Karl Marks: Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı

EKLER

EKONOMİ POLİTİĞİN ELEŞTİRİSİNE KATKI
ÜZERİNE MEKTUPLAR

MARKTAN FERDİNAND LASSALLE’A
2 ŞUBAT 1858
[PARÇA]

Ekonomik çalışmalarımın ne durumda olduğunu sana söylemek istiyorum. Gerçekte, son şekli, birkaç aydır elimin altında. Ama işler çok yavaş ilerliyor; yıllardan beri araştırmalarının başlıca hedefi olan konuları sona erdirmeye kalktın mı, durmadan bu konuların yeni yönleri karşına çıkıyor ve yeni düşünceler doğuruyor. Ayrıca, zamanımın efendisi değil, kölesiyim. Kendim için yalnızca geceleri çalışabiliyorum; karaciğer hastalığımın çok sık gelen krizleri, bu gece çalışmalarını da engelliyor. Bütün bunlar karşısında, benim için en kolayı, çalışmalarımı, zaman zaman broşürler halinde yayınlamak olacak. Bunun belki bir yararı da, bu iş için daha az işletme sermayesine gerek olacağından, bir [sayfa 285] yayınevi bulmayı kolaylaştıracak. Berlin’de bir yayınevi sahibi bulursan, benim adıma, anlaşabilirsin. “Broşürler” deyince kastettiğim, Vischer’in Estetik’i gibi, zaman zaman çıkan broşürlerdir.
İlk olarak ele alınması sözkonusu olan çalışma, iktisadî kategorilerin eleştirisidir ya da, başka bir ifadeyi daha uygun bulursan, burjuva ekonomik sisteminin eleştirel açıklamasıdır. Bu, hem sistemin açıklanmasıdır ve hem de açıklama bahanesiyle, sistemin eleştirisidir. Bütünün kaç forma tutacağı hakkında bir fikrim yok. Zamanım ve olanağım olsaydı, okura sunmadan önce tamamını son şekline sokabilseydim, çok kısaltabilirdim, çünkü bu yöntemi her zaman sevmişimdir. Ama şimdiki şekliyle fasiküller dizisi halinde basılınca (ki bu, anlaşılması için belki de daha iyidir, ama hiç kuşku yok ki, biçim bakımından yapıta çok şey kaybettirir), bu, işi zorunlu olarak biraz genişletecektir.
Nota bene: İşin Berlin’de yapılıp yapılamayacağı belli olunca bana yaz, çünkü orada basılmazsa, Hamburg’da basılması için, girişimde bulunacağım. Bir başka husus, bu işi yapacak yayımcı tarafından bana bir ödeme yapılması gerektiğidir, böyle bir zorunluluk, işin Berlin’de olmasını engelleyebilir.
Açıklama, ele alış tarzı demek istiyorum, tamamen bilimseldir, bu bakımdan alışıldığı anlamda polis nizamlarına karşı gelmemektedir. Bütünü altı kitaba bölünmüştür: 1. Sermaye üzerine (bazı giriş bölümleriyle birlikte); 2. Toprak mülkiyeti üzerine; 3. Ücretli emek üzerine; 4. Devlet üzerine; 5. Uluslararası ticaret; 6. Dünya pazarı. Elbette, başka iktisatçıları eleştirmeden edemiyorum, ve özellikle Ricardo’yla, burjuva olduğu için, onun bile salt iktisadî açıdan hatalara düşmek zorunda bulunduğu ölçüde, polemiğe girişiyorum. Ama bir tüm olarak ekonomi politiğin ve sosyalizmin eleştirisi ve tarihi, başka bir çalışmanın konusu olmalıdır. Ve ensonu iktisadî kategorilerin ve ilişkilerin gelişmesinin [sayfa 286] kısa bir tarih taslağı da, bir üçüncü yapıtın konusu olmalıdır. Bütün bunlardan sonra, 15 yıllık emeğimin ürünleri şimdi elimin altındayken, fırtınalı dış etkenlerin araya gireceğini düşünüyorum. Zararı yok. Bu gibi sorunlara dünyanın dikkatini çekebilmek için çok geç kalmışsam, kusurun bana ait olduğu açıktır.

MARXTAN MANCHESTER’DE BULUNAN ENGELS’E
2 NİSAN 1858
[PARÇA]

Safra kesesinden o kadar rahatsızım ki, Tribüne’ün makaleleri dışında, bu hafta ne düşünebildim, ne okuyabildim, ne yazabildim, ne de başka bir şey yapabildim. Bu makaleleri yazmak zorundaydım, çünkü mümkün olduğu kadar bu deveyi gütmek zorundayım. Sıhhatsiz olmak öldürücü; parmaklarımda yazabilecek kadar güç ve hamle hissedinceye kadar Duncker1* için çalışmaya başlamayacağım. Birinci bölümün kısa taslağı şöyle. Bütün bu kitap, altı kitaba bölünecek. 1. Sermaye üzerine, 2. toprak mülkiyeti, 3. ücretli emek, 4. devlet, 5. uluslararası ticaret, 6. dünya pazarı.
1. Sermaye dört kesime ayrılıyor. A) Genel olarak sermaye. (Bu birinci broşürün konusu.) B) Rekabet ya da sermayelerin birbirlerini etkilemesi. C) Kredi, sermayenin tek tek sermayelere karşı genel öğe olarak görünmesi. D) Hisse senedi sermayesi, yetkinleşmiş biçimiyle (komünizme dönüşerek), aynı zamanda bütün çelişkileriyle hisse senedi sermayesi. Sermayeden toprak mülkiyetine geçiş aynı zamanda tarihseldir, çünkü toprak mülkiyetinin modern şekli, [sayfa 287] sermayenin feodal üzerindeki etkisinin ürünüdür vb.. Aynı biçimde toprak mülkiyetinin ücretli emeğe dönüşmesi, yalnız diyalektik değil, aynı zamanda tarihseldir, çünkü bu sonuncusu [yani ücretli emek], modern toprak mülkiyetinin ürünü, ücretli emeğin genel yeridir ki, bu, bütün bu bokun temeli olarak görünüyor.
Bugün yazmak bana zor geliyor, şimdi sorunun esasına gelelim.
I. Sermaye. Birinci Kesim. Genel Olarak Sermaye. (Bütün bu bölümde ücretin asgarî düzeyde olacağı önceden kabul edilmiştir. Ücretin hareketi ve asgarinin alçalıp yükselmesi, ücretli emeğin incelenmesine aittir. Ayrıca toprak mülkiyeti = 0 kabul edilecektir, yani özellikle ekonomik ilişki olarak toprak mülkiyeti henüz burada incelenmiyor. Ancak bu halde, her ilişkide bütün şeylerden sözetmemek mümkün.)
1. Değer. Yalnızca emek toplamına indirgenerek; zaman, emeğin ölçüsü olarak, öznel olarak emeğin yararlılığı ya da nesnel olarak ürünün kullanışlılığı düşünülse de, kullanım değeri, burada, şimdilik ekonomik biçimin nitelenmesinin tamamıyla dışında kalsa bile, yalnızca değerin maddî koşula olarak görünüyor. Değer, emekten başka bir “madde”ye sahip değil, önce Petty’de görünen, Ricardo’da saf olarak incelenen, değerin bu tanımı, yalnızca burjuva zenginliğinin en soyut şeklidir. 1. Doğal [ilkel] komünizmin ortadan kalkmasını (Hindistan vb.), 2. değişimin tüm olarak egemen olmadığı gelişmemiş, burjuva-öncesi bütün üretim biçimlerini kabul eder. Değerin bu tanımına karşı yapılan bütün itirazlar, ya daha az gelişmiş üretim ilişkilerinden çıkartılmışlardır, ya da değerin ondan soyutlandığı ve dolayısıyla, öte yandan da, onun daha da gelişmesi olarak görülebilecek daha somut iktisadî belirlemelerin bu soyut gelişmemiş biçim içerisinde değerin karşısına çıkartılmasına yolaçan bulanık düşünce ye dayandırılmışlardır. Bu soyutlamanın burjuva zenginliğinin [sayfa 288] ilerdeki somut biçimiyle olan ilişkilerinde iktisatçı beylerin bulanıklığı karşısında bu itirazlar, az ya da çok haklıydı.
Değerin genel niteliğinin belirli bir metadaki maddî varlığıyla olan çelişkisi –ki bu genel nitelikler ilerde parada görülenlerin aynısıdır––, para kategorisini verir.
2. Para.
Para ilişkilerinin taşıyıcıları olarak değerli madenler üzerine birkaç söz.
a) Ölçü olarak para. Steuart, Attwood, Urquhart’daki ideal ölçü üzerine birkaç kenar notu; emek parası taraftarlarında daha anlaşılır biçimde. (Gray, Bray vb.. Prudonculara birkaç darbe.) Metaın değerinin paraya çevrilmiş biçimi, onun fiyatıdır, ve şimdilik, değerde, yalnızca bu biçimsel farklılıkta görünür. Değerin genel yasasına göre belirli miktarda para, yalnızca belirli miktarda somutlaşmış emeği ifade eder. Para ölçü oldukça, onun kendi değerinin değişimi anlam taşımaz.
b) Değişim ya da basit dolaşım aracı olarak para.
Burada yalnızca bu dolaşımın en basit biçimi gözönünde tutulacaktır. Onu belirleyen bütün haller bunun dışında kalır, yani ilerde dikkate alınacaktır. (Daha gelişmiş ilişkiler şarttır.) Metaı M, parayı P diye gösterirsek, basit dolaşım iki çevrim hareketi ya da sonuç gösterir: M–P–P–M ve P–M–M–P (bu sonuncusu c’ye2* geçiştir), fakat çıkış noktası tesadüfen de olsa hiç bir zaman dönüş noktasıyla aynı olmaz. İktisatçıların sözde yasalarında belirttiklerinin çoğunluğu, para dönüşümünü kendi sınırları içinde dikkate almaz, aksine, daha yüksekteki hareketlerle belirlenmiş ve altlanmış olarak görür. Bütün bunlar hariç tutulacak. (Kısmen kredi öğretisine ait; kısmen de paranın tekrar ortaya çıktığı, ama belirleyici rol oynadığı noktalarda dikkate alınacak.) [sayfa 289] Yani burada para, dolaşım aracıdır (sikke). Ama aynı zamanda fiyatın gerçekleşmesidir (yalnız kaybolanı değil). Metnin fiyatlandırılmış olarak paraya karşılık kendini gerçekte değiştirmeden önce, parayla değişilmiş olması, kendiliğinden, en önemli ekonomik yasayı vermektedir; dolaşan ortamın kitlesi fiyatlar tarafından belirlenir, aksi olamaz. (Bu noktadaki tartışmaların tarihi üzerine burada birkaç söz.) Ayrıca süratin kitlenin yerine geçtiği sonucuna varılır, ama birbirlerine karşı davranışı + ya da – değilse, belirli bir kitle değişim olayı için gereklidir, bir eşitleme ya da gözetme ki, bunlara, burada yalnızca yararlanmak için dokunuyoruz. Burada bu kesimin gelişmesini ele almıyorum. Yalnızca M–P ve P–M’nin birbirlerinden ayrılmasının bunalımları ifade etme olanağının ifadesi en soyut ve yüzeysel biçimi olduğuna dikkati çekiyorum. Dolaşan kitlenin fiyatlarla belirlenmesi yasasının gelişmesinden, burada, bütün toplum biçimlerinde varolmayan varsayımlar yapıldığı ortaya çıkar; örneğin, paranın Asya’dan Roma’ya akışını ve oradaki fiyatlara etkisini, basitçe modern ticaret ilişkilerinden saymak bir budalalıktır. En soyut belirlemeler, yakından incelendiğinde, başka somut belirli tarihsel temelleri gösterir. (Elbette, onlar bu belirlilikle ondan çıkarıldıkları için.)
c) Madenî para olarak para. Bu, P–M–M–P şeklinin’ gelişmesidir. Değerin dolaşıma karşı bağımsız varlığı olarak para; soyut zenginliğin maddî varlığı. Yalnız dolaşım aracı değil, fiyat olarak gerçekleştirici yönde göründüğünde, dolaşım içinde kendini gösterir, a ve b’nin yalnızca işlev olarak göründüğü bu c özelliğiyle para akitlerin genel metaı, (burada değerinin emek-zamanıyla belirlenmiş değerle değişkenliği önemlidir), para (servet) yığmanın maddesidir. (Bu işlev şimdi Asya’da ve genellikle antik dünyada ve ortaçağda önemli görünmektedir. Şimdi yalnız bankacılıkta ikinci plan da vardır. Para, bunalım zamanlarında yeniden bu biçimiyle önemlidir. Bu biçimiyle dünya tarihinde yarattığı hayaller [sayfa 290] bakımından paranın dikkate alınması, vb.. Yıkıcı özellikleri vb..) Değerin belirdiği bütün ileri biçimlerin gerçekleşmesi olarak; içinde bütün değer ilişkilerinin yüzeysel olarak sonuçlandığı kesin biçimler. Ama bu biçimde saptanmış olan para ekonomik ilişki olmaktan çıkar, biçim, onun maddî taşıyıcısı altın ve gümüşte kaybolur, öte yandan, dolaşıma katıldığı oranda ve tekrar M’ye karşılık değişilince, son süreç olan metaın tüketimi, ekonomik ilişkilerin dışına çıkar. Basit para dolaşımı kendini üretme ilkesine sahip değildir ve bu yüzden kendinin dışına çıkar. Tamumun gelişmesinin gösterdiği gibi, parada dolaşıma giren ve orada kendini muhafaza eden, aynı zamanda kendini vazeden değer iddiası vardır – sermaye. Bu geçiş aynı zamanda tarihseldir. Sermayenin tufan-öncesi biçimi, ticaret sermayesidir; bu, her zaman para doğurur. Aynı zamanda, paradan ya da tüccar sermayesinden, gerçek sermayenin, üretime hükmeden sermayenin var oluşu.
d) Kendinin oluştuğu derin işlemlerin içerisinde kaybolduğu burjuva toplumunun yüzeyi olan bu basit dolaşım incelendiğinde, değişim nesneleri arasında, biçimsel ve yok denebilecek farklardan başkasını göstermez. Bu, özgürlük, eşitlik ve “emek” üzerine kurulmuş mülkiyet imparatorluğudur. Burada para yığma biçiminde görünen birikim, yalnızca daha büyük bir tasarruftur vb.. Bir yandan ekonomik bağdaştırıcıların ve modern Freetrader’lerin (Bastiat, Carey vb.) daha gelişmiş üretim ilişkilerine karşı en yüzeysel ve en soyut çelişkilerini kendi gerçekleri olarak geçerli kılma yavanlıkları. Prudoncuların ve benzeri sosyalistlerin, eşdeğerlerin (ya da böyle sanılanların) değişimine benzer eşitlik düşüncelerini vb. eşitsizliklerle karşılaştıran vb., ki değişim, bu eşitsizliklerden çıkmakta ve ona dayanmaktadır, yavanlıkları. Emek ile sahip olma, değişimin yalnızca ayın değişik maddede verdiği, eşdeğerlerin değişimi, bu ortamda malik olma yasası olarak görünür. Kısaca, burada her şey [sayfa 291] “güzel”dir, ama yakında eşdeğerlik yasasından dolayı dehşet içinde son bulacaktır. Şimdi geldiğimiz nokta.
3. Sermaye,
Bu, aslında, bu broşürün senin düşüncelerini en fazla almak istediğim en önemli bölümü. Ama bugün yazmaya devam edemeyeceğim. Safra kesesi belâsı bana kalemi yürütmekte zorluk çıkarıyor, kafamı kâğıdın üzerine eğmek başımı döndürüyor. O halde gelecek defaya.

MARX’TAN BERLİN’DE BULUNAN FERDİNAND LASSALLE’A
12 KASIM 1858
[PARÇA]

Elyazısının yollanmasının gecikmesine gelince, ilkönce hastalık bir engel teşkil etti ve sonra da para kazanmak için yapmak zorunda olduğum bazı işleri yetiştirmem gerekti. Ama asıl neden şu: malzeme önümdedir, artık sözkonusu olan yalnızca onu uygun biçime sokmaktı. Oysa yazdığım her satırda yazı üslubunun ötesinde karaciğer hastalığını hissetmekteydim. Ve bu yapıtın sağlık nedenleriyle berbat olmasına razı olmamamın iki nedeni var:
1. Bu yapıt, 15 yıllık çalışmamın, yani ömrümün en güzel yıllarının sonucudur.
2. Bu yapıt, ilk kez olarak, toplumsal ilişkilerin yeni bir görüş tarzını bilimsel olarak sunmaktadır. Onun için yapıtın, hasta bir karaciğere özgü olan asık suratlı ve kasılmış bir yazış tarzı ile çirkinleşmesine engel olmam, benim için bir parti görevidir.
Yapıtın edebî değer taşıması konusunda bir iddiam yok, yalnızca her zamanki üslubumla yazmak istiyorum; ki, bu da, acılar çektiğim aylar içinde hiç değilse bu konuda mümkün olmamıştır; çünkü aynı zaman süresi içinde, İngilizce olarak, de omnibus rebus et quibusdam aliis3* en azından iki [sayfa 292] cildi dolduracak makaleler yazmak zorundaydım ve sonuçta yazdım da. Öyle sanıyorum ki, bu durum, Bay Duncker’e, senden daha az ehil olan birisi tarafından bile anlatılırsa, davranışımı ancak tasvip eder, çünkü bir yayınevi sahibi olarak sorunun onu ilgilendiren yanı, kendisine parasına karşılık mümkün olduğu kadar iyi mal vermeye çalışmamdır.
Aşağı yukarı dört hafta içinde bitireceğimi sanıyorum. Çünkü tam anlamıyla yazı yazmaya henüz başlamış bulunuyorum.
Bir nokta daha, ama bunu ancak elyazısı oraya ulaştığında savunmak zorunda kalacaksın: öyle anlaşılıyor ki, birinci kısım: genel olarak sermaye, aşağı yukarı iki fasikül tutacaktır, sorunu açıkça koyarsak gerçekten, burada, ekonomi politiğin en soyut kısmının açıklaması sözkonusu olduğuna göre, aşırı ölçüde özetleme, okurun konuyu gerektiği gibi sindirmesine engel olacaktır. Ama öte yandan, bu ikinci kısım, aynı zamanda yayınlanmalıdır. Konunun iç zincirleme bağlantısı, bunu zorunlu kılmaktadır ve yapıtın bütün etkisi buna bağlıdır.
Apropos4*. Frankfurt’tan yazdığın mektupta ekonomik yapıtından hiç sözetmemiştin. Rekabetimizle ilgili olarak bu konuda Alman kamuoyunun bir engel olacağına inanmıyorum. Gerçekten, Alman anlayışı bakımından, bilim olarak ekonomi henüz kurulacaktır, nitekim yalnızca ikimiz tarafından değil, bir düzineye daha gereksinmesi var. Benim yapıtımdan en azından umduğum, daha iyi kafaların aynı sahada araştırma yapmasına öncü olmasıdır.

MARX’TAN MANCHESTER’DE BULUNAN ENGELS’E
13-15 OCAK, 1859
[PARÇA]

Salıya kadar (bu durumda ben gelecek cuma alacağım) [sayfa 293] bir makale vermek olanağının bulunması benim için çok önemli, çünkü salı günü serbest olmazsam, Duncker’e çarşambaya kadar müsveddeleri göndermem olanaksız olacak.
Elyazısı aşağı yukarı 12 forma (3 fasikül) tuttu ve –sıkı dur– her ne kadar başlık: Genel Olarak Sermaye ise de bu fasiküller sermaye ile ilgili hiç bir şey içermemektedir, yalnızca şu iki bölüm vardır: 1. Meta, 2. Para ya da Basit Dolaşım. Gördüğün gibi (mayısta, seni görmeye geldiğim zaman) ayrıntılı olarak hazırlanmış olan kısım henüz yayınlanmıyor. Ama bu, iki bakımdan iyi bir şey. Eğer işler iyi yürürse, 3. bölüm, Sermaye Üzerine, hızla ardından yayınlanabilir, ikincisi, eşyanın tabiatı gereği, bu pis herifler yayınlanan kısım için eleştirilerinde tek yanlı ve son derece ciddî ve bilimsel küfürlerle yetinemeyeceklerine göre, bu aşağılık adamları daha sonra sermaye üzerine görüşlerimi azçok ciddiye almaya zorlamış oluyorum. Zaten, öyle sanıyorum ki, pratik amaçlar dışında, para üzerine bölüm, uzmanlar için ilginç olacaktır.

MARX’TAN MANCHESTER’DE BULUNAN ENGELS’E
21 OCAK 1859
[PARÇA]

Bahtsız elyazısı tamamlandı, ama gönderilemiyor, çünkü posta ücretini ödemek ve sigorta ettirmek için tek bir farthing’im yok. Sigortalamak gerekli, çünkü bir ikinci kopyası yok. Onun için pazartesiye kadar bana biraz para göndermeni senden rica etmeye mecbur olduğumu görüyorum. (Tottenham Court Road köşesindeki postahane.) 2 sterlin gönderebilirsen çok iyi olacak, çünkü bazı küçük insanların kesin olarak çeviremeyeceğim isteklerini pazartesiye erteledim, F[reiligrath]’a bonoyu ödediğin ya da ödeyeceğin şu anda tekrar senin boynuna sarılmanın benim için hoş olmadığını anlıyorsun. Ama bu bir demirden zorunluluk. Müsveddelerin devamı konusunda kendime sekiz gün tatil verdiğimden, gelecek [sayfa 294] hafta herhangi bir malî vurgun yapmaya çalışacağım. Bu kadar parasızlık çeken bir kimsenin “para” üzerine yazı yazdığını sanmıyorum. Bu konuyu işlemiş olan yazarların çoğu, araştırmalarının konusu bakımından son derece rahattılar.
İş, Berlin’de olursa, bütün pisliğin içinden çıkmam mümkün. Bunun zamanı çoktan geldi.

MARX’TAN, MİLWAUKEE’DE BULUNAN
JOSEPH WEYDEMEYER’E
1 ŞUBAT 1859
[PARÇA]

Ve şimdi esasa gelelim. “Ekonomi Politiğin Eleştirisi” broşürler halinde (ilk broşürler bugünden itibaren 8-10 gün içinde) Berlin’de Franz Duncker tarafından (Besser Yayınevi) yayınlanacaktır. Yalnızca Lassalle’ın olağanüstü çabası ve ikna yeteneği, Duncker’i, bu adımı atmaya şevketti. Bu arada bir açık kapı bıraktı. Kesin anlaşma ilk broşürlerin satışına bağlı.
Bütün ekonomi politiği altı kitaba bölüyorum:
Sermaye; Toprak Mülkiyeti; Ücretli Emek; Devlet; Dış Ticaret; Dünya Pazarı.
Sermaye hakkındaki birinci kitap 4 kısma ayrılıyor.
Kısım I; Genel Olarak Sermaye, üç bölüme ayrılıyor: 1. Meta; 2. Para ya da Basit Dolaşım; 3. Sermaye. Aşağı yukarı on forma olan 1. ve 2. ilk yayınlanan broşürleri kaplıyor. Ayağım yere basıncaya kadar, “Sermaye” hakkındaki üçüncü bölümü geriye almamdaki siyasal nedenleri kavrıyorsun.
Yayınlanan broşürlerin içindekiler şunlardır:
Birinci Bolüm: Meta.
A. Metaın tahlili üzerine tarihsel düşünceler. (William Petty (Kari II zamanında İngilizler); Boisguillebert (XIV. Louis); B, Franklin (1719’da ilk gençlik yazıları); fizyokratlar, [sayfa 295] Sir James Steuart; Adam Smith; Ricardo ve Sismondi.)
İkinci Bölüm: Para ya da basit dolaşım.
1. Değerlerin ölçüsü.
B. Paranın ölçü birimi üzerine teoriler. (17. yüzyıl sonu Locke ve Lowndes; Berkeley piskoposu (1750); Sir James Steuart; Lord Castlereagh; Thomas Attwood; John Gray; prudoncular.)
2. Dolaşım aracı.
a) Metaların başkalaşımı. ‘
b) Paranın dolaşımı.
c) Sikke. Değer alâmeti.
3. Para.
a) Para yığma.
b) Ödeme aracı.
c) Dünya parası.
4. Değerli madenler.
C. Dolaşım aracı ve para üzerine teoriler. (Para sistemi; “Spectator”; Montesquieu; David Hume; Sir James Steuart; A. Smith; J.-B. Say, Bullion Komitesi, Ricardo, James Mili; Lord Overstone ve okulu; Thomas Tooke (James Wilson, John Fullarton).)
Bu iki bölümde, özel üretimi devam ettiren, ama özel ürünlerin değişimini düzenleyen, metaı isteyen, ama parayı istemeyen, şimdi Fransa’da moda prudoncu sosyalizm temelinden yıkılıyor. Komünizm, her şeyden önce, bu “sahte kardeşinden” kurtulmalıdır. Ama bütün polemik amacından ayrı olarak biliyorsun ki, ekonomi politiğin en soyut bölümü olmasından ötürü, basit para biçimlerinin tahlili en zor olanıdır.
Partimiz için bilimsel bir zafer kazanacağımı umut ediyorum. Ama, taraftarlarımız şimdi yayınevinin “vicdan kuruntusunu” dindirmek için, [broşürlerden] yeteri kadar satın alarak çok sayıda olduklarını göstermelidirler. Girişimin devamı, ilk broşürlerin, satışına bağlı. Kesin anlaşmayı yaptığım zaman, her şey yolundadır. [sayfa 296]

ADLAR DİZİNİ

Anacharsis. -101.
Arbuthnot, George (1802-1865). – İngiliz iktisatçı, Sir Rotert Peel’in özel sekreteri. -237.
Aretino, Pietro (1492-1556). – İtalyan yazar, yergi broşürleri ve şiirleriyle tanınır; papalar ve prenslerin saraylarında yaşamıştır. -216.
Aristoteles (MÖ 384-322). – Yunanlı filozof, “antikçağın bütün filozofları içinde zekâsı en geniş kapsamlı olanı” (Engels). -45, 63, 73, 94. 153, 178, 200.
Arrivabene, Jean, Kont (1787-1881). – İtalyan siyasal mültecisi, 1847 Brüksel İktisadî Kongresinin hazırlayıcısı, Senior’un dostu ve Fransızca ekonomi politik üzerine yapıtların çevirmeni. -173.
Athenaeus (3. yüzyılın başı). – Yunanlı hatip. -101.
Attwood, Thomas (1783-1856). – Birmingham’lı bankacı ve malî konular yazan. -111, 289, 296.

Bailey. Samuel (1791-1870). – İngiliz filozof ve iktisatçı, Ricardo ile polemiğe girişmiştir, Marx kendisinden “yeteneksiz, yüzeysel ve iddiacı bir eleştirici” diye sözeder. -99, 185.
Barbon, Nicolas (1640-1698). – İngiliz iktisatçı, merkantilizme karşı çıkmıştır, serbest değişimi savunmuştur. -106.
Bastiat, Frederic (1801-1850). – Fransız serbest değişimci, vülger iktisatçı. -58, 291.
Berkeley, (Berkley) George (1685-1753). – İrlandalı piskopos, gerici filozof. “Duyular tarafından saptanabilen nesnelerin kendinde ve akıl dışında varlığını” yadsıyan bir öznel idealizmin kurucusu. -56, 107, 154, 290.
Bernier, François (1625-1688). – Fransız yazar ve filozof. -169.
Blake, William. – İngiliz iktisatçı, para dolaşımı’ ve yoksulluk üzerine bazı yazıların yazarı. -136, 230.
Blanc, Louis (1811-1882). – Fransız tarihçi, küçük-burjuva sosyalisti. -214.
Boisguillebert, Pierre le Pesant sieur ele (1646-1714). – Fransız iktisatçı, fizyokratların öncüsü, Fransız klasik ekonomi politiği onunla başlar. -76, 78-79, 86, 136, 162, 163, 164, 189, 295.
Bosanquet, James Whatman (1804-1877). – İngiliz iktisatçı, bir bankanın sahibi. -130, 223.
Bray, John Francis (1809-1895). – İngiliz ütopik sosyalisti, çartist. -116, 289.
Brougham, Henry Peter (1778-1868). – İngiliz hukukçu ve devlet adamı. Whig partisinin taraftarı. -86.
Buchanan, David (1779-1848). – İngiliz iktisatçı, “fizyokratların baş düşmanı” (Marx), -148.
Bürleigh, William Cecil, Lord (1520-1598). – İngiliz devlet adamı. -186.
Busch, Johann Georg (1728-1800). – Alman iktisatçı, matematik profesörü ve Hamburg’da bir ticarî işletmenin müdürü. -215.

Carey, Henry Charles (1793-1879). – Amerikalı iktisatçı, Ricardo’nun toprak rantı teorisine karşı çıkmıştır, ilkönce serbest değişimci idi, sonra himayeci oldu. -247, 291.
Carli, Giovanni Rinaldo (1720-1795). – İtalyalı astronom ve iktisatçı, merkantilistlere karşı yazılar yazmıştır. -194.
Castlereagh, Robert Stewart (1769-1822). – Gerici İngiliz devlet adamı. -110, 296.
Caton, Marcus Porcius (MÖ 95-46). – Romalı siyaset adamı. -167.
Charles II (1630-1685). – 1660’tan 1685’e kadar İngiltere kralı. -78.
Chevalier, Michel (1806-1879). – Bonapartizme katılan eski sen-simoncu, serbest değişimci. -153, 201.
Clay, (1791-1869). – Liberal İngiliz siyaset adamı. -237.
Cobbett, William (1763-1835). – İngiliz gazeteci, genel oy hakkı ve çalışanların durumunun ıslahı uğruna savaşımda çartistlerin öncüsü, hukuk devleti taraftarı, “yüzyılın en büyük İngiliz siyasî yazarı” (Marx), -129.
Colomb, Christophe (14461506). – Amerika’yı keşfeden İtalyan denizci. -203.
Cooper, Thomas (1759-1840). – İngiliz doğa filozofu ve siyaset adamı. -56.
Corbet, Thomas. – 19. yüzyılın ilk yarısında yaşamış olan İngiliz iktisatçı. -129.
Cotton, William (1786-1866). – İngiliz tüccar ve bankacı, İngiltere Bankası yönetmeni, Altın tartmak için otomatik bir terazinin mucidi. -146.
Cromwell, Oliver (1599-1658). – İngiliz devlet adamı. 1648-1649 burjuva devriminin önderi, daha sonra 1653Tten 1658’e kadar “Lord-Protecteur” İngiliz Cumhuriyetinin devlet başkanı oldu. -78.

Darimon, Alfred (1819-1912). – Fransız siyaset adamı. prudoncu. Représentant du peuple’ün, La Voix du peuple’ün ve Peuple’ün başyazarı. Daha sonra da La presse’in yazarı. -116.
Dodd, George (180H-1881). – İngiliz yazarı. -142.
Duncker, Franz. – Berlin’de Besser Yayınevi sahibi. -13, 287, 293, 294, 295.

Edward, III. “Windsor” (1312-1377). – 1327den 1377’ye kadar İngiltere kralı. -103.
Engels, Friedrich (18204895). – 7, 8, 9. 10, 11. 12, 14, 15, 17, 18, 27, 41, 287. 293, 294.
Euripides (MÖ 480 406). – Yunan dram yazarı. -178.

Forbannais, François Véron de (1722-1800). – Fransız maliyeci ve iktisatçı, merkantilist ve himayeci. Fizyokratlara karşı çıkmıştır. -211.
Franklin, Benjamin (1706-1790). – Amerika Birleşik Devletleri siyaset adamı ve iktisatçı. Amerikan bağımsızlık savaşımında büyük bir rol oynamıştır. Amerika’da rasyonalizmin en önemli temsilcisi. -80, 81, 154, 211, 295.
Feuerbach, Ludwig (1804-1872). – Materyalist Alman filozofu. -35.
Fullarton, John (1780-1849). – İngiliz iktisatçısı, Currency Theory’nin eleştirisini yapan “Banking-School”dandır. -239, 296.

Galiani, Ferdinando (1728-1787). – Başpapaz ve İtalyan diplomatı, fizyokratlara karşı yazı yazan merkantilist iktisatçı. -51, 82, 99, 119, 137. 198.
Garnier, Germain (Comte de) (1754-1821). – Fransız iktisatçı, bonapartçı senatör, “Directoire ve Consulat’ın iktisatçısı” (Marx). A. Smith’in çevirici ve yorumcusu. -101, 143.
Genovesi, Antonio (1712-1769). – İtalyan tanrıbilimci ve filozof, Locke’un öğrencisi, merkantilist. -71, 162.
George II (1683-1760). – 1727den 1760’a kadar Büyük Britanya ve İrlanda’nın kralı. -100, 103.
George III (1738-1820). – 1760’tan 1820’ye kadar İngiltere kralı. -100.
Gladstone, William Ewart (1809-1898). – İngiliz devlet adamı, ilkönce muhafazakârdı, sonra liberallerin lideri oldu. -89.
Gray, John (1798-1850). – Ütopik sosyalist, Owen’ın öğrencisi, toplumsal sorunu, değişimin temelini teşkil edecek olan para-emek ütopyasıyla çözüme bağlamak istiyordu. -112, 113, 114, 115, 116, 289, 296.
Grimm, Jakob (1785-1863). – Alman dilcisi. -199.
Gottsched, Johann Christoph (1700-1766). – Alman estetikçisi ve edebiyat eleştiricisi, ukala tip. -216.
Guizot, François Pierre Guillaume (1787-1874). – Gerici Fransız devlet adamı, 1840’tan 1848’e kadar başbakan. Fransa ve İngiltere üzerine tarihsel yapıtların yazarı. -25.

Hegel, Georg Wilhelm Friedrich (1770-1831). – Alman klasik felsefesinin ve diyalektiğin yasalarını bulmuş olan nesnel idealizmin başlıca temsilcisi. -8, 25, 31, 34, 35, 36, 37, 267.
Hobbes, Thomas (15881679). – İngiliz filozofu. “Bacon’un materyalizmini sistemleştirmiştir. ... Onda fizik hareket mekanik ya da matematik harekete feda edilir. ... Materyalizm insana düşman kesilir” (Marx). Mutlak krallık yanlısı. -76.
Hodgskin, Thomas (1787-1869). – İngiliz iktisatçı, klasik ekonomiye proleter muhalefetin temsilcilerinden biri, bununla birlikte Ricardo’nun teorilerinin içinde hapsedilmiş olarak kalmaktadır, “kapitalist üretimin bütün iktisadî koşullarını sonsuzluğa dek sürecek biçimler olarak kabul eder, yalnızca bir üretimin temeli ve aynı zamanda zorunlu sonucu olan sermayeyi ortadan kaldırmak ister” (Marx). -75.
Homeros. – (Milattan Önce 10. yüzyılda doğduğu söylenmiş olan) İlyada ve Odiseus destanlarının kendisinin olduğu kabul edilen Yunan ozanı. -216.
Horace Quintus Flaccus (MÖ 65-8). – En ünlü Romalı lirik ozan, kaside ve taşlamalar yazmıştır. -173.
Hume, David (1771-1776). – Bilinemezci İngiliz filozofu. Hume, yalnızca bize duygularımıza dayandığımız için dünyanın bilinmesinin olanaksızlığını iddia eder. İktisatçı olarak Hume, merkantilistlere karşıydı ve serbest değişimin tutarsız bir savunucusuydu. Metaların fiyatlarının dolaşımdaki para miktarına bağlı olduğunu iddia eden teorinin (miktar teorisinin) 18. yüzyılda başlıca temsilcisi. -205, 206. ?07, 208, 209, 210, 211, 212, 215, 216, 218. 219, 234, 238, 296.

Jacob, William (1762-1851). – İngiliz istatistikçi, tarım ve maliye uzmanı. -143, 176.
Jovellanos, Ramires Caspar Melchior de (1744-1811). – İspanyol yazarı, iktisatçı. -79.
Julius, Gustav (1810-1851). – Köklü reformlardan yana Alman yazarı ve iktisatçı. Leipzig’de çıkan Gazete generale’in başyazarı; Berliner Zeitungshalle’nin yayımcısı. -215.

Koerner, M. G. (?-1772). – Alman siyasal yazarı. -200.
Ksenefon (MÖ 430 354). – Yunanlı general ve tarihçi, Sokrates’in öğrencisi. -175, 178. 202.

Lassalle, Ferdinand (1825-1864). – Alman hatip ve ajitatörü. Marx’ın deyişiyle Alman işçilerini 15 yıl süren uykularından uyandırmış, daha sonra ise marksizmin ilkelerini değiştirmeye girişmiş bir idealist, sonunda toplumsal reformculukta karar kılmıştır. -13, 16, 285, 292, 295.
Law, John (1671-1729). – İskoçyalı maliyeci ve iktisatçı. 1716’da Paris’te Fransız devletinin borçlanın ödemek için eksik madenî kâğıt para emisyonunda bulunan devlet imtiyazlı bir banka kurdu. Maliye genel denetimcisi. Kurduğu işletmeler, 1720’de iflas etmiştir. -211, 215.
Lessing, Gotthold Ephraim (1729-1781). – Alman rasyonalisti, oyun yazarı ve zamanının başlıca eleştiricisi. Edebiyat alanında Alman burjuvazisini mutlakiyete karşı savunur. -215.
List, Friedrich (1789-1846). – Alman iktisatçısı, Almanya kapitalist üretim sisteminin bağımsız olarak gelişmesi uğruna savaşım veren 1848 öncesi Alman burjuvazisinin teorisyeni. Kendisi “Kol emeğinin yerine makineleri, ataerkil sanayi yerine modern sanayii koymak için, ... burjuvazinin, özellikle büyük sanayici kapitalistlerin egemenliğini geliştirmek için” (Marx) himayeciliği savunmuştur. – 57.
Locke, John (1632-1704). - İngiliz filozofu. Descartes’ın içten gelme fikirler teorisine karşı çıktı ve bilgiyi deneye bağladı. Bir metafizik duyusalcılığın kurucusudur. İktisatta yükselen burjuvazinin çıkarlarının savunucusudur. -104, 106. 157, 190. 205, 211. 296.
Louis XIV (1638-1715). – 1643’ten 1715’e kadar Fransa kralı. -78, 295.
Lowndes, William (1652-1724). – 1695’-ten başlayarak İngiliz maliye nazırı, aynı yıl içinde para değeri sorunu üzerine araştırmalarını A Report containing an Essay for the Amendement of the Coins başlığı altında yayınlıyor. -105, 106. 110, 111, 157, 296.
Loyd, Jones (17961883), – İngiliz liberal siyaset adamı ve bankacısı. -237.
Luther, Martin (1483-1546). – Alman Reform hareketinin önderi. Protestanlar safında ılımlı burjuva reformunun temsilcisi. Köylüler Savaşında katolik karşı-devrimci partiyle birleşerek Thomas Münzer yönetimindeki köy ve kent devrimcilerine karşı çıkıyor. -170. 183. 189.

MacCulloch. John Ramsay (1789-1864). – Sermayenin savunucusu, İngiliz iktisatçı. “Ricardo’nun ekonomi politiğinin vülgerleştiricisi. Ricardo sisteminin çözülüp dağılışının acınacak manzarasını sunar.” “Onun para üzerine, vergiler vb. üzerine son yazıları, bütün whigs kabineleri için basit savunmalar, bunlar adamımıza paralı mevkiler sağlamıştır.” (Marx). -55, 76.
Maclaren, James. – İskoçyalı iktisatçı. -97. 215, 216.
Macleod, Henry Dunning (1821-1902) – İskoçya Bankasının avukatı ve teorisyen. -87, 185.
Malthus, Thomas Robert (1766-1834). – İngiliz din adamı ve iktisatçısı. “usta bir intihalci”. Onun gerçek değeri “sermaye ne ücretli emek arasındaki değişimin eşitsizliğinin bütün önemini belirtmiş olmasındadır”. Ama o bunu “bir yandan çalışan sınıfların yoksulluğunun zorunluluğunu tanıtlamak için ... öte yandan, kapitalistlere yüksek ücretle tutulan bir devlet papazları ekibinin kendileri için vazgeçilme?, bir şey olduğunu tanıtlamak için” yapmaktadır, emekçilerin artan yoksullaşmasını nüfus artışına göre gıda maddelerinin üretiminin yetersizliğiyle açıklamakta ve proletaryaya doğumları sınırlamasını öğütlemektedir. -129.
Mandeville, Jehan de (“Sir John Maudeville”). – 1353-1371 yıllarında İngiltere’de yayınlanmış olan bir seyahatnamenin hazırlayıcısının takma adı; bu yapıt bir çok dillere çevrildi ve büyük ilgi topladı. -154.
Martyr, (Anghiera) Pedra (1457-1526). – İtalyan tarihçisi. Fransa kralı XI. Louis’in hekimi, daha sonra İspanya kraliçesi İsabella’nın sarayında mürebbilik yapmıştır, büyük kaşiflerle ve sömürge fatihleriyle ilişkileri oldu ve bunların keşifleri üzerine birçok yapıt yazdı. -198.
Mendelsohn, Moses (1729-1786). – Alman küçük-burjuva filozofu, edebî yavanlığın kusursuz tipi. -215.
Mill, James (1773-1836). – İngiliz tarihçisi, filozof ve iktisatçı. “Ricardo’nun teorisini sistematik bir şekilde sunan ilk adam”. Ricardo’nun teorisindeki çelişkileri “açıklığa kavuşturmaya” çalışırken çelişkiler içinde bizzat kendisi bocalıyor ve bu çelişkileri çözüme bağlama çabasını gösterirken dogmatik temsilcisi bulunduğu teorinin yıkılışının başlangıcı manzarasını gözler önüne seriyor” (Marx). -128, 129, 230, 296.
Mill, John Steuart (1806-1873): – James Mill’in oğlu, İngiliz filozof ve iktisatçı, serbest değişimci ve seçmeci, klasik ekonomi politiğin son sözcüsü, Ricardo okulunun dağılması onunla sona erer. Bu okulun öğretileriyle proletaryanın sosyalist istemleri arasında bir uzlaşma arar. -128, 232, 233.
Misselden, Edward (?-1654). – Tüccar, 1623 ilâ 1633 arasında Delft’te bir ticaret şirketi müdürü, Doğu Hindistan şirketi . hizmetinde bulunmuştur, daimî ticaret komisyonu üyesi. - 163, 167, 168, 170.
Montanari, Geminiano (1633-1687). – İtalyan matematikçi ve astronom. Para üzerine iki yapıtın yazarı: Breve trattato del valore delle monete, vb. (1680) ve La zecca in consulta di stato, trattato mercantile, vb. (1687). -60, 197.
Montesquieu, Charles Louis de (1689-1775). – Fransız siyasal yazar, Avrupa liberalizminin babası. “Paranın kuantum (miktar) teorisi’’ denen şeyin temsilcisi. -205, 212, 296.
Müller, Adam (1779-1829). – Alman siyaset adamı ve iktisatçı. “Derinliği ... iddialı olarak esrarlı ve önemli bir nitelik atfettiği yüzeydeki toz bulutlarının seyredilmesiyle kalan” (Marx) romantik iktisatçı. -99, 100.

Napoleon 1 (1769-1821). -228, 229.
Norman, G. Warde (1793-1882). – İngiliz iktisatçı, özellikle para ve bankacılık üzerine yazmıştır, İngiltere Bankasının müdürü. - 237.

Opdyke, George (1805-1880). – Amerikalı iktisatçı, New York’lu bankacı, sonraları, aynı kentin belediye başkanı olmuştur. -129.
Overstone, Lord Samuel Jones Loyd (1796-1883). – İngiliz bankacısı, currency-principle’nin temsilcisi, 1844’te bu ilkeye göre hazırlanan bankalar yasasının babası. -223, 237, 238, 296.
Owen, Robert (1771-1851). – İngiliz ütopik sosyalist, ilkönce fabrikatördü, fabrikalarında edindiği pratik deneyimler, onu bir komünist öğretiye götürmüştür. Her türlü zor kullanıma karşıydı. Amerika’da komünist koloniler kurma yolunda çabaları başarısızlığa uğramıştır. Bundan sonra, “doğrudan doğruya işçi sınıfına başvurdu Ve eylemini daha otuz yıl bu sınıfın içinde yürüttü. Bütün toplumsal hareketlerin, İngiltere’de gerçekleştirilmiş olan bütün gerçek ilerlemelerin Owen’ın adıyla bağı vardır.” (Engels). -86.

Peel, Sir Robert (1788-1850). – İngiliz devlet adamı, Tory (Muhafazakâr). 1844 bankalar kanununa kendi adını vermiştir. “Toprak aristokrasisinin lideri durumuna gelmiş olan bu bankacı oğlu ... bu durumunu, devamlı olarak ... toprak aristokrasisinden burjuvazinin lehine tavizler koparmak için ... kullandı (tahıl gümrük resminin kaldırılması gibi)” (Marx). -89, 101, 111, 223, 237.
Pereire, İsaac (1806-1880). – Fransız bankacı, sen-simoncu, “Credit Mobilier”nin kurucularından. -126.
Petro, Büyük (1672-1725). – 1682’den 1725’e kadar Rus çarı. – 153.
Petty, Sir William (1823-1887). – İngiliz iktisatçı ve istatistikçi, “modern ekonomi politiğin kurucusu, deha sahibi ve en özgün iktisat bilginlerinden” (Marx). -55, 76, 77, 78, 79, 89, 162, 169, 288, 295.
Philippe II (1528-1598). – İspanya kralı. -167.
Platon (MÖ 348, yaklaşık olarak). – Yunan filozofu, köle sahipleri sınıfının ideologu. Nesnel idealizmin kurucusu. Onun teorisine göre, nesneler hakkında fikirler, nesnelerin görünüşteki ve geçici varlıklarıyla çelişen, bunların gerçek özleri olarak, zaman ve uzay dışında ebedî ve hareketsiz olarak kalırlar. -153.
Puskin, Aleksandır Sergeyeviç (1799-1837). – Ünlü Rus ozanı. -227.
Properce, Sextus Propertius (MÖ 1. yüzyılın ortalarına doğru doğmuştur). – Augustus zamanının Romalı ağıt ozanı. -47.
Proudhon, Pierre Joseph (1809-1865). – Fransız yazarı, sosyalist, gerici küçük-burjuva, anarşizmi kuran teorisyenlerden biri. Proudhon “iktisadî kategorileri ... sonsuzluğa kadar devam eden fikirle re indirger ve bu dolambaçlı yolla burjuva ekonomi politiğinin görüşüne varır. Onun sosyalizmi, küçük-burjuva ütopyacılığının ta kendisidir.” “O, bilimsel diyalektiği, gerçekte hiç bir zaman anlamadığı için, ancak sofizme varmakla kalmıştır.” (Marx). Marx’ın, Felsefenin Sefaleti adlı yapıtında eleştirdiği Proudhon’un fikirlerinin. Fransa’da uzun zaman büyük etkisi olmuştur. -8, 12, 27, 88, 113, 116, 276.

Ricardo, David (1772-1823). – İngiliz iktisatçı, kendisiyle doruğuna varan klasik ekonominin son büyük temsilcisi. Onun hareket noktası, değerin iş-zamanı ile belirlenmesidir. Marx der ki: “Ricardo –iç savaşımın gösterdiği gibi– sınıfların iktisadi çelişkisini keşfediyor ve ifade ediyor, ve böylece ekonomi politikte, bu savaşımı ve tarihsel gelişmenin tarzlarım kökler halinde kavramak ve açıklığa çıkarmak olanaklı oluyor”. Bununla birlikte, Ricardo, sonsuzluktan gelip sonsuzluğa dek süreceğini sandığı kapitalist üretim tarzının tarihsel niteliğini anlamamıştır. Kendisi, Hume’un yanlış para teorisinin temsilcisidir. -8, 10, 13, 76, 85, 86, 87, 88, 120, 215, 217, 218, 219, 220, 221, 222, 223. 224, 225, 226, 227, 228, 229-238, 245, 246, 261, 262, 288, 296.
Rousseau, Jean-Jacques (1712-1778). -245.

Saint-Simon, Claude-Henry, comte de (1760-1825). – Fransız ütopik sosyalisti. “Öyle dahice bir geniş görüş sahibi ki, ondan sonra gelen sosyalistlerin salt iktisadî nitelik taşımayan hemen hemen bütün fikirleri onda filiz halinde mevcuttur.” (Engels). -126.
Say, Jean-Baptiste (1767-1832). – Fransız iktisatçı, Marx’a göre, “kendi yavan ve yüzeysel karakterini A Smith’in eksik ve yanlış görüşlerini muğlak ve içi kof cümleler şekline sokarak maskelemeye çalışan pek vülger bir iktisatçıdır”. Kendisini sonra gelen vülger iktisatçılardan ayırdeden şey, onun “ekonomi politik malzemesini henüz tam olarak hazırlanmış bulmaması ve bu durumda iktisadî sorunlara klasik ekonomi politik açısından bir çözüm getirme yolunda bazı çabalar göstermesidir” (Marx). -8, 57, 87, 129, 153, 216, 250, 296.
Schaper – 1837’den 1842’ye kadar Treves mülki âmiri. Sonra 1845’e kadar Renanya valiliğini yaptı. -24.
Senior. William Nassau (1790-1864). – İngiliz iktisatçı, “mevcut düzenin basit savunucusu ve, bu yüzden de, vülger ekonomist”, “kültürlü burjuvazinin sözcüsü” (Marx). -173, 186.
Shakespeare (1564-1616). – 279.
Sismondi, Jean Chatles Simonde de (1773-1842). – İsviçreli iktisatçı ve tarihçi. İktisadî romantizm açısından klasik iktisadın eleştiricisi. “O, kapitalizmin, çelişkilerini belirtmekle her noktada klasiklerden ayrılmaktadır. Bu, onun yapıtının özelliklerinden biridir. Ama öte yandan, hiç bir durumda, klasiklerin tahlilini daha ileriye götürememekte (ve zaten böyle bir şey de istememekte) ve böylelikle küçük burjuva görüş açısından duygusal bir kapitalizm eleştirisiyle yetinmektedir.” (Lenin). -76, 86, 87, 129, 296.
Smith, Adam (1723-1790). – İngiliz iktisatçı ve ahlâkçı. Klasik ekonomiye daha tamamlanmış bir biçim kazandırmıştır. Marx, onun için, manüfaktür döneminin iktisatçısıdır der. Onun doktrinine göre, ulusların gerçek zenginliğini –merkantilistlerin iddia ettikleri gibi– para teşkil etmez, değişim-değerleri yaratan yararlı emek oluşturur. Ona göre, fizyokratlarda olduğu gibi, yalnızca tarım emeği değil, genel olarak endüstri emeği, değeri ve artı-değeri yaratır. “A. Smith’in içine düştüğü çelişkilerin önemli olan yanı şudur ki, bunlar, gerçekte, çözüme bağlamadığı, ama bu çelişki yüzünden mevcudiyetini belirttiği sorunları içermektedir.” (Marx). -8. 9, 57, 79, 82, 84, 85, 95, 101, 164, 188, 215, 216, 245, 246, 271.
Smith, Thomas, – İngiliz devlet adamı. Britain independent of Commerce, adlı broşürün yazarı. -186.
Spinoza, Baruch (Benedictus) (1632-1677). – Ünlü Hollandalı filozof panteist. Engels, kendisinden modern felsefenin diyalektiğinin parlak bir temsilcisi olarak sözeder. -215, 255.
Stein Lorenz von (1815-1890). – Alman tarihçi ve iktisatçı. Kiel’de ve sonra da Viyana’da profesör. “Stein, mekanik bir tarzda, birbirinden kopuk en kötü yavanlıkları bazı hegelci fikirlerle süsleyerek biraraya toplamaktadır.” (Marx). -31, 47, 55.
Steuart (Stewart), Sir James D. (1712-1780). – İngiliz iktisatçı. Marx’a göre, onun doktrini, merkantilizmin rasyonel ifadesidir. “Sermayeyi anlayışında onun meziyeti, bir yandan, belirli sınıfların mülkiyeti sayılan ve, öte yandan işgücü olarak kabul edilen çalışma koşulları arasında, ayrım sürecinin nasıl meydana geldiğini göstermiş olmasındadır” (Marx). O, kârı, değere oranla, fiyat fazlası olarak açıklar. – 32, 83, 106, 107, 108, 109, 208, 212, 213, 214, 215, 216, 238, 289, 296.
Storch, Henry (1766-1835). – Rus iktisatçı. A. Smith’le tartışmıştır. -153, 173, 259.
Strabon (MÖ 66 – MS 24). – Ünlü Yunan coğrafyacısı. -201.

Thompson, William (yaklaşık olarak 1785-1833). – İngiliz iktisatçı, Owen’ın öğretilisi, Owen’ın komünizminin başlıca bilimsel temsilcisi. -116.
Tooke, Thomas (1774-1858). – İngiliz iktisatçı, önemli bir yapıt olan Fiyatlar Tarihi’nin yazarı. Currency-principle teorisyenlerine karşı çıkmıştır. Marx, onun için, “azçok değer taşıyan son İngiliz iktisatçısıdır” der. – 130, 228, 229, 238, 239.
Torrens, Robert (1780-1864). – İngiliz subay ve iktisatçı, serbest değişimci; currency-principle’nin temsilcilerinden. -237.

Urquhart, David (1805-1877). – İngiliz diplomat ve yazar, İngiliz hükümetinin Çardan yana Doğu politikasına (Lord Palmerstone’a) karşı Türkiye tarafını tutmuştur. -102, 289.
Uztariz, Jeronimo (1730 ile 1742 arasında ölmüştür). – İspanyol iktisatçı, merkantilist. -79.

William III (Guillaume of Orange) (1650-1702). – 1689 ile 1702 arasında İngiltere kralı. -104, 110.
Wilson, James (1805-1860). – İngiliz iktisatçı, serbest değişimci, Economist dergisinin kurucusu. -228, 239, 296.

Young, Arthur (1741-1820). – İngiliz yazar ve istatistikçi. -214.

KAYNAKLAR DİZİNİ

I. YAZARLAR

ARİSTOTE[LES], De Republica [“Devlet”]. I. Bekker Oxonii yayını, 1837 – 45, 73, 153, 178. – Ethika Nicomachea [Nicomachea Ahlâkı”], I. Bekker Oxonii yayını, 1837. – 94, 153.
ATHENAEUS, Deipnosophistarum libri quindecim [“Onbeş Kitapta Sofistler Sofrası”]. Livre IV, Schweighaeuser yayını, Strasbourg, 1802. – 101.
[ATTWOOD I., WRIGHT I. B., HARLOW I.], The Currency Question, the Gemini Letters [“Dolaşım Araçları Sorunu, İkiz Mektuplar”], London 1844. – 111.

[BAILEY Samuel], Money and its Vicissitudes in Value; as they affect National Industry and Pecuniary Contracts; With a Postcricpt on Joint-Stock Banks [“Para ve Paranın Değer Değişiklikleri; Bunların Sanayi ve Ulusal Para Sözleşmeleri Üzerindeki Etkisi; Hisse Senetli Bankalar Üzerine Bir Ekler Kısmı İle”], London 1837. – 99, 185.
BARBON Nicolas, A Discourse concerning Coining the new money lighter, in answer to Mr. Locke’s Considerations about raising the value of money [“Bay Locke’un Paranın Değerinin Yükselmesi İle İlgili Görüşlerine Yanıt Olarak Yeni Paranın Daha Hafif Olarak Basılması Üzerine İnceleme”], London 1696. – 106.
BERKELEY George, The Querist [“Soru Soran”], London 1750. – 56, 107, 154.
BERNIER François, Voyage contenant la description des États du Grand Mogol, [“Büyük Moğol Devletlerinin Tarifini İçeren Seyahatname”], Paris 1830. – 169.
BLAKE William, Observations on the Effects produced by the expenditure of Government during the restriction of cash payments [“Sikke Olarak Ödemelerin Durdurulması Sırasında Hükümet Masraflarının Etkileri Üzerine Gözlemler”], London 1823. ~ 136, 230.
BOISGUILLEBERT [Pierre le Pesant], Le Détail de la France, [“Ayrıntılarıyla Fransa”], “Collection des principaux économistes”de. Volume I: “Economistes financiers du XVIII. siecle.” Daire yayını, Paris 1843. – 79,-127-128, 136, 164, 189.
– Dissertation sur la nature des richesses, de l’argent et des tributs, vb. L” Servetlerin, Paranın ve Vergilerin Niteliği Üzerine Tahlil”]. “Collection des principaux economistes “d e. Vol. I: “Économistes financiers du XVIII. siècle”. Daire yayını, Paris 1843. – 79, 163.
BOSANQUET, J. W. Metallic, Paper and Credit Currency and the Means of Regulating their Quantity and Value [“Madenî Dolaşım Araçları, Kâğıt Para ve Kredi ve Bunların Miktarlarını ve Değerlerini Düzenlemenin Yolları”], London 1842. – 130.
BRAY J. F., Labours Wrongs and Labours Remedy of the Age of Right, [“Emek Derdi ve Emek Davası, ya da Hukuk Çağı”], Leeds 1839. – 116.
BUCHANAN D., Observations on the Subjects tracated of in Doctor Smith’s Inquiry on the Wealth of Nations, vb. [“Dr. Smith’in Ulusların Zenginliği Üzerine Araştırmalarında Ele Aldığı Konular Üzerine Gözlemler”], Edinburgh 1814. – 148.

CAREY H[enry] C[harles], Slavery at home and abroad [“Yurdumuzda ve Yabancı Ülkelerde Kölelik”], Philadelphia 1853. – 201.
CARLI G. R., Notes Pour P. Verri. “Meditazioni sulla Economia Politica” [P. Verri notlar: “Eko-nomi Politik Üzerine Düşünceler”]. “Serittori Claccisi İtaliani di Economia Politica”da. Parte Moderna. Vol. 15. Custodi yayını, Milano, 1804. – 194.
CATON der Altere, De Agricultura [“Tarım Üzerine”] – 167.
CHEVALİER Michel, Cours d’economie politique fait atı Collége de France. La monnaie [“Collége de France’da Verilmiş olan Ekonomi Politik Dersleri. Para”], Bruxelles, 1850. – 153.
COBBETT William, Political Register [“Siyasi Özet”] 1807. – 129.
COOPER Thomas, Lectures on the Elements of Political Economy [“Ekonomi Politiğin İlkeleri Üzerine Konferans”] Columbia, 1820: London, 1831. – 56.
CORBET Thomas, An lnquiry into the Causes and Modes of the Wealth of Individuals; or the Principles of Trade and Speculation explained [“Bireylerin Servetinin Nedenleri ve Şekilleri Üzerine Araştırma; ya da Ticaretin ve Spekülasyonun İlkelerinin Açıklanması”], London, 1841. – 130.
– The curreney Question reviewed in a letter to the Scottish people on the menaced interference by
[CUSTODl Pietro], Scrittori Classici Italiani di Economia Politica [“Klasik İtalyan Ekonomi Politik Literatürü”], Parte antica, t. 1-7, Milano 1803-1804, Parte moderna, t. 1-50, Milano 1803-1816. -129.

DARIMON Alfred, De la Reforme des Banques [“Banka Reformu Üzerine”], Paris 1856. -104.
DODD George, Curiosities of Industry and the Applied Sciences [“Sanayiin ve Tatbiki Bilimlerin Özellikleri”], London 1854. -127.

ENGELS Friedrich, Die Lage der arbeitenden Klasse in England [“İngiltere’de İşçi Sınıfının Durumu”], Leipzigl845. -24.

FRANKLİN Benjamin, A Modest Inquiry into the Nature and Necessity of Paper Currency [“Kâğıt Paranın Niteliği ve Dolaşımının Gereği Üzerine Mütevazı İnceleme”] (1729). “The Works of B. Franklin”de J. Sparks yayını, Boston 1836. -72, 73.
— Remarks and Facts Relative to the American Paper Money [“Amerikan Kâğıt Parasıyla ilgili Görüşler ve Gerçekler”], (1764). “The Works of B. Franklin”de, J. Sparks yayını, Boston 1836. -72, 731.
FULLARTON John. On the Regulation of currencies, Being an Examination of the Principles on Which it Is Proposed to Restrict within Certain Fixed Limits the Future Issues on Credit of the Bank of England and of the Other Banking Establishments Throughout the Country [“Dolaşım Araçlarının Düzenlenmesi, İngiltere Bankası ve Bütün Ülkenin Öteki Banka Kurumlarının Kredilerine Dayanılarak Yapılan Yeni Emisyonların Belirli Bir Ölçüde Sınırlanmasında Teklifine Temel Teşkil Eden İlkeler Üzerine Araştırma”], 2. Baskı, London, 1845. -211,212.

GALİANI Ferdinando, Delta Moneta [“Para Hakkında”] (1750), “Scrittori Classici Italiani di Economia Politica”da, Parte Modema, Vol. TU. Custodi yayını, Milano 1803. -49, 74, 89,107,123,176.
GARNIER Germain, Histoire de la monnaie depuis les temps de la plus haute antiquite jusou’au régne de Charlemagne [“En Eski Antikçağdan Şarlman Zamanına Kadar Para Tarihi”], Paris 1819. -90, 128.
GENOVESI, Antonio, Lezioni di Economia Civile [“Burjuva Ekonomisi Üzerine Dersler”], “Scrittori Classici Italiani di Economia Politica”da. Parte Modema, Vol. VII. Custodi Yayını, Milano 1803. -144.
GRAY John, Lectures on the Nature and Use of Money [“Paranın Niteliği ve Kullanımı Üzerine Dersler”], Edinburg l848. -102.
— The Social System. A Treatise on the Principle of Exchange [“Toplumsal Düzen. Değişim ilkesinin Tahlili”], Edinburg 1831. -101, 102, 103.
GRIMM Jakob, Geschichte der deutcshen Sprache [“Alman Dili Tarihi”], Leipzig 1848. -177.

HEGEL, Georg Wilhelm Friedrich, La Philosophie du droit [“Hukuk Felsefesi”]. -22.
Phänomenologie des Geistes, Werke, Bd. 2, Berlin 1832. – 37.
Vorlesungen über die Geschichte der Philosophie, Berlin 1833-1836. – 37.
Vorlensungen über die Aesthetik, Berlin, 1835-1838. – 37.
HODGSKIN Thomas, Popular Political Economy [“Herkes îgiıı Ekonomi Politik”], London 1827. – 75.
HOMEROS, İlyada, – 280.
HORATIUS FLACCUS, Satirarum liber secundus [“İkinci Satir’Ier Kitabı”], “Opera Omnia”da. Fr. J. Doering yayını, Lipsiai 1824, Vol. II. – 173.
HUME David, Essays and Treatises on Several Subjects [“Çeşitli Konular Üzerine Denemeler ve Tahliller”], Vol. I, London 1777. – 207.
[HUME James Deacon ], Letters on the Corn Laws, and on the Rigbts of the Working Classes [“Tahıl Yasaları, ve Çalışan Sınıfların Hakları Üzerine Mektuplar’’], London 1834. – 229.

JACOP William. An Historical Inquiry into the Production and Consumption of the Precious Metals [“Kıymetli Madenlerin Üretimi ve Kullanımı Üzerine Tarihsel Araştırmalar”], Vol. III, London 1831. – 143, 176.
JOVELLANOS [Ramirez Gaspar Melehar de], Obras [“Yapıtları”], Barcelone 1839 1840. – 79.

KORNER M. George, Abhandlung von dem Alertum des böhmischen Bergwerks vb. [“Bohemya Madenlerinin Antikçağdaki Durumu Üzerine”], Schneeberg 1758. – 200.
LİST Friedrich, pas nationale System der Politischen Ökonomie [“Ekomi Politik Sistemi”], Bd. I, Stuttgart ve Tübingen 1841. – 57.
LOCKE John, Some Consideratİons on the Consequences of the Lowering of Interest and Raising the Value of Money [“Faizin Düşmesinin ve Para Değerinin Yükselmesinin Sonuçları Üzerine Bazı Düşün çeler”] (1691). “Yapıtları”nda, c. 8, London 1777. – 104, 106, 190.
[LOWNDES William], A Report Containing an Essay for the Amendment of the Silver Coins [“Gümüş Sikkelerin Değiştirilmesi İçin Bir Deneme İçeren Bir Rapor”]. London 1695. – 106.
LUTHER Martin. Von Kauffshandlung und Wucher [“Ticaret ve Tefecilik Hakkında”], Wittenberg 1524, (“Luther’in Yapıtları”nda. Wittenberg 1589, 6. kısım). – 170.

McCULLOCH J[ohn] R[amsay], Discours sur l’origine, les progrès, les objets particuliers et l’importance de l’économie politique [“Ekonomi Politiğin Kaynağı, İlerlemesi, Özel Konuları ve Önemi Üzerine Konuşmalar”], Cenevre ve Paris 1825. -50.
— The Literatüre of Political Economy, a Classified Catalogue of Select Publications in the Different Departments of That Science [Ekonomi Politik Literatürü, Bu Bilimin Değişik Alanlarında Seçme Yazıların Tasnifi Katalogu”], London 1845. -68.
MacLAREN James. A Sketch of the History of the Currency [“Dolaşım Araçları Tarihinin Taslağı”], London 1858. -87,191.
MacLEOD Henry Dunning, The Theory and Practice of Banking, with the Elementary Principles of Currency, Prices, Credit, and Exchanges [“Bankacılığın Teorileri ve Pratiği, Dolaşım Araçlarının, Fiyatların, Kredi ve Kambiyonun Başlangıç İlkeleriyle Birlikte”], Vol. I, London 1858, -78,165.
MALTHUS T[homas] R[obert], Defınitions in Political Economy, vb., [“Ekonomi Politikte Tanımlamalar”], London. — 52.
MANDEVILLE Sir John, Voyages and Travels [“Geziler ve Gezintiler”]. London 1705. -137.
MARTYR Anghiera Pedro, De orbe novo, Decades [“Yeni Dünyadan, On-yıllar”], Alaca, 1516 ve 1530. Parisiis, 1527. -176.
MARX Karl. Misère de la philosophie. Réponse à “la philosophie de la misère”, par M. Proudhon [“ ‘Felsefenin Sefaleti’, M. Proudhon’un Sefaletin Felsefesi’ne Yanıt”], Paris ve Bruxelles 1847. -25,78.
— Discours sur le libre-èxhange [“Serbest Ticaret Sorunu Üzerine”], Bruxelles l848. -25.
— Travail salaire et capital [“Ücretli Emek ve Sermaye”], Neue Rheinische Zeitung’da. Köln. Nisan 1849. -25.
[MARX Karl und ENGELS Friedrich], Manifest der Kommunistischen Partei [“Komünist Parti Manifestosu”], London 1848. -25.
MILL, James, Commerce Defended. An Answer to the Arguments by which Mr. Spence. Mr. Cobbetl, and Others, Have Attempted to Prove That Commerce Is Not a Source of National Wealth [“Ticaretin Savunması Bay Spence. Bay Cobbett ve Ötekilerin Ticaretin Bir Ulusal Zenginlik Kaynağı Olmadığını Tanıtlamak İçin Deri Sürdükleri İddialara Yanıt”], London 1808. -115.
— Elements of Political Economy [“Ekonomi Politiğin İlkeleri”], London 1821. -115,204.
[MISSELDEN Edward], Free Trade, or the Means to Make Trade Florish. Wherein, the Causes of the Decay of Trade in this Kingdom Are Discovered: and the Remedies Also to Remove the Same Are Represented [“Serbest Değişim ya da Bu Krallıkta Ticaretin Azalmasının Nedenlerinin Açığa Vurulduğu ve Buna Karşı Önlemlerin Önerildiği Ticaretin Açdıp Serpilmesini Sağlamanın Yolları”], London 1622. -145, 149, 152.
MONTANARI Geminiano, Della moneta, Trattato mercantile [“Para Hakkında, Ticaret Üzerine İnceleme”] (1680-1681). “Scrittöri Classici Italiani di Economia Politica”da. Parte Antica, Vol. III, Custodi yayını, Milano 1804, -54, 175.
[MONTESQUIEU Charles de]. De l’esprit des loix [“Kanunlann Ruhu”], London 1757. -188.
MULLER Adam H[einrich], Die Elemente der Staatskunst [“Politikanın İlkeleri], 3. vol., Berlin 1809. -89.

OPDYKE George, A Treatise on Political Economy [“Ekonomi Politik Üzerine İnceleme”], New York 1851. -116.
OVERSTONE [Samuel Jones Loyd], The Evidence Before the Select Committee of the House of Commons of 1857, on Bank Acts, [“1857 Avam Kamarası Komisyonuna Sunulan Banka Kanunlan ile İlgili Kanıtlar”], London 1858. -210.

PEEL Sir Robert, The Currency Qtuestion, the Gemini Letters, London 1844. -100.
PEREIRE I[saac], Leçons sur Tindustrie et les finances [Sanayi ve Maliye Üzerine Dersler”], Paris 1832. -113.
PETTY William, An Essay Concerning the Multiplication of Mankind [“Nüfus Artışı Üzerine Deneme”] London 1686. -68.
— Several Essays in Political Arithmetic, vb. [“Siyasal Aritmetik Üzerine Birkaç Deneme”], London 1699. -145,150.
PLATON, De Republica [“Cumhuriyet”], G. Stallbaumius yayını, London 1850. -137.
PLINIUS, Historie Naturalis Libri XXXVII [“Otuz Yedi Kitaplık Tabiat Tarihi”], Vol. V, s. 81. Hamburg, Gotha 1851. -153.

RİCARDO David, The High Price of Bullion. A Proof of the Depreciation of Bank Notes [“Çubuk Altının Yüksek Fiyatı. Banknotların Değerlerinin Düşmesinin Bir Nedeni”], 4 ed., London, 1811. -193, 199, 200, 201.
— Reply to Mr. Bosanauet’s Practical Observations on the Report of the Bullion Committee [“Bay Bosanquet’nin Çubuk Altın Komisyonu Raporu Üzerine ileri Sürdüğü Pratik Görüşlere Yanıt”], 1811. -193,198.
— Proposal for an Economical and Secure Currency; with Observations on the Profıts of the Bank of England [“Ekonomik ve Sağlam Bir Dolaşım Aracı Projesi; İngiltere Bankasının Kârları Üzerine Görüşlerle Birlikte”], 1816, 2. ed., London 1816. -194.
— On the Principles of Political Economy and Taxation [“Ekonomi Politiğin ve Vergilerin İlkeleri Üzerine Düşünceler”], (1817), 3. ed., London 1821.-77,194,199.
ROUSSEAU Jean-Jacques, Du Contrat social [“Toplum Sözleşmesi”]. -219.

SAY Jean-Baptiste, Traité d’économie politique, ou simple exposition de la manière dont se forment, se distribuent et se consomment les richesses [“Ekonomi Politik İncelemesi, ya da Zenginliklerin Oluşumu, Dağıtımı ve Tüketimi Biçiminin Basit Açıklaması”], t. 1-2, Paris 1803. — 52,192.
SENIOR N[assau] W[üliam,] Principes fondamentaux de l’économie politique [“Ekonomi Politiğin Temel ilkeleri”], Paris 1836. -154, 165.
SISMONDI J[ean] C[harles]-L[eonard] Sismonde de, Etudes sur l’économie politique [“Ekonomi Politik Üzerine incelemeler”], Vol. E. Bruxelles 1837. -77.
SMİTH Adam, An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations [“Ulusların Zenginliğinin Niteliği ve Nedenleri Üzerine Araştırmalar”], E. Wakefield yayını. London 1835. -74,192.
SPENCE William, Britain Independent of Commerce; or, Proofs, Deduced from an lnvestigation into the True Causes of the Wealth of Nations, That Our Riches, Prosperity, and Power, Are Derived from Resources Inherent in Ourseveves, and Would Not Be Affected, Even Though Our Commerce Were Annihilated [“Ticaretten Bağımsız Büyük Britanya; Zenginliğimizin ya da Ulusların Zenginliğinin Gerçek Nedenlerinin Bir Araştırmasıyla Varılan Refahımızın ve Kuvvetimizin Bizim İçimizde Bulunan Kaynaklardan Geldiğini ve Ticaretimizin Tahribi ile Zedelenmeyeceğini Gösteren Kanıtlar”], London 1807. -115.
STEIN L[orenz von], System der Staatswissensehaft [“Siyasal Bilimin Doktrini”], Bd. 1: “System der Statistik, der Populationistik und der Volkswirtschaftslehre” [İstatistik, Demografi ve Ekonomi Politik Doktrini], Stuttgart ve Tübingen 1852. -42, 50.
STEUART James, An Inquiry into thc Principles of Political Economy. Being an Essay on the Science of Domestic Policy in Free Nations (“Ekonomi Politiğin İlkeleri Üzerine Araştırma. Özgür Ulusların İç Politika Bilimi Üzerine Bir Deneme”], 2. ed., London 1767, Dublin 1770. -74,96.97,185, 188. 189. 190.
STORCH Henry. Coıırs d’économie politique; ou exposition des principes qui déterminent la prospérité des nations [“Ekonomi Politik Dersleri; ya da Ulusların Refahını Belirleyen İlkelerin Açıklaması”] Paris 1823. -136, 154.
— Considérations sur la nature du revenu national [“Ulusal Gelirin Niteliği Üzerine Düşünceler”]. Paris 1828. — 136.

THOMPSON Wiliam Thomas, An Inquiry into the Principles of the Distribution of Wealth, Most Conducive to Human Happiness; Applied to the Newly Proposed System of Voluntary Eqııality of Wealth [“Yeni Önerilen Gönüllü Servet Eşitliği Sistemine Uygulanan İnsan Mutluluğuna En Çok Katkıda Bulunulacak Şekilde Servetin Dağıtımı İlkeleri Üzerine Araştırma”], London 1824. — 104.
TOOKE Thomas, A History of Prices and of the State of the Circulation from 1839 to 1847 inclusive [“1839-1847 Döneminde Fiyatların ve Dolaşımın Durumunun Tarihi”], London 1848.-202.203,211.
— An Inquiry into the Currency Principle, the Connection of the Currency with Prices and the Expediency of a Separation oj lasue from Banking |”Dolaşım Araçlarının Teorisi, Dolaşım Araçlarıyla Fiyatların ilişkisi ve Banknot Emisvonu ile Banka Faaliyetinin Ayrılmasının Gereği Üzerine Araştırma”]. London 1844. -116, 212.
— On the Currency in Connection with the Corn Trade; and on the Corn Laws [“Tahıl Ticareti ve Tahıl Yasalarıyla ilgili Olarak Dolaşımdaki Para Üzerine”], 2. ed., London 1829. -211.
TOOKE Thomas and WILLIAM NEW-MARCH. A History of Prices, and of the State of the Circulation, During the Nine Years 1848-1856 [“1848-1856 Arasındaki Dokuz Yıl İçinde Fiyatların ve Dolaşımın Durumunun Tarihi”]. Vol. 1-2. London. 1857. -211.

URQUHART David, Familiar Words as Affecting England and the English [“İngiltere ve İngilizlerle ilgili Samimi Görüşler], London 1865. -92.

VERRI Pietro, Meditazioni sulta Economia Politica [“Ekonomi Politik Üzerine Düşünceler”], Parte modema, t. 15, Milano 1804. -173.

WILSON James, Capital, Currency and Banking [“Sermaye. Dolaşım Araçları ve Banka”], London 1847. -202, 211.

YOUNG Arthur. Political Arithmetic. Contaning Observations on the Present State of Great Britain; and the Principles of Her Policy in the Encouragement of Agriculture [“Siyasal Aritmetik, içindekiler: Büyük Britanya’nın Bugünkü Durumu Üzerine Gözlemler, ve Bu Ülkenin Tarımı Teşvik Politikasının İlkeleri”], London 1774. -190.

II. GAZETE, DERGİ VE ÖTEKİ YAYINLAR

The Currency Theory Reviewed; in a Letter to the Scottish People. By a Banker in England, Edinburg 1845. -128.
— Allgemeine Augsburger Zeitung, 1843. -22.
— Deutsch-Französische Jahrbücher, 1843. -22,24.
— Economist, 10 Temmuz 1858. -124-125.
— Neue Rheinische Zeitung, 1848-1849. - 25.
— New York Tribüne. — 25.
— Rheinische Zeitung, 1842-1843. -22.
— The Spectator, 19 Ekim ve 26 Kasım 1711. -68.182.
— Repon on Bank-Acts, 14 Temmuz 1857. -210.
— London Economist. -228.

Dipnotlar

1* Marx, ekonomi politik çalışmalarını seri fasiküller halinde yayınlamayı planlamıştı. Birinci fasikül 1859’da Berlin’de Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı başlığı altında yayınlandı. Franz Duneker, bu yapıtı yayınlayan Besser yayınevinin sahibidir. -Ed.
2* c ile ifade edilen, daha aşağıda belirtilen “c) Madenî para olarak paradır. -Ed.
3* Şundan bundan ve her konu üzerine. -ç.
4 * Sırası gelmişken. -ç.