayrıcalıkları ve köylü sahibi olmak haklan vardı, ama 19. yüzyılda adım adım bu haklardan yoksun bırakıldılar ve sıradan köylüler durumuna düşürüldüler. 1866 yılında çıkanlan bir yasayla, çeyrek toprak parçalan odnodvortsinin özel mülkü sayıldı. - 106.
[52] Burada ve bu baskının diğer yerlerinde, Lenin, I. A. Hurviç'in 1892'de New-York'ta yayınlanan The Economics of the Russian Village ("Rus Köyünün Ekonomisi") adlı kitabından aktarma yapmaktadır. Bu kitabın Rusça bir çevirisi 1896'da çıktı. Hurviç'in değerli olgusal malzemeler içeren bu kitabına, Lenin çok değer verirdi. - 106.
[53] Kolupayev ve Derunov. — Rus hicivcisi M. Y. Saltikov-Şçedrin'in yapıtlarındaki dolandıncı kapitalist tipleri. -108.
[54] Lenin, Karl Marx'ın Hegel'in Hukuk Felsefesinin Eleştirisine Katkı'sına atıfta bulunuyor. (Bkz: Marx-Engels, Gesamtausgabe, Bd. I. Abt, I, Erster Halbband, s. 608 [Bkz: Marx-Engels, Din Üzerine, Sol Yayınları, Ankara 1995, s. 35].) - 115.
[55] Rus ozanı N. A. Nekrasov'un "Ekincilere" başlıklı şiirinden. -135.
[56] Gladstone'un Toprak Yasaları. — 1870'lerde ve 1880'lerde İngiltere’de Gladstone'un liberal kabinesince kabul edilen toprak yasaları. Gladstone hükümeti, kiracı çiftçilerle toprakbeyleri arasındaki savaşımı yatıştırmak ve birincilerin oylarını almak amacıyla, kiracı yığınlarını topraktan sürüp atmış olan toprakbeylerinin zulmünü sınırlayan önemsiz önlemler getirdi. Hükümet ayrıca kiracıların ödenmemiş borçlar sorununu düzenlemeyi, adil kiralar saptayacak özel toprak mahkemeleri kurmayı, vb. vaadetti. Gladstone'un Toprak Yasaları, liberal burjuvazinin toplumsal demagojisinin tipik bir örneğiydi. -139.
[57] Bedel Ödemeleri. — Köylülerin, serfliği kaldıran 19 Şubat 1861 Yasalan uyarınca aldıklan toprak parçalan için toprakbeylerine yapmak zorunda olduklan ödemeler. Bedel ödemeleri toprak parçalarının gerçek değerinin epeyce üstündeydi. Köylüler, bununla, yalnızca çok eskiden beri kullanmakta olduklan topraklar için toprakbeylerine ödeme yapmış olmakla kalmıyor, kurtuluşlan için de ödeme yapmış oluyorlardı. -140.
[58] Lenin Saltikov-Şçedrin'in Liberal adlı öyküsüne değiniyor. -141.
[59] Toprakbeylerinin köylüler üzerindeki egemenliğini güçlendirmek isteyen çarlık hükümeti, 1889'da idari bir makam olan zemskinaçalnikliği getirdi. Toprak sahibi yerel soylular arasından atanan zemski naçalniklere, köylülerle ilgili gerek idari gerek hukuki çok büyük yetkiler verilmişti. Bu yetkilerin içine köylüleri tutuklamak ve bedensel ceza vermek de dahildi. - 143.
[60] Nedelya ("Hafta"). — Siyasal ve edebî, liberal-narodnik bir gazete, 1866'dan 1901'e kadar St. Petersburg'da yayınlandı. Otokrasi ile savaşmaya karşıydı; "önemsiz işler" teorisi denen şeyi savunuyor, yani aydınlara devrimci savaşımdan kaçınmalan ve "kültürel etkin liklerle" uğraşmalan için çağnda bulunuyordu. - 144.
[61] Burada 19. yüzyılın başında çok yaygın olan ve zamanın temel ideolojik akımlarından biri olan Fransız ütopik sosyalizmi kastedilmektedir.
Fransız ütopik sosyalizminin kaynaklandığı toplumsal-ekonomik temel, çalışan yığınların artan bir biçimde sömürülmesi, proletarya ve burjuvazi arasında uzlaşmaz çelişkilerin ortaya çıkmasıydı. Fransız ütopik sosyalizminin en önde gelen temsilcileri, görüşleri, yalnızca Fransa'da değil, öteki ülkelerde de yaygın bir biçimde savunulan Saint-Simon ve Charles Fourier idi. Ama, Fransız ütopik sosyalistleri kapitalist ilişkilerin özünü ve kapitalist sömürüyü tutarlı bir biçimde açıklayamadılar; kapitalist üretim biçiminin temel çelişkisini keşfedemediler. Toplumsal ve politik ideallerinin ütopik niteliğine uygun olarak, toplumun sosyalist yeniden örgütlenmesi için duyulan gereksinmeyi, cehaleti yenmek için akla, yalanı yenmek için gerçeğe olan gereksinmeye dayandırdılar. Görüşlerinin hamlığı, dönemlerinin toplumsal koşullarıyla, büyük-ölçekli kapitalist sanayideki ve sanayi proletaryasındaki yetersiz gelişmeyle açıklanabilir. Fransız sosyalizminin daha ayıntıh bir anlatımı için, Engels'in Ütopik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm ve Anti-Dühring adlı yapıtlarına bakınız. Lenin, genel olarak, devrimci Fransız öğretilerinden sözederken, Fransız ütopik sosyalistlerin öğretilerini, marksizmin kaynaklarından biri olarak tanımlamıştır.
Rus devrimci demokratları A. I. Herzen, V. G. Biyelinski, N. G. Çernişevski ve N. A. Dobrolyubov, Fransız aydınlanmacıların fikirlerini kabul etmişler, ama otokrasiyi devirmek için yığın savaşımı fikrini, bir köylü devrimi fikrini savunmakla, ütopik sosyalizmin birçok batı Avrupa akımlarının temsilcilerinden ayrılmışlardır. Ama onlar da yanılgıya düşerek sosyalizme giden yolun yarı-feodal köylü topluluğundan geçtiğini sanmışlardır. Rusya'nın ekonomik gelişmesi hâlâ zayıf olduğundan, Çernişevski'nin başını çektiği Rus devrimci demokratları, sosyalist toplumun kurulmasında işçi sınıfının belirleyici rolünü görememişlerdir. - 144.
[62] Burada V.V.'nin (V. P. Vorontsov'un) 1893'te yayınlanmış olan Eğilimlerimiz adlı yapıtına değiniliyor. - 144.
[63] N. K Mihaylovski, Ruskoye Bogatstvo, n° 10, 1893'te yayınlanan 'Tİazın ve Yaşam" başlıklı makalesinde V. V.'yi yanıtlamıştı. -145.
[64] Bakuninci ve isyancılar. — Anarşizmin ideologu ve marksizmin ve bilimsel sosyalizmin kesin düşmanı M. A. Bakunin'in (1814-1876) destekleyicileri ve izleyicileri. Bakuninciler marksist teoriye ve işçi sınıfı hareketinin taktiklerine karşı inatçı bir savaşım verdiler. Baku-ninci platformun ana maddesi, proletarya diktatörlüğü de dahil olmak üzere, her tür devlet biçiminin tam reddi idi. Bakuninciler, proletaryanın çığır açan rolünü anlamıyorlardı. Bakunin, sınıfların "bir düzeye getirilmesi", tabandan "özgür birlikler" örgütlenmesi fikrini ileri sürdü. Bakunincilerin görüşüne göre, "önde gelen" bireylerden oluşmuş gizli bir devrimci dernek, hemen gerçekleşecek olan halk isyanlarını yönetecekti. Böylece, bakuninciler, Rusya'da köylülüğün hemen ayaklanmaya hazır olduğuna inanıyorlardı. Komplolar, acele isyanlar ve terörizm biçimindeki taktikleri, maceracı nitelikteydi ve ayaklanmaya ilişkin marksist öğretiye karşıydı, bakunincilik narodizmin ideolojik kaynaklarından biriydi.
Bakunin ve bakunincilerle ilgili olarak Marx ve Engels'in L'Association Internationale des Travailleurs et L'Alliance Internationale de la Démocratie Socialiste ("Uluslararası îşçi Birliği ve Sosyalist Demokrasinin Uluslararası ittifakı"), Engels'in Die Bakunisten an der Arbeit ("Bakuninciler İş Başında") ve Flüchtlings Literatür ("Göçmen Yazım") ve Lenin'in Geçici Devrim Hükümeti Üzerine adlı yapıtlarına ve öteki yapıtlarına bakınız. - 145.
[65] Merkezî bir temsilci meclis kastediliyor. Birçok Rus devrimcisi, bir Zemski Sobor'un toplanmasını çarlık hanedanının yakılmasıyla bir tutuyordu. Bir anayasa hazırlamak üzere tüm yurttaşları temsil eden bir Zemski Sobor'un toplanması, Rus sosyal-demokrasisinin programındaki istemlerinden biriydi. -145.
[66] N. G. Çernişevski ve A. I. Herzen kastediliyor. K Marx'ın Otoçestveniye Zapiski yazıkuruluna yazdığı mektuba bakınız (Marx ve Engels, Selected Correspondence, Moscow 1965, s. 311-12). - 146.
[67] Bkz: Marx ve Engels, Selected Corrospondence, Moscow 1965, s. 313. -147.
[68] Sozialpolitisches Centralblatt ("Merkezî Toplumsal-Siyasal Gazete"). — Sağ-kanat Alman sosyal-demokrasisinin organı, ilk kez 1892'de çıkmıştır. -153.
[69] Pobedonostsev, K. P. — Kilise meclisi genel memuru, Aleksandr III'ün feodal politikasına ilham veren aşın bir gerici. - 154.
[70] Lenin, satılık basını, çarlık hükümeti tarafından beslenen ve ona yaltaklanan gazete ve dergileri kastediyor. - 156.
[71] Yermolov, A. S. — 1893-1905'te tanm ve devlet mallan bakanı; feodal beylerin çıkarlarını dile getiriyordu. Politikası serfliğin kalıntılanm korumak biçimindeydi.
Vitte, S. Y. — Çarlık Rusyası'nın etkili bir bakanı, uzun yıllar (1892-1903) maliye bakanlığı yaptı, alanında aldığı önlemler büyük burjuvazinin çıkarlarına uygundu ve Rusya'da kapitalizmin gelişmesini hızlandırmıştı. - 156.
[72] Lenin, Narodnik Sosyalistler grubunu, N. I. Ütin, A. D. Trusov ve V. I. Bartenev'in başını çektiği devrimci Rus göçmenlerini kastedi yor. Bu grup, Cenevre'de Narodnoye Dyelo ("Halkın Davası") dergisini çıkardı. 1870 başlarında Uluslararası işçi Birliğinin (Birinci Enternasyonal) Rus şubesini kurdu, 22 Mart 1870'te, Enternasyonalin genel konseyi, Rus şubesinin örgüte kabulünü onayladı. Şubenin isteği üzerine, Marx, genel konseyde onun temsilcisi olarak görev yapmayı üstlendi. Marx, 24 Mart 1870'te, Rus şubesi komitesinin üyelerine şunlan yazıyordu: "Bana önerdiğiniz genel konseyde temsilciniz olma onurlu görevini memnuniyetle kabul ediyorum" (Marx-Engels, Ausgewahlte Briefe, M. L. 1934, s. 234). Birinci Enternasyonalin Rus şubesinin üyeleri, Marx'ı bakuninci anarşistlere karşı savaşımında desteklediler. Enternasyonalin devrimci fikirlerini yaydılar, Rus ve batı Avrupa devrimci hareketleri arasındaki bağlan güçlendirmek için ellerinden geleni yaptılar ve isviçre ve Fransa'daki işçi sınıfı hareketlerine katıldılar. Ancak, Rus şubesinin üyeleri tutarlı marksistler değildi, görüşleri hâlâ narodnik ütopyacıhğın pek çoğunu kapsıyordu, özel olarak belirtirsek, köy topluluğunu idealize ediyor ve ona "Rus halkının büyük bir başarısı" diyorlardı. Şube, Rusya'daki devrimci hareketle yakın bağlar kurmayı başaramadı, bu da son tahlilde, 1872'de çöküşünün ana nedeni oldu. - 160.
[73] Engelhardt, A. N. — Toplumsal ve tarımsal etkinlikleriyle ve Smolensk eyaleti, Batişçevo'daki kendi malikanesinde yaptığı, rasyonel çiftçilik deneyiyle çok ünlü olan bir narodnik gazeteci. Lenin, Rusya'da Kapitalizmin Gelişmesi'nde Engelhardt'm tanm yöntemlerinin bir tanımını vermiştir. (Bkz: V. I. Lenin, Rusya'da Kapitalizmin Gelişmesi, üçüncü bölüm, VI, s. 190-194.). - 161.
[74] Sotsial-Demokrat. — Emeğin Kurtuluşu Grubu tarafından 1890-1892'de yurtdışında (Londra ve Cenevre'de) yayınlanan edebî siyasal bir dergi. Rusya'da marksist fikirlerin yayılmasında büyük bir rol oynadı. Toplam dört sayısı çıktı. Derginin önde gelen yazarları G. V. Plehanov, P. B. Akselrod ve V. I. Zasuliç idi.
Lenin, burada, Plehanov'un "N. G. Çernişevski" başlıklı makalesinden aktarma yapıyor. -163.
[75] N. G. Çernişevski'nin Önsöz adlı romanından. - 164.
[76] 1861'de Rusya'da serflik kaldırıldığı zaman köylülerin toprak larının bir kısmı toprakbeylerinin lehine "kopartılıp alınmıştı". Daha sonra köylüler bu topraklan çok ağır koşullarla kiralamak zorunda kaldılar. -172.
[77] Lenin M. Saltikov-Şçedrin'in Golovlyov Ailesi adlı yapıtında tanımladığı serf-sahibi, sofu, ikiyüzlü bir toprakbeyi olan Judes Golovlyov'u kastediyor. -174.
[78] Lenin Çar Pol I ve Çar Aleksandr I'in zalim gözdesi Arakçeyev'in adını bir sıfat olarak kullanıyor; Arakçeyev etkinliklerini, gerici bir polis despotizmi ve tam bir askerî egemenlik döneminde yürütmüştür. Arakçeyev rejiminin tipik bir özelliği, ezilen yığınların devrimci hareketine ve bütün özgürlük belirtilerine karşı alınan zalimce önlemlerdi. -174.
[79] Lenin, Narodnoye Pravo (Halkın Hakkı) Partisini kastediyor. Bu, Rus demokrat aydınlarının 1893 yazında kurduklan gizli bir örgüttü. Kuruculan arasında eski Narodovoltsi O. V. Aptekman, A. I. Bogdonoviç, A. V. Gedeonovski, M. A. Natanson ve N. S. Tyutçev bulunuyordu. Narodnoye Pravo'nun üyeleri, politik reformlar için bir savaşım yürütmek üzere tüm muhalefet güçlerini birleştirmeyi amaç edinmişlerdi. Narodnoye Pravo Partisi, biri "Manifesto", öteki "Acil Bir Sorun" olmak üzere iki program belgesi yayınladı. 1894 ilkyazında, parti, çarlık hükümeti tarafından dağıtıldı. Lenin'in bir siyasal parti olarak Narodnoye Pravo'yu değerlendirişi için, elinizdeki baskının 214-217 sayfalarına ve ayrıca Rus Sosyal-Demokratlarının Görevleri başlıklı broşüre bakınız (Lenin, Collected Works, c. 2) Narodnoye Pravo'nun üyelerinin çoğu, daha sonra Sosyahst-Devrimci Partiye katıldılar. - 174.
[80] Bkz: Karl Marx, Kapital, Birinci Cilt, s.804-805. - 194.
[81] Lenin, I. A. Krilov'un "Kedi ve Aşçı" adlı öyküsünden aktarma yapıyor. -196.
[82] Lenin, burada ve daha ilerde, Engels Konut Sorunu 'İkinci Baskıya Önsöz"den aktarma yapmaktadır, (Bkz; Engels, Konut Sorunu, Sol Yayınları, Ankara 1992, s. 16.) - 202.
[83] Bkz: Karl Marx, Kapital, Birinci Cilt, s. 474-475. - 201.
[84] Lenin, Marx'ın Proudhon'a karşı yazdiğx Felsefenin Sefaleti'nin ikinci bölümünde anlattığı ilkelere değiniyor, (Bkz: Karl Marx, Felsefenin Sefaleti, Sol Yayınları, Ankara 1992, s. 96.) - 204.
[85] Lenin, Marx'ın Gotha Programının Eleştirisi'nden aktarma yapıyor. (Bkz: K Marx, F. Engels, Gotha ve Erfurt Programlarının Eleştirisi, Sol Yayınları, Ankara 1989, s. 39.) - 20ı.
[86] Manilovizm, N. V. Gogol'un Ölü Canlar'ındaki karakterlerden biri olan Manilov'un adından gelen bir terim. Manilov, Gogol'un, zayıf iradeli bir hayalperestin, boş bir hülyacının ve tembel bir gevezenin tipik özelliklerini topladığı, duygulu, "yüksek ruhlu" bir toprakbeyi-dir. - 206.
[87] Bkz: Karl Marx, Kapital, Birinci Cilt, ''Almanca ikinci Baskıya Sonsöz",s. 18. —212.
[88] Lenin, Marx'ın. Ruge'a yazdığı (Eylül 1843 tarihli) mektuptan aktarma yapıyor. Bu mektuptan yapılan daha ayrıntılı aktarmaları, bu kitabın 68. sayfasında bulacaksınız. - 213.
[89] Naydenov, Morozov, Kazi ve Byelov. -. çok zengin büyük Rus maliyecileri ve sanayicileri. — 215.
